Ճակատագիր

Ամեն մարդու ճակատ իր գիրն ունի: Մարդ կա` էդ գիրը կարում է կարդա, մարդ էլ կա` չի կարում: Ես կարդացողներից եմ, դեռ ավելին՝ արտագրողներից: Մարդկանց ճակատագրերն ընթերցում եմ ու պատմվածքներ գրում: Պետք չէ, որ նրանք խոսեն: Նրանց ճակատագիրն այն մասին է, թե ինչ է բովանդակում լռությունը:



Երբ այդ մասին իմ ընկերուհիներից Արուսն իմացավ, թախանձագին խնդրեց կարդալ իր ճակատի գիրը: Նայեցի աչքերին. ապագան պղտոր էր, անորոշ, իսկ անցյալը` գաղջ, միապաղաղ: Կյանքը մի ամորֆ զանգված էր, ուր ո՛չ ծիծաղում էին եւ ո՛չ էլ արտասվում: Սիրտը կոտրել էր բիրտ հայհոյանք, իսկ հոգին տոչորվում էր, ծարավ էր ջերմ վերաբերմունքի, թեկուզ եւ անմարմին գգվանքի: Ճակատը հարթ էր, անկնճիռ ու գրեթե ամայի: Կյանքը դեռ այնտեղ կնիք ուներ դնելու: Հերակալի փոխարեն մազերի մեջ խրած կարմիր գրիչ ուներ:



Գրիչը հանեցի ու ճակատին կարմիր հոծ տառերով գրեցի. «Սեր»: Եվ ուրախությունը լույսի պես հորդաց ճակատից, աչքերից, այտերից, բերանից... Մարդը կարոտ էր լավ խոսքի: Պատահական չէ, որ կանայք ականջներով են սիրում: Իսկ ականջներն ադամանդ են սիրում... Ես նրա ճակատին ադամանդ էի պեղել... Այնուամենայնիվ, կանանցից դժվար է գլուխ հանել:



Աստված անգամ իր ստեղծածից գլուխ չհանեց, ուր մնաց թե ես: Մինչդեռ համառորեն հանդգնում եմ նրանց ճակատագրերը վերծանել, թեկուզեւ քառասունն անց այն տիկնոջ, ով ձեռքն էր վերցրել արծաթյա մատանին եւ, իր փափլիկ մատների մեջ շուռումուռ տալով, տնտղում էր այն: Արծաթավաճառ  տղան` անփորձ այդ  երիտասարդը, ջանում էր ինչ-որ բան համոզել հնարավորինս մեղմ ու փաղաքուշ ձայնով:



- Մայրի՛կ ջան...,- ուզում էր շարունակել, սակայն ձայնը խլացավ տիկնոջ զայրույթում:



- Լավ ա չասացիր` կապիկ, ա՛յ անխիղճ...



Տարիքը մատնելու համար կինը տղայի խիղճն էր ակնարկում: Իսկ որտե՞ղ էր խիղճը, իր խիղճը... Ուզում էի կարդալ բծավոր ճակատին: Հայացքս ակամա իջնում է ցած, ինքնուրույն թաթախվում ձվածիր աչքերում, սահում փթթուն այտերով, ճերմակ պարանոցն ի վար, դեպի գունդ կրծքերը, մտնում լիճ ընկած որովայնն ու սուզվում ազդրերի հատույթում բացված գաղտնի եռանկյունում, այնտեղ, որտեղ ցանկությունն է ծնվում, երջանկության խորը ավազանը: Թաքուն բաներ կարդալիս երբեմն անհրաժեշտություն է զգացվում շուրջը նայել: Ես դա հաստատ գիտեմ` այնպես, ինչպես երջանկության ավազանում ընկղմված ամեն մի տղամարդ:



Դա գիտեին եւ անցյալում: Կուրտիզանուհիների աստվածուհին` ֆրանսուհի Նինոն դը Լանկլոյը, չէր ծերանում: Նա մշտափթիթ էր, անթառամ ու շլացնող եւ իր բոլոր տարիքներում էլ գերում էր տղամարդկանց: Այն ժամանակ ես չկայի, որ կարդայի, թե ինչ էր գրված նրա ճակատին, բայց ժամանակակիցները հիշատակում են, որ այնտեղ հստակ կարելի էր կարդալ. «Բոզ»:



