Ուժեղ է միջազգային աջակցությունը, մասնավորապես՝ ԵՄ-ից և ԱՄՆ-ից․ Ուիլյամ Լավենդեր

Լեռնային Ղարաբաղի խնդրով բանակցությունների շուրջ բավականին անորոշ իրավիճակ է ստեղծվել։ Հասկանալի չէ, թե բանակցություններն ինչպե՞ս և ե՞րբ կսկսեն։ Դեկտեմբերի 12-ին Մինսկի խմբի ոչ լրիվ կազմի հետ հանդիպման ժամանակ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարեց, որ «Ադրբեջանը լուծել է հակամարտությունը», «Մինսկի խումբը որևէ դեր չի խաղացել հակամարտության կարգավորման գործընթացում», սակայն ի տարբերություն Ալիևի՝ Նիկոլ Փաշինյանը դեկտեմբերի 14-ին նրանց հետ հանդիպմանը «անհրաժեշտ է համարել ՄԽ համանախագահության ձևաչափում բանակցությունների վերականգնումը՝ ԼՂ հիմնախնդրի համապարփակ կարգավորման նպատակով»: 

Այս թեմայով «Հրապարակի» զրուցակիցն է «Հայաստանի եվրոպացի բարեկամներ» (The European Friends of Armenia, EuFoA) միջազգային հասարակական կազմակերպության քաղաքականության և իրավաբանական հարցերով ավագ մասնագետ Ուիլյամ Լավենդերը։ 

- Պարո՛ն Լավենդեր, ինչպե՞ս եք գնահատում իրավիճակը ղարաբաղյան պատերազմից հետո: Ինչպիսի՞ն է իրավիճակը Հայաստանի և Արցախի շուրջ:

- Ասել, որ սա դժվար ժամանակաշրջան է Հայաստանի և Արցախի համար, հսկայական թերագնահատում կլինի: Պատերազմն անդրադարձել է յուրաքանչյուրի կյանքին և գալիս է Քովիդ 19-ի կողմից արդեն իսկ պարտադրված դժվարությունների ֆոնին: Ժամանակ կպահանջվի այս իրադարձություններից նյութապես և հոգեբանորեն վերականգնվելու համար, բայց հայերը դիմացկուն են, և կասկած չկա, որ գալու են ավելի պայծառ ժամանակներ:

- Դեկտեմբերի 12-ին Ադրբեջանի նախագահը դժկամությամբ հանդիպեց Մինսկի խմբին: Հանդիպմանը ներկա չէր Մինսկի խմբի ռուս համանախագահը: Ի՞նչ եք կարծում, ինչո՞ւ էր նա բացակայում այդ հանդիպման ժամանակ, նա բացակայում էր նաև ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ հանդիպման ժամանակ: Հանդիպման ընթացքում Ալիեւն ասաց, որ Ադրբեջանը լուծել է Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը ռազմական ու քաղաքական միջոցներով: Ի՞նչ է կարելի է ենթադրել սրանից, ապագայում հնարավո՞ր են Ղարաբաղի հարցով բանակցություններ։

- Չնայած Ադրբեջանի դիրքորոշումը հիասթափեցնող է և ամբողջովին անընդունելի, դա չպետք է զարմանք առաջացնի: Այնուամենայնիվ, ուժեղ է միջազգային աջակցությունը, մասնավորապես ԵՄ-ից և ԱՄՆ-ից, Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի վրա հիմնված կայուն խաղաղություն գտնելու անհրաժեշտության վերաբերյալ, ինչպես նաև նրանց աջակցությունը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շարունակական գործառույթին և վերադարձին դեպի դիվանագիտություն։ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը մնում է կարգավորման լավագույն մատչելի ձևաչափը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության համար, որը ձեռք կբերվի միայն վերջնական կարգավիճակով և, ի վերջո, սահմաններ բացելով:

- Դեկտեմբերի 14-ին Մինսկի խումբը հանդիպեց Նիկոլ Փաշինյանի հետ: Ռուս համանախագահը կրկին բացակայում էր հանդիպումից: Այս երկու հանդիպումներին Ռուսաստանի ներկայացուցչի բացակայությունը նշանակո՞ւմ է, որ Ռուսաստանն այլևս չի ընդունում Մինսկի խմբի ձևաչափը:

