Որևէ բան մեզ չի համախմբում՝ Ցեղասպանությունից բացի, դա աննորմալ երեւույթ է, ուրիշ ստիմուլ չունենք

Հարցազրույց ռեժիսոր Էդգար Բաղդասարյանի հետ

- Պարոն Բաղդասարյան, 2015թ.-ն, բացի նրանից, որ նշանավորվեց Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցով, հասարակական կյանքում աչքի ընկավ նաեւ Բաղրամյան պողոտայի պայքարով, քաղաքական կյանքում՝ Սահմանադրության հանրաքվեով, մշակութային կյանքում՝ Կոմիտասի թանգարանի կառուցմամբ, բայց նաեւ՝ Մարզահամերգային համալիրի վաճառքով, էլ չասենք, որ Երեւան այցելեցին Քիմ Քարդաշյանը, Օռնելլա Մուտին, Նաստասիա Կինսկին։ Ձեզ համար այս տարին ինչո՞վ առանձնացավ, անկախ ոլորտներից եւ վերոնշյալ իրադարձություններից։

- Ես, որպես իրատես մարդ, տեսնում եմ այն, ինչ կա. ի տարբերություն շատ մարդկանց, որոնք վարդագույն կամ գորշ ակնոցներ են սիրում, ես չեմ սիրում ակնոցներ ու փորձում եմ տեսնել կյանքն իր զարգացման մեջ։ Ես վաղվա օրով եմ ապրում, ու վաղն ինձ ավելի է հետաքրքրում, քան անցյալը։ Սկզբում կարծում էի, որ մշակութային այս խորը դեգրադացիոն պրոցեսները զուտ հայկական են, բայց հիմա ավելի քան վստահ եմ, որ դա միջազգային խնդիր է։ Խոսքը գնում է մասսայական կուլտուրայի մասին, որն ամբողջությամբ տարածվել է նաեւ մշակութային դաշտի վրա։ Դա այնպիսի բան է, որ պետք է լինի, որովհետեւ գումար է բերում, իսկ այն, ինչ փող է բերում, լինելու է՝ ուզես-չուզես, պայքարես-չպայքարես։ Դրա համար պետք է մտածել բարձր արվեստի մասին, որը որեւէ կերպ ինքն իր ծախսերը չի փակում։ Իսկ դա կորցնելու դեպքում կորցնում ես մշակութային դեմքդ, ազգային տեսակդ, եթե բարձր արվեստից պոկես քո մատաղ սերունդը եւ աճեցնես փոփ մշակույթի վրա, այդ սերունդն էլ ես կորցնելու։ Չափազանցնում եմ, թե ոչ՝ այդպես էլ լինելու է, որովհետեւ այն, ինչ կուտակում է սերունդը, հետո պետք է վերարտադրի։ Իսկ նա անելու է այն, ինչ իր մեջ լցրել ես։ Բարդին նարինջ չի տալու, ինչքան ուզում ես տակը պառկի-քնի, դրա համար պետք է նարնջի ծառ տնկես։ Այնպես որ, մշակութային առումով, կարծում եմ, արտացոլում ենք այն, ինչ կատարվում է աշխարհում՝ դեգրադացիոն բոլոր պրոցեսները, լինի դա կինոյում, թե այլ դաշտերում։ Տխուր է մշակույթի, առանձնապես արվեստի վիճակը, եւ, անկեղծ, չգիտեմ ինչպես կարելի է պայքարել, որովհետեւ ամեն բան կապված է ֆինանսավորման հետ։ Բայց հասկանում եմ նաեւ, թե ինչու են մարդուն այս աստիճան ապուշացնում, որպեսզի հեշտ կառավարեն։ Շուտով 8 մլրդ.-ն էլ կանցնենք, եւ պետք չեն բարձր արվեստի վրա կրթված ինդիվիդումներ, որոնք ավելի խորքային բաներ են հասկանում, պետք են զոմբիներ, մենք էլ զոմբի ենք արտադրում՝ զոմբիացնելով մեր մատաղ սերունդը։ Բավական է հեռուստացույցը միացնեք եւ տեսնեք այդ սիտքոմները, որոնց կարելի է քրեական պատասխանատվության ենթարկել, բայց, ցավոք, գարշանքը, անճաշակությունը, լպիրշությունն իրավաբանական կատեգորիաներ չեն։

