Անմտորումներ «Ամպուտացված ամպեր»-ի շուրջ կամ նամակ ընկերոջս՝ Արամ Ավետիսին 

Զարմանալի անսպասելի ու աղմկոտ ներկայություն ես հայ ժամանակակից գրական դաշտում, բայցեւ զարմանալի չէ, որովհետեւ գրիդ հետեւում կանգնած ես դու քո տեսակով, նույնքան անսպասելի ու աղմկոտ, դու, որ կարող ես քեզ թույլ տալ ուղիղ փողոցի կենտրոնում բարձրաձայն բանաստեղծություններ կարդալ մեզ վրա՝ օծելով անեծքի կամ օրհնության բառերով։ Իսկ ի՞նչ տարբերություն կա այդ երկուսի միջեւ՝ կհարցնես դու, մտածել է պետք, որովհետեւ աշխարհը վաղուց մտած է այդ ամենի մեջ ու ելք չունի։ 
Եվ ահա, տեքստից դուրս դու ես, քեզնից դուրս էլի դու ես։ 

Ինչպես մի անգամ մեկն ասաց՝ Արամի գրականությունն արթնացումի գրականություն է, եւ քանի որ մարդու ճանաչելի աշխարհն ընկալելի է կերակրի տեսքով, Արամն ինքն իրեն հանապազօրյա հացի նման դրել է մեր առջեւ՝ որպես արթնացումի կերակուր։ 

Եվ որտեղ ավարտվում է ինքը, կասեմ ես, այնտեղ սկսվում է իր գրականությունը, եւ քանի որ ամեն ավարտ նորի սկիզբ է․․․ ուրեմն քանի դեռ չի ավարտվել ինքը, չի գա վաղվա օրը, վաղվա իր գրականությունը։ 

Դու ասում ես՝ ես ավելի շատ գրող եմ, քան մարդ, ես վկայում եմ՝ դու ավելի շատ գրող ես, քան մարդ, եւ դա ասում եմ անցավ անտարբերությամբ. սա անտարբեր վկայություն է մի բառափոր-հանքափորի մասին, որ բահը ձեռքին՝ ընկել է բառի հետեւից՝ բառի էության ամենափոքր մասնիկը գտնելու, բառը քանդելու, հետո քանդածը քանդելու, մասնատելու մոլուցքը ներսում, եւ որովհետեւ ցավիդ պահի մեջ բառը հեռվից մոտեցավ քեզ, դու մեծ Բառացավ դարձար։ 

- Պատմությունը փոշի կդարձնեմ,- ասաց Բորխեսը,- փոշին՝ փոշի եւ ոչինչը կկտակեմ ոչ ոքի… որպես անցավ ժառանգություն Սկզբին այս բառափոշի, որ մառախուղի պես ծանրացած է մեզ վրա: Եվ այո,

Նույն այդ հին մառախուղն իջնում է աշխարհի վրա, եւ նրա համար միեւնույն է, որ այդ հավերժ մշուշի տակ մարդիկ ճահիճներում իրենց որդիների կտրած ոտքերն են փնտրում։

2016-ին, երբ «Կույր կետադրություն» փախած վերնագրով քո առաջին գիրքն անգամ լույս չէր տեսել, «Անդին» ամսագիրը գրական մրցանակ շնորհեց գրականությունից հրաժարվող մի երիտասարդ գրողի՝ լռությունն ու բառի երազը ճանաչելու եւ միայնակ ոգեշնչվելու համար։ Եվ այդ միայնակ ոգեշնչված երիտասարդը շարունակեց ոչ մի տեղ չավարտվող բառակուլ լռության հետապնդումը՝ գրելով այն մասին, թե ինչպես չի կարողանում գրել։ 

Եվ շուտով թերահավատ Թովմաս առաքյալի նման մատը Հիսուսի կողը մտցնելով՝ ներկայությունը ճշտելու, ճշգրտելու ու այնուհետ էլի կասկածն ու կսկիծը սրտում պիտի ասեր.

