Ես չեմ գնալու Երեւանից, սա իմ քաղաքն է

Հարցազրույց նկարիչ-ձեւավորող Արեւ Պետրոսյանի հետ

- Արեւ, այսօր շատ արվեստագետներ բարձրաձայնում են, որ հակամշակութային ժամանակներում ենք ապրում, արվեստն ու մշակույթը պահանջված չեն մեր երկրում, եւ վաղուց սպառողական հասարակություն ենք դարձել։ Ինչքանո՞վ եք համակարծիք այդ պնդումներին, հատկապես որ մեկ տարի առաջ բացեցիք «Արեւ արթ» ցուցասրահը։

- Ճիշտ նկատեցիք, իմ հարազատներն ու ընկերները ցուցասրահը բացելուց շատ զարմացած էին, ասելով՝ դու հո խելագար չե՞ս, ինչպե՞ս կարելի է այն ժամանակ, երբ ամեն ինչ փակվում է Երեւանում, մարդիկ թողնում-գնում են հիասթափված, դու այս ամենի մեջ փորձ ես կատարում ոչ թե սննդի տարածք վերցնել, այլ արվեստի ցուցասրահ բացել։ Կարծում եմ՝ ինչ-որ տեղ ոչ ադեկվատ որոշումներն են փոխում մարդկային կյանքը, այսինքն՝ միշտ ինչ-որ տեղ պետք է մի քիչ խելագար լինես, որ կարողանաս հետեւել քո երազանքին, քո տեսլականին, կամ ներքուստ այնքան վստահ լինես, որ շատ լավ է լինելու։ Ես, հասարակությունը, մարդիկ այդ պահանջն ունեինք, եւ սա միայն իմ համար չէ։ Մինչեւ ցուցասրահ ունենալը, իմ տան առաջին հարկում ես ունեի շատ գեղեցիկ ցուցադրային մի տարածք, ուր կարողացել եմ վաճառել իմ նկարները, մարդիկ եկել-գնել են, եւ դրա խնդիրը չունեի, բայց հասկանում էի, որ այն իրավիճակում, երբ մարդիկ լքում-գնում են, միակ կոչը, որ կարող եմ անել, դա իմ օրինակով ասելն է, որ ես չեմ գնալու Երեւանից, սա իմ քաղաքն է։ Եվ սա ոչ այնքան ցուցասրահ է, որքան փոքրիկ մշակութային կենտրոն, որտեղ կարողանում ենք հասարակության ուշադրությունը գրավել շատ կարեւոր մշակութային միջոցառումներով՝ լինեն գրական, արվեստաբանական երեկոներ, ցուցադրություններ։ Ունենում ենք նաեւ արվեստի հետ կապված այցեր, այսինքն՝ հնարավորինս շատ բան մի փոքրիկ անկյունում, որը կարող է հուսադրել մարդուն՝ տեսնելու կյանքի շարունակությունը, վստահ լինել, որ դժվարությունները նրա համար են, որ պետք է հաղթահարվեն, ոչ թե որ վերցնես ու գնաս։ Խնդիրները բոլոր երկրներում կան, ծառացած են հասարակության բոլոր շերտերի առաջ՝ աշխարհում ամեն տեղ։ Մենք պետք է ուժեղ լինենք՝ խնդիրը լուծելու եւ ոչ թե հիասթափվելու, մեկնելու մեջ։ Միշտ տղայիս եմ օրինակ բերում, ասում եմ՝ Տիգրան, պատկերացրու, որ դու ապրում ես այն տանը, որտեղ ես դու ապրում, բայց տեսել ես շատ ավելի շքեղ տներ, մարմարապատ, ո՞րն է քո հոգեբանությունը, որպես իմ որդի. կուզե՞ս գնաս այդ տանն ապրես, մարմարի մեջ լինես, բայց միշտ կլինես օտար, քո տունը չի լինի երբեք, վիզդ ծռած՝ պիտի աջ ու ձախ գնաս, փորձես տան մաս կազմել, բայց միեւնույն ժամանակ, երբ իրենք ընտանիքով հավաքվեն ու որոշումներ կայացնեն, դու ոչ մեկն ես, դա քո տունը չէ, ավելի լավ չէ՞ քո ամբողջ ուժն ու եռանդը ներդնես՝ քո փոքրիկ տունն այդպես գեղեցիկ, հարմարավետ դարձնես։ Ամեն դեպքում, փորձենք այդ բանն անել, եթե կան մարդիկ, որոնք այլ կերպ են մտածում, որովհետեւ չեն հասկանում, կամ իրենց կրթությունը չի ներում, փորձենք այդ մարդկանց կրթել, ամեն դեպքում, չենք կարող մեր տնից հեռանալ, ունենք-չունենք՝ մի տուն ունենք։