- Մենք տեղյակ չենք այս հանդիպումների ընթացքում դեսպան Պոպովի բացակայության ճշգրիտ պատճառների մասին և չենք հավատում, որ դրա վերաբերյալ շահարկումներն օգտակար են: Յուրաքանչյուր հանդիպմանը Ռուսաստանից կար դիվանագիտական ներկայություն, և մինչ այժմ այն շարունակում էր զբաղվել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափով, ինչը ցույց է տալիս դեկտեմբերի 3-ին Արտաքին գործերի նախարար Լավրովի կողմից հաստատված համատեղ հայտարարությունը:

- Պաշտոնական հայտարարության համաձայն՝ Նիկոլ Փաշինյանն անհրաժեշտ է համարել ՄԽ համանախագահության ձևաչափում բանակցությունների վերականգնումը՝ ԼՂ հիմնախնդրի համապարփակ կարգավորման նպատակով: Փաշինյանը որպես առաջնահերթություն ընդգծել է Արցախի կարգավիճակի հստակեցումը՝ հաշվի առնելով արցախցիների ինքնորոշման իրավունքի իրացման սկզբունքի կարևորությունը, Արցախի՝ Ադրբեջանի կողմից գրավված տարածքների դեօկուպացիան: Արդյո՞ք Հայաստանի ներկայիս իշխանությունները համապատասխան դիվանագիտական ​​ռեսուրսներ ունեն Արցախի տարածքները դեօկուպացնելու համար: Ի՞նչ են կարող անել եվրոպական երկրները, ԱՄՆ համանախագահները և Ֆրանսիան այս հարցում: Ի՞նչ կասեք ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի հիման վրա Արցախի կարգավիճակի որոշման մասին:

- Վերջին պատերազմը փորձ էր շրջանցելու Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքները, և նախագահ Ալիևը բացահայտ հայտարարեց, որ ինքը դա օգտագործեց ստատուս-քվոն բռնի կերպով փոխելու համար, որը դեմ է Հելսինկյան խարտիային և մի շարք այլ պարտավորություններին, որոնք Ադրբեջանը ստորագրել է։ Առկա փաստերը զգալիորեն թուլացրել են կարգավիճակի հարցում Հայաստանի դիրքերը: Սա էլ ավելի է կարևորում Հայաստանի համար գտնել քաղաքական կոնսենսուս և աշխատել Լեռնային Ղարաբաղի ծանր վիճակի և ինքնորոշման օրինական իրավունքի հետ կապված՝ աշխարհին համոզելու ուղղությամբ: Մենք ներկայացրել ենք մեր մտահոգությունները Հայաստանի ընթացիկ ներքին իրավիճակի և այն սահմանների վերաբերյալ, որոնք ընթացիկ կառավարությունն ունի նման կոնսենսուս ստեղծելու համար: Սա, այնուամենայնիվ, հայերի համար երկրի ներսում լուծելու խնդիր է։

ԱՄՆ-ը և ԵՄ-ն, մասնավորապես Ֆրանսիան՝ որպես Մինսկի խմբի համանախագահ, գիտեն, որ չպետք է թույլ տալ, որ այս պատերազմը օրինակ ծառայի քաղաքական նպատակների կամ էթնիկական զտումների հասնելու համար: Պետք է պարզ լինի, որ ներկայիս հրադադարը որպես նոր երկարաժամկետ ստատուս-քվո մեկնաբանելը միայն հանգեցնելու է հետագա բռնության և պատերազմի: Փաստորեն, այժմ կա հնարավորության պատուհան, որտեղ Մինսկի խմբի երեք համանախագահները և հակամարտության երեք կողմերը մեծ շահ ունեն խաղաղության իրական կարգավորման մեջ: Անգամ Ադրբեջանը պետք է տրամաբանորեն եզրակացնի, որ վերջնական կարգավորումը միակ միջոցը կլինի ապագա անկայունությունը և ուժի կիրառումը բացառելու համար:

Իրավիճակի ավելի հստակ բացատրությունը՝ համակցված Հայաստանի ընդհանուր տեսլականի և ռազմավարության հետ, կօգնեն այս առումով: Օրինակ, մինչ վերջերս Հայաստանը պահանջում էր ԵՄ կողմից Արցախի Հանրապետության պարզ ճանաչում, ինչը ներկայացնում էր անիրատեսական պահանջ: Սա թուլացրեց Հայաստանի ազդեցությունը միջազգային դիվանագիտական ​​ասպարեզում` մասնավորապես հաշվի առնելով հանրապետությունը ճանաչելու իր սեփական դժկամությունը:

-Կա՞ն հայ-թուրքական, հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման համար, դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման և սահմանների բացման համար նախադրյալներ: Ինչպե՞ս պետք է գործի Հայաստանը այլ երկրների հետ հարաբերություններում, տարածաշրջանի երկրների, եվրոպական երկրների, Միացյալ Նահանգների հետ հարաբերություններում:

-Որպես կազմակերպություն՝ մենք միշտ ձգտել ենք գործ տանել Հայաստանի համար, այլ ոչ թե գործ Ադրբեջանի կամ Թուրքիայի դեմ: Վերջին իրադարձությունները դժվարացրել են դա՝ հաշվի առնելով երկուսի համատեղ պատերազմը Հայաստանի դեմ և նրանց պետությունների ղեկավարների ավելի ու ավելի թշնամական լեզվի գործածումը. պարզապես նայեք նրանց ելույթները Բաքվում Հաղթանակի շքերթի ժամանակ:

Այս պետական գործողությունները պետք է միջազգայնորեն դատապարտվեն, և մենք պետք է ձգտենք բարձրացնել այս խնդիրների իրազեկումը տարածաշրջանից դուրս շահագրգիռ կողմերի հետ: Երկարաժամկետ հեռանկարում, սակայն, երկու երկրների հետ հարաբերությունների կարգավորումը և սերտացումը մնում է Հայաստանի և ամեն մեկի շահերում: Հայաստանը պետք է կրկնապատկի իր ջանքերը, որպեսզի դրականորեն իրականացնի այդ ձգտումները և, որտեղ հնարավոր է, խրախուսի և մասնակցի համայնքային գործողություններին, որոնք նպաստում են դրական հարաբերությունների զարգացմանը: Առաջին հերթին Հայաստանին անհրաժեշտ է հստակ տեսլական իր ապագայի վերաբերյալ և ռազմավարություն, թե ինչպես դրան հասնել:

 -Թուրքիայի դեմ վերջերս կիրառված պատժամիջոցների մասին ի՞նչ կա: Ինչպե՞ս վարվեց Եվրամիությունն այս անգամ:

-ԵՄ-ի մոտեցումը Թուրքիայի նկատմամբ կշարունակի հիմնված լինել իր սեփական շահերի վրա: Ցանկացած անցյալ կամ ապագա գործողություններ կառաջնորդվեն միայն դրանով, և Հայաստանի կողմից անխոհեմ կլինի սխալ մեկնաբանել որևէ գործողություն՝ որպես Հարավային Կովկասում Թուրքիայի գործողությունների հետ կապված: Վերջերս ԵՄ կողմից սահմանված պատժամիջոցները հիմնականում խորհրդանշական են և շատ քիչ էին, քան հույս ունեին հասնել ԵՄ-ի ավելի քննադատող անդամ պետությունները: ԵՄ-ի ավելի քննադատական մոտեցումը Թուրքիայի նկատմամբ աճում է վերջին տասնամյակում, և այս միտումը, հավանաբար, կշարունակվի:

International support however, particularly from the EU and the US, is strong․ William Lavender

A rather uncertain situation has developed around the negotiations on the Nagorno-Karabakh issue. It is not clear how the negotiations will begin. During a meeting with incomplete members of the Minsk Group on December 12, President of Azerbaijan Ilham Aliyev said that “Azerbaijan settled the conflict”, “The Minsk Group did not play any role in resolving the conflict,” but, unlike Aliyev Nikol Pashinyan on December 14 during the meeting with them "considered it necessary to resume the negotiations in the frame of the Minsk Group Co-Chairmanship in order to achieve a comprehensive settlement of the Nagorno-Karabakh conflict."

On this topic the interlocutor of “Hraparak“ is William Lavender, Senior Policy and Advocacy Officer at the European Friends of Armenia (EuFoA), an international non-governmental organization.

 
- How do you assess the situation after the Karabakh war? What is the situation around Armenia and Artsakh?

- To say that this is a difficult time for Armenia and Artsakh is a huge understatement. The war has touched upon everyone’s lives and comes amidst the difficulties already imposed by Covid19. It will take time to recover from these events, materially and psychologically, but Armenians are resilient and there is no doubt that brighter times will come.

 
- On December 12, the President of Azerbaijan reluctantly met with the Minsk Group. The Russian co-chair of the Minsk Group was not present at the meeting. What do you think why he was absent at that meeting, he was absent also from the meeting with the Prime Minister of Armenia Nikol Pashinyan? During the meeting, Aliyev said that Azerbaijan had resolved the Nagorno-Karabakh conflict by military and political means. What can be assumed from this, are negotiations on Karabakh possible in the future?

