ԵՄ 40 դիտորդները չեն երաշխավորի Հայաստանի անվտանգությունը, բայց Ռուսաստանին կազատեն այդ պարտավորությունից

«Ուզում եմ ողջունել ԵՄ քաղաքացիական դիտորդական առաքելության աշխատանքի մեկնարկը Հայաստան-Ադրբեջան սահմանի երկայնքով»,- կառավարության նիստի ժամանակ ասել էր վարչապետի պաշտոնը զբաղեցնող Նիկոլ Փաշինյանը՝ հավելելով, թե փորձագիտական շրջանակները կարծիք են հայտնում, որ առաքելության գործունեության ժամկետը պետք է երկարացնել կամ, ընդհանրապես, դարձնել անժամկետ: Ինչո՞վ է, ընդհանրապես, զբաղվելու այդ դիտորդական առաքելությունը, ի՞նչ նպատակով է այն ժամանել Հայաստան, եւ ի՞նչ արդյունք է ակնկալվում այդ առաքելությունից։ Այս հարցերի մասին ո՛չ Փաշինյանը, ո՛չ էլ նրան կից փորձագիտական շրջանակները լռում են:

ԵՄ դիտորդական առաքելության մասին պայմանավորվածությունը ձեռք էր բերվել հոկտեմբերի 6-ին Պրահայում տեղի ունեցած քառակողմ հանդիպման շրջանակներում: Ի սկզբանե հայտնի է, որ առաքելությունը գործելու է 2 ամիս: Եթե ժամկետի առումով ամեն ինչ պարզ է, ապա առաքելության մանդատն ընդհանրապես հստակեցված չէ: Ամենահավանական տարբերակն այն է, որ դիտորդները պետք է օգնեն Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ սահմանագծման եւ սահմանազատման աշխատանքների մեկնարկին, քանի որ նույն Պրահայում որոշում է կայացվել՝ մինչեւ տարեվերջ պատրաստել եւ ստորագրել խաղաղության պայմանագիրը: Մինչդեռ Ադրբեջանի եւ Հայաստանի միջեւ խաղաղության պայմանագրի ստորագրում այս պահին բացառվում է. կողմերը տրամագծորեն հակադիր դիրքորոշում ունեն մի սկզբունքային հարցի շուրջ, որը Հայաստանը կոչում է ճանապարհների ապաշրջափակում, իսկ Ադրբեջանը՝ միջանցքի տրամադրում: Հայաստանը հայտարարում է, որ բացառվում է միջանցքային տրամաբանության մեջ որեւէ փաստաթղթի ստորագրումը, Ադրբեջանն ու Թուրքիան էլ պնդում են, որ Սյունիքով անցնող ճանապարհը պետք է ունենա նույն կարգավիճակը, ինչ Լաչինի միջանցքը, որն այս պահին չի վերահսկվում Ադրբեջանի կողմից. ճանապարհի վրա Ադրբեջանը մաքսային ու սահմանային հսկողություն չի իրականացնում: Նշանակում է՝ դիտորդները սահմանագծմանն ու սահմանազատմանը չեն կարող օժանդակել, քանի որ խաղաղության պայմանագրի ստորագրումն անհնար է, եթե, իհարկե, կողմերից մեկը չփոխի իր դիրքորոշումը:

Ադրբեջանը սպառնում է, որ եթե Հայաստանը շարունակի ձգձգել միջանցքի տրամադրումը, ինքն ուժով կբացի այն. հերթական անգամ կմտնի Հայաստանի տարածք` կտրելով Սյունիքը մնացյալ Հայաստանից: Եթե Ադրբեջանը հերթական ռազմական ագրեսիան իրականացնի Հայաստանի դեմ, ի՞նչ են անելու ԵՄ քաղաքացիական դիտորդները: Մեծ հաշվով՝ ոչ մի բան. նրանք, առավելագույնը, արձանագրելու են ագրեսիայի փաստը: Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի դեմ իրագործված ագրեսիան արձանագրվել է նաեւ սեպտեմբերի 13-ին, առանց դիտորդների ներկայության: Բազմաթիվ երկրներ, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ն եւ ԵՄ անդամ երկրները, կոչ են արել Ադրբեջանին՝ դուրս բերել իր զինված ուժերը Հայաստանի ինքնիշխան տարածքից եւ վերադառնալ մինչեւ սեպտեմբերի 13-ն առկա սահմաններին: Որեւէ արդյունք տվե՞լ են այդ կոչերը եւ հորդորները. զրո արդյունք: Նույնը տեղի կունենա, եթե Ադրբեջանը հերթական անգամ դիմի ագրեսիայի, եւ Հայաստանի զինված ուժերը չկարողանան հետ մղել հարձակումը: Բոլորը կարձանագրեն ագրեսիայի փաստը, կոչ կանեն՝ վերադառնալ նախկինում եղած վիճակին, հնարավոր է, որ նույնիսկ մի քանի պատժամիջոց կիրառեն Ադրբեջանի դեմ, ու դրանով ամեն ինչ կսահմանափակվի: ԵՄ-ն կշարունակի գազ եւ նավթ գնել Ադրբեջանից, իսկ Ադրբեջանն այդ փողը կծախսի ռազմական կարիքները հոգալու, այդ թվում՝ բանակն ամենաժամանակակից զինատեսակներով զինելու համար: Դիտորդներն էլ կվերադառնան իրենց երկրներ՝ համարելով, որ իրենց առաքելությունն իրականացրին՝ ֆիքսելով ադրբեջանական ագրեսիան:

