Քաղաքագրություն. Մկրտիչ Արմեն՝ «Երևան» /հատվածներ/

- Էնտուզիաստներ ես խմում եմ ձեր կենացը: Լցրեք բաժակները բոլորդ և լսոեցեք ինձ: Դուք հին Երևանի հին սերունդն եք: Ոչ միայն դուք, հասակավորներ, այլ դուք, երիտասարդ աղջիկներ և տղաներ: Դուք կապված եք այդ Երևանի հետ այնքան ամուր, որ երբ քանդում են նրան, նրա հետ միասին քանդվում, ոչնչանում եք նաև դուք: Մարդը և քարը միմյանց հետ կապվա՞ծ… Այո, տարօրինակ է, բայց այդպես է, էնտուզիաստներ…

- Երբեմն էնտուզիաստներ, ինձ թվում է, թե դուք այն մարդիկ չեք, որոնց ես փնտրում եմ: Երբեմն դուք թվում եք գծուծ, առօրյա հաշիվների հետ կապված մարդիկ, որոնք զուրկ են որևէ բարձր գաղափարից: Եվ թվում է, թե բոլորովին էլ էնտուզիաստներ չեք դուք և այդ իմ երևակայությունն է, որ ձեզանից ստեղծել է այդպիսիներին: Կասկածը սկսում է իմ մեջ սողոսկել, որ ես իմ էնտուզիազմն եմ դնում ձեր մեջ և արհեստական կերպով ոգևորում ձեզ, որ առանց ինձ, դուք չէիք էլ մտածի էնտուզիաստներ լինել… Սակայն ես հեռու եմ հրում ինձնից այդ մտքերը և բղավում – Ես չեմ ուզում մենակ լինել՝ կեցցե բազմությունը, ես չեմ ուզում հիասթափվել՝ կեցցե հավատը, ես չեմ ուզում ուժաթափ լինել՝ կեցցե էնտուզիազմը…

- … Ու ես սկսում եմ ձեզ նայել ուրիշ աչքերով: Ու ես սկսում եմ ձեզ տեսնել ուրիշ կերպ: Ձեր առօրյա, մանր հաշիվների, ձեր անտարբեր, պասիվ դիրքի հետևից ես տեսնում եմ իսկական էնտուզիաստներին, եվ զգում եմ, որ բավական է մի կայծ, որպեսզի բռնկվի այդ էնտուզիազմը… Եվ ահա, այդ կայծն է ուզում բռնկել ձեր մեջ Արշակ Բուդաղյանը… հրդեհվեք, էնտուզիաստներ, վառվեցեք!

- … Բայց ինչո՞ւ համար… Մի՞թե դիմադրելու… Ո՛չ…ո՛չ, էնտուզիաստներ, դուք ծիծաղելի խեղկատակների կվերածվենք, եթե ուզենանք դիմադրել: Ո՞ւմ: Ինչի՞ն: Ձեր աշխարհը պիտի քանդվի և ահա քանդվում է… Ի՞նչ պիտի լինի նրա փոխարեն՝ դա ձեզ չի վերաբերում: Դուք կապված եք գոյություն ունեցածի հետ և ձեզ հետաքրքում է միայն այն, որ այդ գոյություն ունեցածը քանդվում է և նրա հետ միասին քանդվում, ոչնչանում եք դուք…

- Բայց ինչո՞ւ, էլ ինչո՞ւ եմ հրդեհում էնտուզիազմը ձեր մեջ: Ո՞ւր եմ մղում ձեզ և ի՞նչ նպատակով: Յուրաքանչյուր բոց վերջիվերջո պիտի լիզի որևէ առարկա: Եթե ես չասեմ, միևնույնն է դուք ինքներդ ճանապարհ կփնտրեք ձեր բոցի, ձեր էնուզիազմի համար… Ուրեմն լսեցեք ինձ… Ես ձեզ կանչում եմ հրաժեշտ տալու՝ երգով ու պարով, թառով ու քյամանչայով, արցունքով ու ծիծաղով: Թող յուրաքանչյուր թիզ հանձնված հողի վրա դաուլզուռնան հնչի և թող յուրաքանչյուր հանձնված քայլ նվագով ողողվի: Գետնի երեսով թող փռվեն մեր երգերը վաղ առավոտվա մառախուղի պես: Մարդիկ թող վախենան այդ երգային մառախուղի վտանգավոր սահմանը մտնել, մինչև որ նա ինքնիրեն ցրվի և անհետանա: Երգեցեք էնտուզիաստներ, նվագեցեք, պարեցեք մինչև լույս: Առավոտյան մենք կհանձնենք այս տունը և մի քանի օր հետո նա այլևս չի լինի: Երգեցեք, էնտուզիաստներ, նվագեցեք, պարեցեք մինչև լույս: Ցույց տվեք, թե ինչպես է հանձնվում արևելքցին հին արևելքը: Հաշտվեցեք անհրաժեշտության գիտակցության հետ և հանձնեցեք! Երգեցեք էնտուզիաստներ, նվագեցեք, պարեցեք և հանձնեցեք…