- Whilst Azerbaijan’s stance is disappointing and completely unacceptable, it should not come as a surprise. International support however, particularly from the EU and the US, about the need to find a lasting peace based on a final status for Nagorno-Karabakh is strong - as is their support for the continued function of the OSCE Minsk Group and a return to diplomacy.  The OSCE Minsk Group remains the best available format for settling the Nagorno-Karabakh conflict, which will only be achieved with a final status and eventually opening borders.

 - On December 14, the Minsk Group met with Nikol Pashinyan. The Russian co-chair was again absent from the meeting. Does the absence of a Russian representative at these two meetings means that Russia no longer accepts the Minsk Group dimension?

- We are not aware of the exact reasons for Ambassador Popov’s absence during these meetings and do not believe that speculating about this is helpful. There was a diplomatic presence from Russia at each meeting and so far it has continued to engage in the OSCE Minsk Group format, as demonstrated by the December 3rd joint statement endorsed by Foreign Minister Lavrov.

- According to the official statement, Nikol Pashinyan considered it necessary to resume the negotiations in the frame of the Minsk Group Co-Chairmanship in order to achieve a comprehensive settlement of the Nagorno-Karabakh conflict. Pashinyan highlighted as a top priority the determination of Artsakh’s statute on the basis of peoples’ right to self-determination, the de-occupation of those territories occupied by Azerbaijan. Do the current Armenian authorities have the appropriate diplomatic resources to de-occupy the territories of Artsakh? What can European countries, the US co-chairs and France do on this issue? What about the determination of Artsakh’s statute on the basis of peoples’ right to self-determination?

- The recent war was an attempt to bypass the rights of the people of Nagorno-Karabakh to self-determination and President Aliyev openly stated that he used it to change the status quo by force, which is against the Helsinki Charta and a number of other obligations that Azerbaijan has signed up to. The facts on the ground have significantly weakened Armenia’s position in the settlement. This makes it even more important for Armenia to find political consensus and to work towards convincing the world of Nagorno-Karabakh’s plight and legitimate right to self-determination. We have set out our own concerns about the current domestic situation in Armenia and the limits that the current government has for forging such a consensus. This is, however, a matter for Armenians to resolve domestically.

The USA and the EU, in particular France as Minsk-Group Co-Chair, know that this war must not be allowed to serve as an example to achieve political goals or ethnic cleansing. It should be clear that allowing the current ceasefire to be interpreted as a new long-term status-quo will only result in further violence and war. In fact, there is now a window of opportunity where all three Minsk-Group Co-Chairs, and the three parties to the conflict have a strong interest in a real peace settlement. Even Azerbaijan must logically conclude that a final settlement will be the only means to exclude future instability and the use of force.

A clearer explanation of the situation, combined with a common vision and strategy from Armenia will help in this regard. For example, until recently Armenia demanded the simple recognition of the Artsakh Republic by the EU, which represented an unrealistic demand. This weakened Armenia’s impact on the international diplomatic scene, particularly given its own reluctance to recognise the republic.

- Are there any prerequisites for the normalization of the Armenian-Turkish, Armenian-Azerbaijani relations, for the establishment of diplomatic relations and the opening of borders? How should Armenia act in relations with other countries, in relations with the countries of the region, European countries, the United States?

- As an organisation, we have always sought to make the case for Armenia rather than the case against Azerbaijan or Turkey. Recent events have made this difficult given the war jointly waged by the two against Armenia and the increasingly hostile language their heads of state employ – just look to their speeches at the Victory Parade in Baku.

These state actions must be internationally condemned and we must seek to raise awareness of these problems with stakeholders beyond the region. In the long run, however, normalisation and rapprochement with both countries remains in Armenia’s and everybody’s interests. Armenia should redouble its efforts to engage positively with these aspirations and, where possible, encourage and engage in community led actions that foster positive relations. Above all, Armenia needs a clear vision for its future and a strategy of how to achieve it.

- What about the recent sanctions against Turkey? How the European Union acted this time?

- The EU’s approach to Turkey will continue to be based on its own interests. Any past or future actions will be led by this alone and it would be unwise for Armenia to misinterpret any such actions as being linked to Turkey’s actions in the South Caucasus. The sanctions imposed by the EU recently are largely symbolic and were very short of what the more critical EU Member States hoped to achieve. The EU’s more critical approach to Turkey has been evolving over the past decade and this trend is likely to continue.