- Առաջին գիրքը Հոր համար է՝ Աչքի, որ վերեւից հետեւում է մեզ եւ ունի բոլոր սենյակների բանալին, երկրորդը՝ Որդու, որ ունի իր ուրույն ճարտարապետությունը, երրորդը Սուրբ հոգու՝ իմ առնետ հոգու համար է։

- Իսկ ո՞ւմ համար է չորրորդ՝ «Ամպուտացված ամպեր» գիրքը,- հարցնում եմ ես։

- Չորրորդ գիրքս տառապողի՝ տառերով ապրողի համար է։
Իսկ հետո դու կասես․ Պետք է լեզուն քամել, հետո կտրատել, որպեսզի իր մեջ տարիներով խցանված բառերը հանել, իսկ վերջում այդ բզկտված մսի կտորները ճզմել, որ ոչ մի կաթիլ բառ չմնա։ Ու սրանից հետո վերջնական լռել ու դառնալ աստված։ Երբ ամեն ինչ ասված է, դառնում ես աստված ու հավերժ լռում։ 

Առաջին տեռորիստն Աստված էր,- ասում ես դու,- իսկ արդյունքը՝ այս տրաքած տիեզերքը։ 

Այո, Աստված ասաց եւ արեց, իսկ արդյունքն այս վերջ չունեցող բառափոշին է, որ լցվեց մեզ վրա ու մեր մեջ, եւ քանի որ աչքի վերեւ ունք կա, իսկ ունկի վրա՝ փոշի, ով ունկ ուներ, լսեց, ով աչք ուներ, տեսավ ունայնափոշին ու դարձավ բառի որսորդ, իսկ Բառը, ինչպես գիտենք, Իր մոտ է։ 

Այս եսագրության վերածված ֆրագմենտալ չափածո արձակով, որ գրեթե չի հանդիպում արդի հայ գրականության տիրույթներում, բերելով խոսքի նոր պոետիկա, նոր գեղագիտություն՝ դու հրաշալի ներկայացում ես մատուցում հայրական լեզվի եւ անհնարին պատկերների սահուն ու անսպասելի տեղահանումներով՝ մանրադիտակով մոտեցնելով Բառն իր Սկզբին եւ Սկիզբը՝ իր Բառին։ 

Եվ, այնուամենայնիվ, երկու ճանապարհ կա Սկզբին մոտենալու՝ ելքի ճանապարհը եւ մուտքի ճանապարհը: Ելքի ճանապարհը մարդկությունը հազարամյակներ շարունակ կանոնակարգել է իր սուրբ գրքերով, պատվիրաններով, որ հնարավորինս հարմար ու անցավ անցնենք։ Մուտքի ճանապարհը հավատն ու ներկայությունը կասկածի տակ դնելու ճանապարհն է խարխափումներով հավատի ու անհավատության եզրին։ 

Հիշո՞ւմ ես, մի առիթով քեզ ասացի. չգիտեմ՝ դու հավատում ես Աստծուն, թե ոչ, բայց Աստված հավատում է քեզ, եւ Իր հավատն է, որ ընթերցողին անցկացնելով գեհենի ստորգետնյա կեղտաջրերով, ուր պատահաբար ինքդ քո կրծողի հոգին ես տեսնում, միեւնույն է՝ գնում ես դեպի լույսը․․․ այն լույսը, որ սկզբից էր մեռել ու հին մի խոստում էր տվել վերադարձի մասին։

Յուրաքանչյուր խռովք ու որոնում հասնում է ձեն խաղաղության, բայց մինչեւ այդ խաղաղությանը հասնելը անխաղաղ ճանապարհ ունես, որն արդեն իր հետքն ունի։ Ու այս չորրորդ՝ «Ամպուտացված ամպեր» գիրքդ եկավ վկայելու ու հաստատելու այդ հետքը։

Եվ քանի որ մենք մեզ ներսից ենք տեսնում, այդպես էլ դրսում տեսնելուց չենք ճանաչում մեզ, եւ ամեն անգամ արտացոլանքդ տեսնելուց անակնկալի գալով՝ ուզում ես դրսից քեզ տեսնողին հարցնել՝ լավ, ո՞վ եմ ես․․․ հիմա ես ասում եմ՝ ով ես դու, Արամ, դու ոչ մի տեղ չսկսվող, ոչ մի տեղից չսերվող, ոչ մի տեղ չավարտվող, քեզնից դուրս գրող ես, եւ այս բառերն իմ շուրթերից հնչում են որպես ամենագեղեցիկ տողը, որ կարելի է ասել գրողին։ 

Ու եթե որոշես այլեւս լռել, որովհետեւ Աստված ասված է, միեւնույն է՝ մի կարեւոր ԲանԲառ անվերադարձ փլուզված է․ Հին տաճարը խոնարհված է եւ զարմանալի կերպով այս խոնարհ տաճարն ամենանորն է։

Անի Տեր-Գուլանյան
«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