- Մի քանի ամիս առաջ Ցեղասպանության պետական հանձնաժողովը, ամփոփելով տարվա ընթացքում կատարված աշխատանքները, նշեց, որ աշխարհի 35 երկրներում ավելի քան 350 միջոցառումներ են անցկացվել։ Ներկայացված թվային պատկերն ինչքանո՞վ է արտացոլում իրականությունը, եւ ինչպե՞ս կարողացանք ներկայանալ աշխարհին այս տարի։

- Թվերն ու իրականությունը տարբեր բաներ են, չնայած ինչ-որ բան արտացոլում են, բայց ոչ ամբողջական։ Եթե տոկոսայինի վերածենք՝ ինչ կարող էինք անել, եւ ինչ արվեց, երեւի մի 15 տոկոս, որովհետեւ, ի տարբերություն հրեաների, ովքեր կարողացան Հոլոքոստը մշակութային երեւույթ սարքել, մենք շարունակում ենք Հայոց ցեղասպանությունը քաղաքական երեւույթ պահել, որը կատեգորիկ սխալ է։ Փորձում ենք մարդու ուղեղին հասցնել, որը զրոյին մոտեցող հավանականություն է, մինչդեռ պետք է սրտին հասնել։ Դա էր պետք անել, ինչն արեցին հրեաները։ Մեկ-մեկ լսում եմ այդ հիմար տեքստերը՝ մենք չունենք «Շինդլերի ցուցակի» նման ֆիլմ, չունենք, որովհետեւ ի՞նչ եք արել, որ ունենանք։ Ես գոնե գիտեմ, որ անհեթեթության են հասել ու դիմել են Սփիլբերգին, իսկ նա պատասխանել է այն, ինչ իրենք պետք է ֆայմեին, ասել է՝ այդ ֆիլմը հայ պետք է անի, ոչ թե ես...։ Ամեն դեպքում կարեւոր էր, որ աշխարհի որոշ լիդերներ եկան։ Քաղաքական առումով, կարծում եմ՝ ինչ-որ բան ստացվեց, բայց ի՞նչ դիվիդենտներ մենք դրանից կքաղենք՝ ես դրան չեմ հավատում, ոչ մի դիվիդենտ էլ չենք քաղի, որովհետեւ դա ամեն օրվա աշխատանք է, ու ես շատ եմ վախենում այն պահից, որ մի օր Թուրքիան կընդունի Հայոց ցեղասպանությունը, իսկ դա հաստատ կլինի, ու, կարծում եմ, այդ օրը կմնանք դատարկ տաշտակի առաջ։ Մենք ուրիշ ստիմուլ չունենք, որեւէ բան մեզ չի համախմբում, Ցեղասպանությունից բացի. դա աննորմալ երեւույթ է, անցյալը չի կարող համախմբել ազգին։ Ազգը պիտի համախմբվի ապագայի տեսլականով, ո՞ւր ենք գնում, ինչո՞ւ եւ ի՞նչ ենք փորձում կառուցել, այդպես հրեաները սարքեցին իրենց պետությունը, այդպես Գերմանիան փոշուց վերականգնվեց եւ այսօր դարձավ աշխարհի համար 1 տնտեսություն ունեցողներից մեկը։ Մենք մեր բազիսը դրել ենք Ցեղասպանության վրա, դա աննորմալ բան է, ես դրա դեմ ինչքան կարողանում՝ պայքարում եմ, բայց կուսակցական ինչ-որ բաներ կան, որ գալիս՝ մեր մեջ մտցնում են դա, անուններ չեմ տալիս, բոլորն էլ հասկանում են, թե ում մասին է խոսքը։ Մինչեւ դրանց իդեոլոգիան չվերացնես մեր միջից, մենք չենք կարող ապագայի տեսլական ունենալ, իսկ եթե մենք չունենք ապագայի տեսլական, դա բերում է արտագաղթի, դեպրեսիվ վիճակների. սա այն է, ինչ մտահոգում է ինձ։

