Շարունակաբար մրցանակներ ստացող օլիգարխ գրողներն ի՞նչ են տվել մեր գրականությանը

Հարցազրույց բանաստեղծ Նորայր Գրիգորյանի հետ

-Պարոն Գրիգորյան, տարվա սկզբից ստեղծվել են մտավորականների տարբեր խորհուրդներ, որոնք հատկապես վերջին շրջանում հանդես են գալիս սահմանադրական բարեփոխումների հետ կապված իրենց մտահոգություններով։ Ինչպե՞ս կգնահատեք այս պրոցեսը, որին մասնակից են, մտավորականներ՝ թեկուզ քիչ քանակի։

- Ողջունելի է, որ նաեւ մտավորականներն են մասնակցում սահմանադրության քննարկմանը, եւ ողջունելի է, որ դեմ են, բայց հիմա այն մտավորականությունը չկա, թեկուզ հենց Գրողների միությունում, որ օբյեկտիվորեն կանգնեն ասեն՝ մենք դեմ ենք այս սահմանադրությանը։ Բայց կարծում եմ՝ այդ ստեղծված խորհուրդներն էլ ակտիվ չեն, որովհետեւ եթե մինչեւ այս պահը նույնիսկ ես չեմ լսել, որ նման խորհուրդներ են ստեղծվել ու ինչ-որ բան են անում, նշանակում է, որ ակտիվ չեն եւ ձեւական կողմն են պաշտպանում։ 

- Իսկ Ձեր դիրքորոշումն ինչպիսի՞ն է սահմանադրության այս նոր հայեցակարգի մասին։

- Ես դեռ տարիներ առաջ գրված բանաստեղծություններ ունեմ՝ քաղաքական թեմայով, մեկը կոչվում է «Թղթե հանդերձանք»՝ հենց սահմանադրությանն առնչվող, որտեղ ասում եմ․ սահմանադրությունից ինձ՝ թղթե շորեր կարեցի՝ սեւ տառերով, որ նույնիսկ եթե հագնում եմ դրանք, էլի չեն ծառայում իրենց նպատակին։ Օրենքն ընդամենը պետք է կիրառվի, նախորդ սահմանադրությամբ էլ կարելի էր անել լավ բաներ եւ անել այնպես, որ ժողովուրդը լավ ապրեր։

- Եթե նոր սահմանադրությամբ կյանքի որակը չի լավանալու եւ երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակը չի բարելավվելու, ապա ինչո՞ւ է այն պետք։

- Որ նախագահը գալիս է, սահմանադրությունը փոխում է ու հարմարեցնում իրեն։ Չեմ կարծում, որ բոյկոտելն արդյունք կտա, որովհետեւ ինչ ուզել՝ արել են, եթե բոյկոտվի, ուրեմն հրաշք պետք է լինի։ Այս 20-25 տարի վերցրել՝ ընդդիմությանը հազար մասերի են տրոհել, որպեսզի այսօր ցանկացած որոշում, օրենք անցկացնեն, ընտրություններում հաղթեն։ Մի տեղ կարդացի, որ Շիրակի մարզում 53 հազար հոգի «հետ են վերադարձել», ինչը բացառված է։ Սա ուրիշ բան է նշանակում, որ մարդկանց թիվը շատացնում են՝ ընտրակեղծիքներ անելու համար։

- Վերջին շրջանում տարբեր քաղաքական գործիչներ, մասնավորապես՝ վարչապետը հանդիպում էր ունեցել մտավորականների հետ Պռոշյանի տուն-թանգարանում, լսել նրանց խնդիրները․ այս տեսակ հանդիպումների անկեղծությանն ու արդյունավետությանը հավատո՞ւմ եք։