- Ձեր ցանկությունները որքանո՞վ եք կարողացել իրագործել, եւ ովքե՞ր են այսօր արվեստի գնորդները Հայաստանում։

- Իրականում, երբ բացեցի գալերեան, ինքս իմ առաջ լուրջ խնդիրներ դրեցի ինձ փոխելու հարցում, որովհետեւ իմ նկարները շատ ծավալուն են։ Ես անընդհատ ձգտում էի ավելի մեծ տարածքներ գրավել իմ արվեստով, որովհետեւ այն իր տեխնիկայով հնարավորություն է տալիս 24 մետրանոց պատերին ստեղծել մեծածավալ աշխատանքներ։ Այս դեպքում հասկացա, որ չեմ կարող գալերեան պահել, որովհետեւ ունենք հասարակություն, որը չի կարող իրեն թույլ տալ առնել այդ նկարները՝ եւ գումարային, եւ ծավալային առումով։ Ես հասկացա, որ պետք է փոքրանամ՝ ոչ թե ինձանով, այլ ստեղծեմ շարքեր, որոնք մատչելի կլինեն, եւ կկարողանամ տուրիստներին տալ մշակութային, ազգային մի բան, բայց իմ ոճով։ Դրա համար ստեղծեցի մանրանկարչության շարքերը, որը բավականին հետաքրքիր է ոչ միայն այն առումով, որ գալերեան կարող է եկամուտ ունենալ, այլ նաեւ, որ Մատենադարանում պահված այն գանձերը, որոնք միայն մասնագետներին են հասանելի, կարողացա հասանելի դարձնել նաեւ հասարակության լայն շերտերին։ Դուք չեք պատկերացնի, թե ինչ անսպասելի էր այդ հետաքրքրությունը, մարդիկ կարողանում են գալ եւ ժամանակավոր նվերների կողքին ընտրել արվեստի ստեղծագործություններ, որորնք կարող են իրենց տանը սրբապատկերների ձեւով ունենալ։ Հետո ես անցա մյուս շարքին, որը հայկական գորգերն են, փորձեցի հանել եւ զետեղել լավագույն հին օռնամենտները, որը նույնպես շատ մեծ հետաքրքրություն առաջացրեց։ Այնուհետեւ սկսեցի հմայիլների շարքն ստեղծել, որը հին ժամանակներում եկեղեցուն են պատվիրել։ Ես ամեն անգամ ասում էի, որ մենք պետք է այնպես անենք, որ ամեն մարդ, գոնե մեկ անգամ, որոշի գալ ու մի փոքրիկ բան ունենալ ցուցասրահից։ Սա կլինի մեր հաղթանակը։

- Սովորաբար մեր երկրում անգամ արվեստը հասանելի է ոչ արվեստասեր մարդկանց, իրական արվեստասերը շատ հաճախ բավարար գումար չի ունենում տվյալ արվեստի գործը ձեռք բերելու համար։ Որքանո՞վ է արվեստի գործն ընկնում արվեստից հասկացող մարդու ձեռքը։