- Ցեղասպանության 100-ամյակի հետ կապված մի շարք ֆիլմեր ստեղծվեցին. «1915», «Մեր Ատլանտիդան», «Փրկության քարտեզ», «Մի խենթ պատմություն», անգամ Ճոյտը ֆիլմ նկարեց, բայց թերեւս ամենաքննարկվածը թուրք ռեժիսոր Ֆաթիհ Աքինի «Սպի» ֆիլմն էր։ Ուրիշ ի՞նչ ֆիլմեր կառանձնացնեք, ի՞նչ եք կարծում՝ կարողացա՞նք մեր ցավի մասին կինոյի լեզվով պատմել եւ ունենալ որակյալ ֆիլմեր։

- Անշուշտ, Ձեր թվարկածների մեջ կան որակյալ ֆիլմեր, այլ հարց է, թե ինչ ենք հասկանում որակյալ ֆիլմ ասելիս, որովհետեւ շատ որակյալ ֆիլմեր կան, որոնք անցել-գնացել են, բայց ոչ ոք դրա մասին չի հիշում։ Ցավոք, կինոինդուստրիայի մեջ կարեւոր չէ, թե ինչ ես նկարել, կարեւոր է, թե ոնց ես վաճառում դա։ Հայաստանում հաջողությունը եւ որակն իրարից տարանջատված են, դու կարող ես հաջողություն ունենալ առանց որեւէ որակի, բայց մինչեւ Բագրատաշեն, ավելի հեռու ամոթ է։ Թվարկած ֆիլմերի որոշ մասը նայել եմ, «Փրկության քարտեզը» լավ էր արված, պապուս լուսանկարը տեսա, 1915թ. արված՝ որբանոցում, որ կորցրել էի։ Շշմելու բան էր։ Ֆաթիհ Աքինի ֆիլմը տեսա ու չսիրեցի, վատ ֆիլմ է, թեեւ վատ ռեժիսոր չէ։ Այդ ֆիլմն ավելի շատ դիվիդենտներ բերեց Թուրքիային, քան Հայաստանին՝ այն առումով, որ աշխարհին ցույց տվեցին, որ եղել է դեպորտացիա, ոչ թե ցեղասպանություն, ֆիլմում ցեղասպանության մասին խոսք չկար։ Շատ խորամանկ արված ֆիլմ է, որը ցույց է տալիս, որ Ֆաթիհ Աքինը փայլուն քաղաքական գործիչ է, շատ լավ հասկանում է ինչ անի ու ինչ չափի մեջ, որ համ թուրքերի աչքում բարձրանա, համ աշխարհի աչքում։ Փորձի անգամ, որպես թուրք մտավորական, կանգնել Օրհան Փամուկի եւ մնացած թուրք մտավորականների կողքին, ովքեր իրենց կյանքը վտանգելով են խոսում դրա մասին։ Էլ չասեմ ֆիլմի քաստինգի ու պատմության մասին, որն անհեթեթ պատմություն էր ինձ համար, բայց դե մենք, որպես հայտնի օտարապաշտ ազգ, բերեցինք պրոպագանդեցինք, ցույց տվեցինք, ինչը, անխոս, պետք էր անել. ես դեմ եմ որեւէ արգելքների։ Ինչ վերաբերում է՝ կունենանք նման ֆիլմ, թե ոչ, ապա կլինի, եթե մենք դրան մոտենանք որպես մշակութային երեւույթ, այլ ոչ քաղաքական։ Ես ունեի պրոյեկտ, բայց չճղեցի ինձ՝ մտնելու 100-ամյակի հանձնաժողով, ինձ համար էական չէ՝ 100-ամյակ կլինի, թե 102-ամյակ, որովհետեւ ես նկարելու եմ ֆիլմ իմ պապու մասին, թե ոնց է նա փրկվել։ 6-7 տարեկան էի, երբ նա ինձ պատմեց մի ֆենոմենալ պատմություն, որը միջազգային հնչեղություն կունենա եւ յուրաքանչյուր մարդու կարող է հուզել։ Կնկարեմ այն ժամանակ, երբ մի քիչ կհանգստանամ, եւ գումար կլինի, որովհետեւ շատ մեծ բյուջեով ֆիլմ է լինելու։