- Պռոշյանի թանգարանը գտնվում է Աշտարակում, ես էլ Արագածոտնի մարզից եմ, ապրում եմ այնտեղ, թերթ եմ խմբագրում եւ հետո՝ թերթերից եմ իմացել, որ վարչապետը գրողների հետ հանդիպում է ունեցել, ես էլ գրող եմ... ուրեմն ստացվում է, որ կա «էլիտար» գրողների խումբ ու կա գրողների խումբ, որ մեկուսացված են, կամ էլ մեկուսացնում են։ Եթե վարչապետն Արագածոտնի մարզում հանդիպում է ունեցել մտավորականների, գրողների հետ, ինչո՞ւ պիտի այդ մարզի գրողներն այնտեղ չլինեին։ Եթե ուզում էր երեւանցի գրողների հետ հանդիպեր, թող Երեւանում հանդիպեր, իսկ եթե եկել հասել է Աշտարակ, թող տեղի մտավորականության հետ հանդիպեր։ Այդ հանդիպումների մեջ ոչ մի լուրջ բան չեմ տեսնում, ծրագրային բան է, որ կատարում անցնում են սահմանադրության փոփոխությունից կամ համապետական ընտրություններից առաջ, որոնք պետք է «կատարվեն», ինչպես խոստումները։

- Ինչի՞ մասին է խոսում այն փաստը, որ հենց մտավորականը, գրողը կարող է վարչապետին հորդորել մամուլը զսպել։

- Չգիտեմ դա ով եւ ինչ պայմաններում է ասել, բայց եթե մենք ընդունում ենք, որ մամուլը պետք է ազատ լինի, ոչ ոք իրավունք չունի ասի՝ մամուլը զսպեք։ Վարչապետն ո՞վ է, որ մամուլ զսպի, ի՞նչ իրավունքով պետք է մամուլը զսպի, եթե բաներ կան, որ գրվում են, ու չի համապատասխանում իրականությանը. օրենք կա, ձեւեր կան։ Զսպելու միակ ձեւն օրենքն է։ Առանց այն էլ մտավորականներն ինքնըստինքյան զսպված են՝ ինձնից սկսած, ես չեմ տեսնում մտավորական, որ ակտիվ է, նույնիսկ «էլիտար» կոչվող եւ այդ օլիգարխ գրողները, ովքեր Երեւանի կենտրոնում նստած ստեղծագործում են եւ շարունակաբար մրցանակներ են ստանում, բայց ի՞նչ են տվել մեր գրականությանը, որ հիմա հերթ կանգնած՝ նախագահի, պետական մրցանակ են ստանում։ Ստացվում է, որ մրցանակը վաստակի հետ կապ չունի, մրցանակը կապ ունի տարիքի հետ։ Այդ 60-ականների սերունդը, որ իրեն համարում է հալածված գրականության մեջ, իրենց թվում է, թե ամեն ինչ իրենցը պետք է լինի, որովհետեւ Սովետական Միության ժամանակ հալածվել են, բայց հալածանք ես չեմ տեսել, ով ուզել՝ տպագրվել է, ով գրել՝ տպագրվել է, այդ ընթացքում, իհարկե, լավ գրողն առանձնացել է։ Հրաչիկ Սարուխանը հիմա Վանաձորում նստած գրում է, ինչքան էլ գրականագետներն անտեսեն, եւ, կարծում եմ, մրցանակի չի էլ սպասում։ Իսկ այստեղ կան գրողներ այդ 60-ականներից, որ ունեն եւ մրցանակներ, եւ օբյեկտներ, որ ձեռք են բերել այն բանի շնորհիվ, թե իբր գրող են, բայց ոչ մի գրականություն չեն ստեղծել կամ ստեղծել են ոչինչ։

- Պետական պարգեւներից խոսեցիք, վերջերս էլ մեծ իրարանցում առաջացրեց պետական կոչումների շնորհման փաստը, հատկապես Արմենչիկին ՀՀ վաստակավորի կոչում շնորհելը։ Մտավորականների մի մասը կոչ է անում, որ ընդհանրապես հանեն բոլոր կոչումները, ի՞նչ եք մտածում դրա մասին։