- Բարդ հարց է, որովհետեւ երբեք չգիտես՝ նկարը, որ գնվեց, ում է նվեր տարվելու։ Ամեն դեպքում կարծում եմ, որ եթե չսիրեն, չեն գնի, ինչպե՞ս կարող են մարդիկ ինչ-որ բան գնել չսիրելով, ես դա չեմ հասկանում, մարդ պետք է խելագար լինի, ահռելի գումար ծախսի նրա վրա, ինչը չի սիրում։ Գուցե նրանք ոչ այն չափով են ընկալում արվեստը, ինչպես մենք, բայց չեմ կարծում, որ զուրկ են էսթետիկայից։ Ինչ-որ տեղ պետք է լինի սեր, հասկացողություն, որ մարդ իրեն թույլ տա ոչ թե թանկ կոշիկ գնել, այլ այդ գումարը ծախսել ուրիշ նպատակով։ Մյուս կողմը շատ ճշմարիտ է, ընդ որում՝ ոչ թե մենք չունենք այդ գումարը, այլ մեր մեջ զարգացած չէ այդ մշակույթը։ Եվրոպայում, արտասահմանում մարդիկ, որ ցուցասրահ կամ ցուցահանդես են այցելում, անպայման մի բան գնում են։ Մեր հասարակությունը սովոր չէ նման բանի։ Ես կարող եմ նշել բազմաթիվ ցուցահանդեսներ Հայաստանում, որ ուղղակի արվում են ցուցադրվելու համար, հազարից մեկ է լինում, որ ցուցահանդեսն ավարտվում է գնումով, կամ վաճառք է կազմակերպվում, եթե դա չի կազմակերպվում գալերեաների՝ անհատների կողմից, որոնք հետաքրքրված են վաճառքի մեջ։ Այս մշակույթը պետք է ձեւավորվի, եւ հասարակությունը սովորի, որ կարող է գումար տրամադրել արվեստին։ Առաջ այդ սովորույթն ունեինք՝ նկար, գիրք նվիրելու, հիմա այդ սովորությունները փոշիացել են, բայց էլի վերականգնվում են, եւ ուրախությամբ կարող եմ ասել, որ նվերներ ընտրելիս ցուցասրահներից են օգտվում։ Իմ մեկ տարվա քրտնաջան աշխատանքն ինչ-որ տեղ իր արդյունքը տվեց, եւ եթե ես բացելիս մտածում էի, որ ընդամենը գումար եմ կորցնում, պատրա՞ստ եմ ես դրան, թե ոչ, իմ ինքնավստահությունը ցուցասրահ բացելու հարցում միայն այն էր, որ ես պահանջված արվեստագետ եմ եղել մինչեւ ցուցասրահ բացելը, եւ մտածում էի՝ ոչինչ, ես կբացեմ ցուցասրահ, այդ գումարը չի գա իմ անձնական ծախսերին, այլ կգնա ցուցասրահի ծախսերին, բայց ես համաձայն եմ, որովհետեւ ուզում եմ փոխել կարծրատիպ, նաեւ կոտրել այն շարքը, որ ունենք քաղաքի կենտրոնում՝ ռեստորան, սրճարան, թանկ բրենդի խանութ, հետո էլի սուրճ, ուտել-խմել, եւ ամենաշատը, որ կարող ենք մեր երեխաներին տալ՝ վատնողի հոգեբանություն։ Ես վստահ եմ, որ կգա ժամանակ, որ քաղաքի կենտրոնը լցված կլինի մշակութային օջախներով, եւ ամեն մեկը կմատուցի իր գեղեցկությունը, իր ասելիքը, ուղղակի մենք առաջին քայլերն անողն ենք, դժվարությունը վերցրել ենք մեզ վրա։

- ԱՄՆ-ում հնարավորություն եք ունեցել ուսումնասիրել արվեստի կառավարման հմտություններ։ Համադրելով ամերիկյան եւ հայաստանյան փորձը՝ ի՞նչ տարբերություններ կառանձնացնեք՝ որտե՞ղ ենք հետ մնում, որտե՞ղ ենք առաջատար։

- Այն, ինչ ես ուսումնասիրեցի, որեւէ կերպ չի կարելի ներմուծել Հայաստան, եւ այդ գիտելիքն ու գործողությունը ներդաշնակ չեն մեր հայաստանյան իրականության հետ։ Ինչո՞ւ, որովհետեւ այնտեղ աշխատում է հստակ սիստեմ, որը կարողանում է, «ա» կետից «բ» կետն ուսումնասիրելով ու սովորելով, ներմուծել այն ու օգուտ ունենալ։ Պետության կողմից մարդիկ ազատված են հարկերից, եթե բարեգործություն են անում։ Դա սիստեմ է, որն աշխատում է, եւ ամեն ինչ հիմնված է անհատի վրա։ Իրականության մեջ այդ անհատը ես եմ, որը բացել է արվեստի ցուցասրահ եւ փորձում է ինչ-որ կերպ տակից դուրս գալ հայավարի, բայց սա ուրիշ դաշտ է։ ԱՄՆ-ում նաեւ շատ ուրիշ օրենքներ են գործում, որ այստեղ չկան եւ չեն կարող լինել առաջիկայում։ Ի՞նչ պետք է անենք. պետք է փորձենք կամաց-կամաց այդ հարաբերությունը՝ արվեստի, օրենքի, իրար հետ կապել, բերել մի ընդհանուրի, բայց դա ժամանակ է պահանջում։

- Հայկական մշակույթին, հատկապես քրիստոնեական շրջանի, շատ եք անդրադարձ անում, դա պայմանավորված է արյան կանչո՞վ, թե՞ այդ կոդավորված ուղերձները ցանկացաք կիսել նաեւ հանդիսատեսի հետ։