- Այս տարի պետությունը հետ վերցրեց «Հայֆիլմը», նոր ընթացք տվեց «Կինոյի մասին» ՀՀ օրենքին, նաեւ նոր կինոթատրոններ բացվեցին, թեեւ որոշները՝ առեւտրի մոլերին կից...։ Դրանք ի՞նչ նոր փոփոխություններ են խոստանում կինոյի ասպարեզում։

- Չեմ կարծում, որ «Հայֆիլմի» վերադարձը որեւէ նշանակություն ունի, բացի քաղաքական, էմոցիոնալ առումով։ Մեր հարգարժան թոշակառուները, որ իրենց կյանքը նվիրել են հայկական կինոյին, փառք ու պատիվ իրենց, հիշում են «Հայֆիլմի» մթնոլորտը, որը, ցավոք, երբեւիցե չի վերականգնվի, դա ոչ լավ է, ոչ վատ, դա նորմալ է։ Եթե չեմ սխալվում՝ «Քոլումբիա» կամ «Փարամաունդ փիքչերսի» աշխատակազմը 12 հոգի է, իհարկե, պայմանագրով հետո հավաքում են տարբեր խմբերի, բայց ամբողջ կինոստուդիան 12 հոգի է։ Եվ ես մեծ մտավախություն ունեմ, որ «Հայֆիլմը» նորից կվաճառվի, բայց արդեն ուրիշ գներով, եւ այդտեղ կդառնա մի մեծ հյուրանոցային համալիր։ Թվային դարում նման տեսակի կինոստուդիա ունենալը, ձայնի, հնչյունի համար նման մեծ ստուդիաները, լաբորատորիաներն արդեն պետք չեն։ Լավ կլիներ, որ ժապավենային լիներ, բայց այսօր այդ խնդիրը չկա։ Ուրիշ բան, թե ինչ կատարվեց այս 10 տարվա մեջ, ինչը կատաստրոֆա էր, եւ ինչ-որ կերպ պետությունը պետք է արձագանքեր։ Այսօրվա կինոստուդիաներն ուրիշ ֆորմատ եւ ուրիշ մտածողություն ունեն, այս սենյակում կարող ենք ունենալ կինոստուդիա, որը 70 ֆիլմ կանի։ Իսկ այն, որ կինոթատրոններ են բացվում, հոյակապ է, մի կինոարտադրող ինձ ասեց՝ Հայաստանը պոտենցիալ ունի 22-28 կինոթատրոնի, միայն այդ դեպքում կարող ենք խոսել վարձույթ հասկացողության մասին։ Մի քիչ տխուր է, որ առեւտրի կենտրոնների կողքն են բացվում, եւ կինո գնալու կուլտուրան լրիվ ձեւափոխվել է ընտանեկան փոփ-կորն ուտելու, ընթրելու վայրի, բայց ամբողջ աշխարհի խնդիրն է դա։ Արվեստը մահանում է, եթե արդեն չի մահացել ինդիվիդուալ արվեստը, մարդուն նստացնում են ընտանեկան ախմախ ֆիլմերի վրա, որպեսզի նա էլ ընդհանրապես չմտածի, միայն զվարճանք, զվարճանք, զվարճանք։