- Սխալ եմ համարում իրեն մրցանակ տալը, բայց հիմա Արմենչիկը զանգված ունի, ինչո՞ւ ենք դա անտեսում, նայի՝ ուր ենք հասել։ Ստեղ մի բան էլ կա. Արմենչիկը մի երգով կարող է այնքան գումար աշխատել, որ գրողն իր ամբողջ կյանքում՝ մրցանակով, թե հոնորարով, չի կարողանա վաստակել՝ ուզում ես ամենալավ գրականությունն ստեղծի Հայաստանում։

Արմենչիկն իր մի երգով քո ամբողջ գրականության գումարն աշխատում է, ստացվում է՝ ինչո՞ւ եւ ո՞ւմ համար ես գրում դու։

- Ձեր վերջին գիրքը՝ «Խազեր տերեւի վրա», նոր է լույս տեսել, ի՞նչ ստեղծագործություններ են ներկայացված։

- Վերջին մի տարվա գործեր են ներկայացված, նախորդ գիրքս տպագրվել է 2011թ.-ին, դրանից հետո չեմ գրել, որովհետեւ հիմնականում մամուլում էի գրում, որը ջլատում է, քանի որ հաց վաստակելով ես զբաղվում, եւ քո միջի եղած պոեզիան գնում է անկյուն։

- Գրական մամուլն այսօր ի՞նչ խնդիրներ է բարձրացնում, որքանո՞վ են դրանք ակտուալ ու մեր իրականությունն արտացոլող, թե՞ իներտ ձեւով Սովետից գալիս է։

- Այդ առումով Սովետն ահագին բարձր էր, կարող էիր տողատակով էլի քո հայացքներն արտահայտել։ Հիմա կա գրական մամուլ, որ զուտ գրականությանն է ծառայում, օրինակ՝ «Անդին» ամսագիրը, որ լավ գրականություն է քարոզում, ժամանակի մեջ է ու նոր մարդկանց է ասպարեզ բերում։ «Գրական թերթն» էլ ՀԳՄ պաշտոնաթերթն է, ու կան շրջանակներ, որից այն կողմ դուրս չեն գալիս։ Այդտեղ էլ արդեն գրողի ակտիվությունը պետք է լինի, եթե գրողն արդիական հարցեր է բարձրացնում, չեմ կարծում, որ թերթը չտպագրի։

Նաեւ գրականագիտությունը պետք է նպաստի գրականությանը։ Եվ այն ժամանակ, եւ հիմա 60-ականների սերունդն է պրոպագանդվում։ Տեսեք՝ Սովետական Միության ժամանակ ես աշխատել եմ պետական կառույցներում, ամեն տարվա վերջում հաշվետվություն էինք գրում, ես վերցնում էի նախորդ տարվա հաշվետվությունը, տարեթիվը, մի քանի փաստ, թիվ էի փոխում, եւ հաշվետվությունը հանձնված-ընդունված էր։ Նույնը հիմա իմ ասած 60-ական սերնդի մասին, այն ժամանակ մեր գրականագետները գրել են նրանց մասին գրախոսականներ, ու մինչեւ հիմա տարեթվերը փոխելով, ընդհուպ երիտասարդ գրականագետները, գրեթե ամբողջությամբ գրում են 60-ական սերնդի մասին։ Բայց ի՞նչ է, դրանից հետո սերունդ չի՞ եղել, կամ հիմա չկա՞ն գրողներ այդ երիտասարդների մեջ, որ անընդհատ նույն բանն է կրկնվում։ Սերնդափոխություն չի լինում մեր գրականության մեջ, պատահում է՝ մեկին բռնում են, եւ նրա գրականությունը, որ 20 տոկոսի էլ չի ձգում, 100 տոկոսանոց են դարձնում ու անընդհատ թմբկահարում են, իսկ կան գրողներ, որ անկյունում ոչ մի ուշադրության չեն արժանանում։