- Իրականում միշտ հետաքրքրված եմ եղել, անգամ տարիներ առաջ շատ մեծ ծրագիր արեցի՝ «Նշխարք Հայաստանից», որը հենց մանրանկարչության գոհարներն էին, եւ գաղափարն էր շատ հետաքրքիր՝ 12 մանրանկարներ, որոնք իրենց մեջ կրում էին աղոթքի հատվածներ, միասին լինելով՝ տերունական աղոթքն էին կազմում եւ առանձին-առանձին խորհրդանշում էին այն նշխարքի գաղափարը, որ Քրիստոս իր հացը կարծես կիսում է, եւ ցեղասպանությունն ստիպեց, որ մենք աշխարհով մեկ նշխարքի պես բաժանվենք։ Իմ մեջ միշտ կա այն գաղափարը, որ կգա մի օր, ու բոլորս հետ ենք հավաքվելու մեր հողի վրա, մեր սեղանի շուրջ։ Թույլ տվեք մի քիչ երազկոտ լինենք։ Ինձ միշտ հետաքրքիր է եղել ուսումնասիրել ակունքը եւ փորձել հասարակությանը տալ այն գանձերը, որ ունեցել ենք։ Իրենք չեն կարող դա օգտագործել առօրյայում, բայց դու սարքես այդ ամեն ինչն առօրեական, որպեսզի իրենք դա ճանաչեն, գնահատեն, հիանան, հասկանան մեծությունը. դա շատ կարեւոր է։

- Շատ լայն է Ձեր ստեղծագործական շրջանակը, նաեւ տեխնիկայի օգտագործման առումով։ Ձեր վերջին գործերում ավելի հաճախ դիմում եք խառը տեխնիկային՝ օգտագործելով արծաթե, ոսկե թիթեղներ, ինչը մոգական ազդեցություն է թողնում։ Ինչո՞ւ դիմեցիք խառը տեխնիկային, սահմանների վերանայո՞ւմ էր Ձեր կողմից։

- Նկարել եմ ամբողջ կյանքում, ուղղակի մի շրջան եղավ, որ զբաղված էի հեռուստատեսային դիզայնով եւ ներքուստ փորձում էի դուրս գալ կտավի, թղթի սահմաններից ու անընդհատ փնտրում էի թափանցիկ հիմք, որի վրա կկարողանամ ստեղծագործել։ Ապակու վրա երկար տարիներ փորձեր էի կատարում, բայց լավ չէին ավարտվում, վերջիվերջո, կարողացա գտնել օրգանական ապակին, որն ունի տարբեր հաստություններ, կարողանում ես տարբեր կերպ աշխատել, եւ թեթեւ է, չի կոտրվում։ Սա նոր սկիզբ եղավ, եւ ես միանգամից 15 տարվա հեռուստատեսային դիզայների ճանապարհը փակեցի եւ վերադարձա դեպի ակունք՝ նկարչություն, որտեղ ես ինձ շատ ազատ եմ զգում, որտեղ դու ինքդ ես ոճն ու տեխնիկան մշակում, եւ անընդհատ տեղ կա աճելու։

- Արեւ, Դուք նաեւ Ձեր հոր՝ «Բենիկ Պետրոսյան» մշակութային հիմնադրամի տնօրենն եք, ի՞նչ ուղղությամբ եք գործունեություն ծավալում հիմնադրամում։

- 97թ. ստեղծվեց այն, եւ առաջին կարեւոր քայլը, որի համար աշխատում ենք, դա Բենիկ Պետրոսյանի տուն-թանգարան ստեղծելն է, որտեղ կցուցադրվեն նրա աշխատանքները։ Սա չի լինելու միայն տուն-թանգարան, այլ նաեւ մանրաքանդակի դպրոց, լինելու են հատուկ ծրագրեր՝ երեխաների համար, բիենալեներ՝ մեծ արվեստագետների համար։ Սա ամբողջական մեծ ծրագիր է, որին փորձում ենք մոտենալ քայլ առ քայլ։ Բայց մինչ այս ծրագրի իրականացումը, այս տարիների ընթացքում պարբերաբար կազմակերպել ենք Բենիկ Պետրոսյանի ցուցահանդեսները, լույս ընծայեցինք նրա գիրքը, պատրաստվեց դոկումենտալ ֆիլմ, տեղադրվեց հուշաքար։ Բենիկ Պետրոսյանն իրական ազգային արժեք է, որ պետք է իր մնայուն տեղն ունենա Հայաստանում։

Սոնա ԱԴԱՄՅԱՆ