Մնացածը քանդակներ էին, որ դրոշմված էին տարբեր մանրամասներով`  արված արական շուրթերով եւ առնական հաստաբուն բրիչներով: Նրա գեղեցկությամբ հմայվել է անգամ Լյուդովիկոս 14-րդ Կնասերը: Նրանց սիրո մասին լեգենդ է հյուսվել: Ասում են` Նինոնը թագավորի հետ մտերմիկ զրույցի ընթացքում իբր շշնջացել է նրա ականջին. «Ձերդ մեծություն, երդվեք, որ այն, ինչ կասեմ, պետք է մնա մեր մեջ. մի քանի օր առաջ լրացավ իմ 98 տարին...»: Բայց եւ նրա մաշկը թարմ էր, կրծքերը` ձիգ, մեծ, իսկ մազերը` փարթամ, խիտ ու փայլուն: Մերթընդմերթ ընկերուհիները հետաքրքրվում էին, թե ինչ քսուքներ, նյութեր ու դեղեր է օգտագործում: Պատասխանը քմայքոտ ժպիտն էր, ժպիտը.



- Քսո՞ւք, նյո՞ւթ, դե՞ղ... Այդ ամենը, սիրելինե՛րս, տղամարդիկ են բերում, տղամարդիկ... Նրանք դա գիտեն...



Չգիտեմ ինչու, բայց ինձ թվում է, թե դա ես էլ գիտեմ, վստահ գիտեմ, թեեւ որեւէ կուրտիզանուհու քսուք, նյութ ու դեղ չեմ տարել: Ափսոս, որ չեմ տարել: Դրա համար էլ վաթսուն տարեկանում յոթանասուն եմ երեւում: Ծերանում ենք, Լեւոն Ջավախյան, ծերանում... Վատ չէր լինի մի սիրող սիրտ էլ ինձ դեղ ու դարման աներ: Ավաղ:



Ինձպեսները հույսով ապրում են եւ հավատով մեռնում, ոնց որ Շիմպո ընկերս: Հեքիաթը նրա համար այլեւս մարող կյանքի փոքրիկ իրողություն է, որ կնճիռ առ կնճիռ, տողետող կարելի է կարդալ նեղ ճակատին: Շիմպոն ծերանում էր րոպե առ րոպե, եւ խորշոմներն արդեն ճմրթված թաշկինակի պես աղավաղում էին նրա մարդկային դեմքը: Նա արժանապատիվ տղամարդ էր եւ ոչ կուրտիզանուհի, որ  սիրեկանի առջեւ պարծենար իր չծերացող մարմնով: Իր ապրած յոթանասունհինգ տարիների ընթացքում արդեն երեք անգամ ինֆարկտի դուռն էր ընկել, նույնքան անգամ էլ ոտքը դեմ տվել մահվան շեմին: Անցյալը նրա համար բարի մի հուշ էր, իսկ ներկան` տխուր հեքիաթ, որ ամեն Աստծո օր պատմում էր թոռներին:



- Լինում են, չեն լինում` մի տատիկ ու պապիկ են լինում,- պատմում էր թոռներին,- տատիկն ուզում էր, պապիկը չէր կարում...



- Ա՛յ հեր, էրեխանցն էդ ի՞նչ ես ասում,- ահաբեկված վրա էր հասել իր տղա Արմենը:



Շիմպոն անվրդով իր հեքիաթն էր շարունակում:



- Լինում են, չեն լինում` մի տատիկ ու պապիկ են լինում,- հոգոց էր հանում,- տատիկն ուզում էր, պապիկը չէր կարում...



Լավն այն էր, որ այդ հեքիաթը շարունակելի չէր: Շարունակությունը կյանքն էր, որ օր առ օր գրառվում էր մարդկանց դեմքերին: Այնպես, ինչպես իմ ընկեր Շիմպոյի ճակատի ավելացող կնճիռները: Իմ ամեն մի պատմվածք ճակատագիր է, մարդկային կյանքի փոքրիկ պատառիկ: Էլի եմ ասել, երբ ձեռքս թուղթ եմ վերցնում, ես լոկ չեմ գրում, այլ սիրտս փաթաթում եմ թղթի մեջ եւ ուղարկում ընթերցողներին:



Նման փաթեթ էլ Սյուզին էր ստացել` Շանթի քույրը, քաղցկեղով հիվանդ մի օրիորդ, որ իսպառ կորցրել էր կյանքի նկատմամբ հետաքրքրությունը: Փակված էր սենյակում` անհաղորդ սառին ու տաքին, ապավինած թույլ թոքերին ու եղբոր ուժգին սիրուն: Բայցեւայնպես, աչքը կպել էր «Արծաթագիր»-իս: Դողդոջուն մի լույս թրթռացել ու ջերմացրել էր պաղող հոգին: Ձեռքը տարել էր հեռախոսին: Կես ժամ շարունակ տառապանքն ու ցավը մի կողմ դրած` պատմվածք էր շշնջացել եղբոր ականջին: Շանթն առկայծող աչքերով պատմում էր ինձ: Ոգեւորված էր, նաեւ՝ զարմացած: Քույրը կարծես դարձի կամուրջ էր գտել:



Աշխարհի հետ կապող նեղ մի կամուրջ, որ թեեւ բարակ էր, ինչպես մազը, բայց եւ կյանք էր:  Ես լուռ լսում էի Շանթին: Կուլ գնացող արցունքը կոկորդս էր սեղմում: Սակայն տակավին չէի կորցրել զգոնությունս: Շանթը բաց ճակատով կանգնած էր առջեւս: Բառառբառ կարդում եմ, թե ով է նա, որտեղից է գալիս եւ ուր է գնում: «Ես ստի ու կեղծիքի թշնամին եմ,- գրած էր,- ազատության զինվոր, ով դեպի արդարություն է գնում»: Կենաց խաղում բոլորն են խաղամոլ: Անշուշտ, Շանթը եւս այդ խաղի մասնակից է:



Միայն թե այլոց նման նա չի խաղում փակ խաղաթղթերով: Նրա խաղաթղթերը բացված են, ինչպես հաղթաթուղթ: Միեւնույն է, մարդկանց աչքից, առավել եւս` Աստծո, չես վրիպի: Ի՞նչը թաքցնել: Ծածկամտությունը հատուկ է քաղաքական պոռնիկներին, թույլ իշխանավորին, տկարին, թշվառին, բայց ոչ Շանթին: Մի ուրվական էր շրջում նրան ուղեկից, մի ոգի, որ  ստվերի պես միշտ իր հետ էր: Այն ժամանակին հալածել էր պապիկին, հալածել էր հորը, հիմա էլ անվարան հետապնդում էր որդուն:



Դա պետանվտանգության գորշ ուրվականն էր, մշտարթուն ոգին, գուցեեւ գոյության անբաժանելի մասը: Առանց այդ «մարմնի» Շանթը չկար, այնպես, ինչպես առանց հոր ուրվականի Համլետը չկար: Լինե՞լ, թե՞ չլինել... Քույրը կյանքի եւ մահվան ճամփաբաժանին էր: Ո՛չ, մահից նա չէր վախենում: Հավերժական ճամփորդները երբեք չեն երկնչում ճանապարհից: Նրա ուզածն ընդամենը մի բան էր`  եղբոր մոտ լինելը, հարազատի ներկայությունը դժվարին պահին:



- Ես չգիտեմ, թե ինչ է մահը,- ասել էր եղբորը,- երբ պահը գա, ձեռքս բռնի՛ր, որ մեռնեմ վստահ եւ հանգիստ:



Այդ օրը Շանթը գնացել էր ցավազրկող դեղերի հետեւից: Զգույշ անցնում էր փողոցը, երբ նկատեց ավտոմեքենան: Սրընթաց իր վրա էր գալիս: Սխալ մի շարժում, եւ ուշ կլիներ:  Ինքն էլ չիմացավ, թե ինչպես մի կողմ նետվեց: Երկյուղն ու բարկությունն իրար էին խառնվել: Ձեռքը նախատինքով թափահարելով` վեր բարձրացրեց: Մկանների պրկումից երեսը պայտի նման ծռվել էր: Հնարավոր էր եւ, որ մտքում թունդ հայհոյած լիներ: Երեւի դա էր պատճառը: Ավտոմեքենան ճռինչով արգելակեց:



Նրանից մի զանգված պոկվեց, գորշ մի մարմին, ով կատաղի քայլերով իր կողմն էր գալիս: Եկավ, եկավ... մինչեւ աքլորակռվի դիրքով քիթ-քթի կանգնելը: Գիշանգղի պես չռած սեւ թաթի մեջ երկփեղկ բացված անդամատոմսն էր, որ համառորեն աչքն էր խոթում: Զարմանքից մակընթացվող բբերը վայրկենապես լայնացան: Բուի նման կլոր ու մեծ աչքերը գրավել էին դեմքի զգալի հատվածը: Սակայն կլոր ու մեծ աչքերով էլ դժվար էր կողմնորոշվել: Մութ ու գորշ զանգվածը թանձր երեկոյի մեջ կլանում էր տեսադաշտը: Այնուամենայնիվ, անկարելի էր նրան չզանազանել: Ուրվականն էր, էլի նա` տհաճ ոգին, այդ էլ` որերորդ անգամ, այն էլ` այս պահին:



«Ձեռքս բռնի՛ր, որ մեռնեմ վստահ եւ հանգիստ»,- ականջներում քրոջ նվաղուն ձայնն էր: Ուրվականը հառնվել էր առջեւը: Մի՞թե պրծում չկար... Դառը հեգնա՞նք էր, թե՞ ճակատագրի խաղ... Անվտանգության մարմինը կարող էր եւ վտանգել իր կյանքը, իսկ իրեն չէր կարելի անգամ բողոքի ձեռք կամ ձայն բարձրացնել: Կծկվող ճանկերով օձիքից կառչել, շարունակ դեպի ոստիկանություն էր քաշում: Իսկ քույրը, ձեռքը պարզած, իրեն էր սպասում: Մահը չէր սպասում: Մահն անողոք սողոսկել էր անկողինը եւ հիմա ջղաձգվող թոքերից դեպի կոկորդն էր բարձրանում:



Բերանը ձկան նման անաղմուկ բաց- ուխուփ էր լինում: Դժվար էր, սարսափելի դժվար էր անցնել մազե կամրջով: Իսկ ինքը ոստիկանությունում բացատրություն էր տալիս, թե ինչպես փողոցն անցավ եւ թե ինչու անցավ... Ժամանակը թռչուն էր: Ժամանակը սավառնում էր կյանքից էլ անդին: Եվ երբ վերադարձավ, ամեն ինչ վերջացած էր: Սյուզին խաղաղ ննջում էր մահճում: Մոլորված կանգնել էր սնարի գլխին: Շարժման ոչ մի նշույլ, մոմի պես ձեռքեր, քարացած դեմք, խուփ աչքեր...  Ինչպե՞ս հեռացավ... հանգի՞ստ... վստա՞հ... թե՞ սայթաքեց, ցած ընկավ կամրջից...



Կյանքը չունի վերադարձ, որքան էլ գեղեցիկ լինի նահանջի ճամփան: Ես անշրջելիորեն առաջ եմ գնում, թեեւ առջեւում մահն է սպասում: Ամեն օր արեգակն առավոտ է բերում: Որքա՜ն լույս կա բացվող օրվա մեջ, ինչքա՜ն հույս, հավատ եւ խնդություն: Եվ ո՞վ է այդ ամենի տերը: Ես արթնանում եմ տիրոջ աչքերով: Իմ սիրտը լավ խոսքի կարոտ է: Ես ապրում եմ բառ ու բանի սպասումով: Եվ երբ գալիս է խոսքը, թեկուզեւ ճակատագրի տեսքով, ուրախության այնպիսի հեղեղ է թափվում վրաս` երջանկության այնպիսի զգացումով, եւ ապրելն այնքան է դառնում հեշտ ու բաղձալի, որ որոշում եմ այլեւս չմեռնել: Այս կանաչ-կապույտ աշխարհը թողած` մի այլ տեղ հաստատ հայրենիք չունեմ:



Գրողներ կան, որ իսկապես չեն մեռնում: Մտնում են իրենց գրքերի մեջ ու ապրում: Ես դամբարան չեմ կառուցում: Ինձ մի կյանքն էլ է բավական, նայած տրամադրության: Ես բանաստեղծ եմ, որ արձակ է գրում: «Լավագույն արձակագիրն իմաստնացած բանաստեղծն է»,- ասում էր Ակուտագավան: Իսկ ես գրում եմ: Դա էլ իմ ճակատագիրն է:



Լեւոն Ջավախյան