Կարելի է մտածել, որ եթե դիտորդները ոչ մի օգուտ էլ չտան, նրանցից վնաս էլ չկա, առնվազն զսպող դեր կարող են կատարել Ադրբեջանի համար: Իրականում նրանց առկայությունը որոշակի ռիսկեր եւ վտանգներ է պարունակում, որը հաշվի չառնել չի կարելի: դիտորդներ հրավիրելով՝ Փաշինյանն ուզում է Ռուսաստանին եւ ՀԱՊԿ-ին դաս տալ, ասելով` տեսեք, քանի որ դուք չեք կատարում ձեր պայմանագրային պարտավորությունները, Ադրբեջանի ագրեսիայի դեպքում չեք օգնում մեզ, մենք այնքան էլ անճար չենք, կդիմենք ԵՄ-ին եւ այնտեղից աջակցություն կստանանք: Փաշինյանն ուզում է ցույց տալ, որ ԵՄ-ն մեզ ավելի լավ դաշնակից է, քան ՀԱՊԿ-ն ու Ռուսաստանը: Մինչդեռ ԵՄ դիտորդներ բերելով եւ տեղակայելով հայ-ադրբեջանական սահմանին՝ Փաշինյանը Ռուսաստանին ազատում է Հայաստանի անվտանգության ապահովման հարցում ունեցած պատասխանատվությունից:  Հայաստանը շարունակում է մնալ ՀԱՊԿ անդամ եւ ռազմաքաղաքական դաշինքի մեջ է Ռուսաստանի հետ, բայց, մյուս կողմից, իր սահմաններին տեղակայում է Ռուսաստանին թշնամի երկրների դիտորդների՝ որպես այդ սահմանների անվտանգության հավելյալ բաղադրիչ: 

Երբ Ադրբեջանը դիմի հերթական ագրեսիային, եւ Հայաստանը փորձի Ռուսաստանին մեղադրել իրեն չօգնելու մեջ, Ռուսաստանը կարող է ասել, որ դուք արդեն դիմել եք ԵՄ օգնությանը, ձեր տարածքում տեղակայել եք ԵՄ դիտորդներ, թող նրանք էլ գան եւ լուծեն Հայաստանն ադրբեջանական ագրեսիայից պաշտպանելու հարցը: ԵՄ 40 դիտորդ բերելով Հայաստան Նիկոլ Փաշինյանը, ըստ էության, ազատում է Ռուսաստանին Հայաստանի նկատմամբ ունեցած պարտավորություններից: Իրավական իմաստով Հայաստանը շարունակում է մնալ ՀԱՊԿ անդամ, 1997 թվականին Հայաստանի եւ Ռուսաստանի միջեւ կնքված բարեկամության եւ փոխադարձ օգնության պայմանագիրը շարունակում է գործել, բայց իրական կյանքում Հայաստանը Ռուսաստանի կողմից այլեւս դիտարկվում է ոչ թե իր, այլ՝ ԵՄ դաշնակից:

Արդյոք ԵՄ-ն կամ դրա անդամ առանձին երկրներ պատրա՞ստ են երաշխավորել Հայաստանի անվտանգությունը եւ տարածքային ամբողջականությունը: Իհարկե` ոչ, դրա մասին խոսք անգամ չի կարող լինել, որովհետեւ ԵՄ անդամ ոչ մի երկիր, հանուն Հայաստանի, ռազմական կոնֆլիկտի մեջ չի մտնի Ադրբեջանի եւ, առավել եւս՝ նրա հովանավոր Թուրքիայի հետ: Նրանք առավելագույնը կարող են դատապարտել, կոչ անել, անընդունելի համարել: ԵՄ դիտորդների տեղակայման արդյունքը կարող է լինել այն, որ ադրբեջանական հերթական ագրեսիայից հետո հայ ժողովուրդը կարձանագրի, որ ոչ միայն Ռուսաստանը, այլ նաեւ Եվրոպան մեզ միայնակ թողեց թուրքի դեմ: Մի խոսքով, մենք ոնց անտեր ու մենակ եղել ենք, այդպես էլ շարունակում ենք մնալ. խեղճ Նիկոլ Փաշինյանն ի՞նչ անի` դարերով է այդպես եղել:

Ավետիս Բաբաջանյան