Ինչպես կարելի է գլոբալիզացիայի հետ ստեղծարար համագործակցել

Մեծի Տանն Կիլիկիո Արամ Ա կաթողիկոսը Միացյալ Նահանգներ կատարած իր այցի համատեքստում բավական հետաքրքիր ելույթով է հանդես եկել՝ առաջ քաշելով մի շարք կոնցեպտուալ-ծրագրային թեզեր, որոնք քննարկման համար հետաքրքիր լինելուց զատ, իրենց մեջ նաեւ որոշակի կենսականություն են պարունակում։ Դրանք կարելի է ձեւակերպել հետեւյալ կերպ․

• Գլոբալիզացիայի տիրապետության տակ գտնվող աշխարհում ինչպե՞ս կարելի է գոյատեւել` պահպանելով ինքնությունը կամ, որ նույնն է՝ համագործակցել գլոբալիզացիայի հետ։

• Ինչպե՞ս կարելի է նորացնել Եկեղեցին, որպեսզի այն կարողանա պահպանել իր կենսունակությունը ժամանակակից աշխարհում։

• Ո՞վ է հայը եւ հայ ժողովուրդը՝ ժամանակակից ընկալմամբ։

Երեք հարցն էլ կարեւոր են ու, կարելի է ասել՝ գոյաբանական նշանակություն ունեցող։
Ընդ որում, եթե երկրորդ՝ Եկեղեցուն վերաբերող հարցը կարելի է համարել ավելի մասնագիտական՝ կրոնական, եւ թողնել կրոնավորների հայեցողությանը, քանի որ, ի վերջո, նրանք են Եկեղեցու հարցերը կարգավորում, ըստ իրենց օրենքների, կանոնների եւ հետեւորդների ու հավատացյալների կարիքների, ապա առաջին եւ երրորդ հարցերը վերաբերում են մեզ` հասարակ մարդկանց։

Համակարծիք ենք Արամ Ա-ի հետ, որ այսօրվա մարդը, ուզի կամ չուզի, ապրելով գլոբալիզացիայի տիրապետության տակ գտնվող աշխարհում, պետք է իր վերաբերմունքը հայտնի այդ երեւույթի նկատմամբ, հատկապես, որ այն արդեն արժեհամակարգ եւ կենսաձեւ է։ Կա այդ վերաբերմունքի մի քանի հիմնական տարբերակ՝ կոշտ հակադրում եւ ստեղծարար գործակցություն կամ փափուկ հակադրում, ինչպես նաեւ լիակատար ընդունում կամ, պայմանական ասած, ամերիկացում կամ արեւմտականացում։ Խնդիրը, ըստ էության, այս տարբերակների միջեւ ընտրություն կատարելու մեջ է։ Կարծում ենք, որ ամեն մարդ կարող է սեփական ընտրությունը կատարել, եւ դա իր իրավունքն է։ Հավաքականությունների դեպքում, խնդիրը մի փոքր այլ է։

Եթե հավաքականությունը, որպես էթնիկ կրոնական եւ էթնիկ մշակութային միավոր, կենսունակ է եւ լիովին չի կորցրել իր մշակութային-էթնիկ դեմքը (կրոնականն այս դեպքում երկրորդ պլան է գնում, քանի որ գլոբալիզացիան իրեն ամենեւին վատ չի զգում քրիստոնեական աշխարհում), ապա կարող է ընտրել կա՛մ փափուկ հակադրումը, որին կարծես կողմնակից է Արամ Ա-ն, կա՛մ կոշտ հակադրումը, որը մենք տեսնում ենք, օրինակ, Ռուսաստանում, երբ հակադրումը պետական մակարդակով է։

Կա եւս մի նրբություն՝ որտեղ է արեւմտյան կամ ամերիկյան արժեքների եւ համամարդկային արժեքների սահմանը։ Սա, ի դեպ, շատ նուրբ, կարելի է ասել՝ նույնիսկ անտեսանելի սահման է, եւ սահմանագծումն էլ չափազանց բարդ է ու սուբյեկտիվ, որովհետեւ մի արժեքը, որը, դիցուք, մեկը կարող է համարել համամարդկային, մյուսը կարող է համարել արեւմտյան կամ ամերիկյան։ Այս սահմանագծումն էլ, մեծ հաշվով, անհատական մակարդակում ինդիվիդուալ է, սակայն հավաքականությունների համար՝ կախված է նաեւ այն հանգամանքից, թե հավաքականությունները գլոբալիզացիայի հետ ստեղծարար գործակցություն ծավալելու որքան կամք ունեն եւ ապա՝ որքան պատրաստակամություն՝ պահպանելու համամարդկայինի եւ արեւմտյանի կամ ամերիկյանի միջեւ եղած նուրբ, գրեթե անտեսանելի սահմանները։ Սրանք իրականում տեսական հարցեր են, աշխարհայացքային, բազմաշերտ, եւ պատասխանները մեկ օրում չեն տրվում թե՛ անհատական մակարդակում եւ թե՛ հատկապես հավաքականությունների պարագայում։ Ավելին՝ եթե ավելի խորությամբ մոտենանք հարցին, այսօրինակ հարցերի պատասխաններից է արտածվում Արամ Ա-ի ելույթում ներկայացված երրորդ թեզիսը, թե ով է հայը եւ հայ ժողովուրդը` ժամանակակից ընկալմամբ։