- Կենացդ, - բղավեց Արշակ Բուդաղյանը:
- Կենացդ, - կրկնեցին Գաբոն ու Ալեքսոն:
- Կե՜-նա՜-ցը՜դ, - որոտաց սենյակը միաբերան:
  Ու սկսվեց:

***

    Նրանք երգում էին տխուր երգեր և նրանց քառասունամյա սպիերով ծածկված դեմքերը դողդողում էին: Երգում էին նրանք իրենց գարնան մասին՝ որ ուշացել էր, ամռան մասին՝ որ կարճատև էր եղել և աշնան մասին՝ որ վրա էր հասել այնքան շուտ: Երգում էին տարիների մշուշի ետևից դեռ ժպտացող կանանց արդեն մոռացվող դեմքերը և երգեր հետ խառնվում էին սիրո այն խոսքերը, որ արտասանվել էին երբևէ: Քյամանչաները դանդաղ ձայնակցում էին նրանց և հավաքվածները լսում էին լուռ, քարացած:

    Եվ երբ լսում էին նրանք, հնչեղ, բարձր ձայնով երգել էր սկսում հաղթանդամ մի տղամարդ, խոշոր դիմագծերով: Նա երգում էր իմաստության մասին, որ փնտրել էր իր ողջ կյանքում և չէր գտել, հալալ աշխատանքի մասին, որին նվիրել էր իրեն քսանհինգ տարի և ոչ մի արդյունքի չէր հասել: Նկարագրում էր իր դարբնոցը, պատմում էր փուքսի մասին ու մաշված մուրճերի: Հիշում էր պատանի իր աշակերտին, հիշում էր իր խրատները, որ կարդացել էր նրան, աշխատանքի ընթացքում: Կրկնում էր երբեմն ասած իր խոսքերը աշխատանքի ազնվության և դարբնոցի սրբության մասին: Պատմում էր իր կյանքի պատմությունը և կոչ էր անում իր աշակերտին՝ ապրել իր նման: Այն ժամանակ նրան դեռ թվում, թե ինքն արդեն գտել է կյանքի իմաստությունը և դա՝ դարբնոցի աշխատանքն է… Ու հետո լռում էր մի րոպե, ապա շարունակում: Այժմ նա երգում էր իր աշակերտի մասին, միայն նրա մասին: Նա նկարագրում էր այն փողոցը, ուր նորից հանդիպել էր նրան՝ տարիներ հետո, նկարագրում էր այն ծառը, որի տակ խոսել էին իրենք և այն ծանր քարը, որը փշրել էր իր կյանքի իմաստությունը: Վարպետ,- երգում էր նա իր աշակերտի ձայնով,- ես շնորհակալ եմ քեզանից: Դու ուզում էիր ինձ սովորեցնել կյանքի իմաստությունն ու ապրելու եղանակը: Բայց դու կանգնած էիր սխալ ճանապարհի վրա և այդ ճանապարհը քեզ ոչ մի տեղ չտարավ… Վարպետ,- երգում էր նա իր աշակերտի ձայնով,- ես կյանքի իմաստությունը մեքենայական գործարանում սովորեցի և այդ իմաստությունը բոլորովին այլ էր… Ներիր ինձ, որ մենք այնտեղի մեր իմաստությամբ հրապարակից դուրս ենք մղում քեզ քո ծռմռված երկաթների հետ: Այդպես է կյանքի օրենքը… Վարպետ,- երգում էր նա իր աշակերտի ձայնով,- ահա թե որն է այն իմաստությունը, որին դու ձգտեցիր քսանհինգ տարի, բայց չհասար…