Օգնենք ապրող մարդուն, որը նույն ճանապարհն է անցել, ինչ 1.5 միլիոնները

- Տիկին Թուխիկյան, 100-րդ տարելիցին նվիրված ապրիլքսանչորսյան միջոցառումներին Հայաստանն աշխարհին ավելի շատ մշակութայի՞ն դեմքով ներկայացավ, թե՞, այնուամենայնիվ, քաղաքական շեշտադրումներն էին գերակշռում:

- Ամեն ինչ, որ կազմակերպված էր մինչեւ հիմա, շատ բարձր մակարդակով էր արված: Իհարկե, այդ մակարդակի մեջ իր մեծ լուման ունի պատարագը, որ մատուցվեց Վատիկանում, եւ այդ թեման շատ հետաքրքիր տրանսֆորմացիայի ենթարկվեց, լավ առումով, նաեւ համաշխարհային մակարդակում: Պետական հանձնաժողովը, համենայնդեպս, մինչեւ հիմա ինչ արեց, իսկապես արեց եվրոպական բարձր մակարդակով: Դրա մեջ ոչ միայն քաղաքական, այլեւ մշակութային, քաղաքակրթական շեշտադրումներ կային, որ ուրախալի էր եւ անսպասելի:

Ես հասկանում եմ մի բան, որ եթե մենք ունենք ընդհանրական նպատակ, այդ նպատակի շուրջ շատ բարձր մակարդակով կարողանում ենք համախմբվել: Թեեւ տարելիցը դեռ չի ավարտվել, բայց այն հիմնական բաները, որ տեղի ունեցան, դա է վկայում, որ մեր ապրելու, բարեկեցիկ, զարգացած, հումանիստական լինելու համար մեզ նպատակ է պակասում: Ցավոք սրտի, մեր նպատակը միայն այս ողբերգության շուրջն է, ժամանակն է, որ մենք անցնենք այլ նպատակների: Այս տարի, բարեբախտաբար, ինչ-որ բան մեր գլխում փոխվեց, ու շատ լավ է, տա Աստված՝ միշտ այդպես լինի:

- Ի՞նչ եք կարծում, լալկանությունը միջոցառումներում գերիշխո՞ւմ էր, թե՞ այս անգամ հնարավոր եղավ խուսափել դրանից:

- Հենց դա է, որ չէր գերիշխում, դրա համար էլ բարձր մակարդակ էր: Այդ լալկանությունը ես, ցավոք սրտի, տեսա դպրոցներում, երբ աշակերտներին քաջալերել էին կառուցել փոքրիկ Ծիծեռնակաբերդի համալիրներ: Չի կարելի այդպիսի բաներ անել: Չի կարելի փչացնել երեխաների հոգին այդ կերպ, եթե ոգեկոչում ես, այդպես չպիտի անես, երեխաները պիտի գնան առաջ ու լույսի մեջ լինեն, պետք չէ «գերեզմաններ» դնել դպրոցներում, լույս պիտի ճառագի դպրոցներից: Երեխաներին երբ հարցնում ես՝ ի՞նչ է, շատ դեպքերում չգիտեն, անգիր ասում են՝ հիշում ենք ու պահանջում, բայց ի՞նչ ես պահանջում, ոչ ոք կարգին չի կարող պատասխանել: Երեխաներին մենք ուրիշ բան պետք է տանք, ինչ որ տալիս էր Թումանյանը՝ 1915թ.-ին Էջմիածնում որբանոցներ բացելով եւ այդ ահավոր բաները տեսած-վերապրած երեխաներին հույս, լույս տալով, ամեն ինչ անում էր, որ նրանք մոռանան, ոչ թե անընդհատ հիշեցնում էր՝ դուք հիշո՞ւմ եք ոնց ձեր մայրը մեռավ: Այդպես չի կարելի: Մենք ունենք օրինակներ, եւ դա հակամանկավարժական է:

- Որպեսզի այդ հակամանկավարժական օրինակներն ու շտամպային մոտեցումները դպրոցներում չլինեին, ի՞նչ պետք է արվեր, որ չարվեց:

- Դրանք ստանդարտներ են, որ պետք է կոտրվեն, այ, հենց այդպիսի նախաձեռնություններով, որ կատարվեցին (նույն պետական հանձնաժողովի գործը նկատի ունեմ), ցույց է տալիս, թե ինչպես պետք է աշխատել: Այն դպրոցները, որոնց մասին նշեցի, իրենց մոտ պետք է ճաշակ ձեւավորեն, որը երբեք իրենք չեն տեսել, բայց հիմա տեսան, եւ եթե այդ հուշարձանները դեռ մնացել են դպրոցներում, պետք է շուտափույթ դրանք հանվեն: Այսինքն՝ մենք տեսանք, թե ինչպես պետք է աշխատել, ինչ ուղղությամբ պետք է գնալ, եւ այս ամբողջ ընթացքում իրապես լույսի մեջ էր Հայաստանը: Ու թեպետ Հայաստանի մասին խոսակցությունները ողբերգության թեմայի շուրջ էին, բայց, ընդհանուր առմամբ, էլի լույս կար: Սակայն այն ամենալուսավոր տեղերում, որ դպրոցներն են, տեսնում ես այս բանը, ինչն ինձ համար ամենածանրն է, որովհետեւ չէի ուզի դպրոցներում այդպես լիներ: Ես գիտեմ, որ արտասահմանում դեռ սպասվում են բավական հետաքրքիր բաներ, սա շատ կարեւոր է ճանաչելի դարձնելու համար, որովհետեւ աշխարհին արդեն ուրիշ մակարդակով եւ որակով ես ներկայանում: Մենք միշտ պետք է դա հասկանանք, իրավունք չունենք մեր որակը գցելու:

- Ի դեպ, Թումանյանի թանգարանը հետաքրքիր ձեւով էր ներկայացել 100-րդ տարելիցին ընդառաջ:

- Մեր ցուցադրությունը դեռ կա, եւ, հուսանք, կլինի մինչեւ տարվա վերջ, ինչու եմ ասում՝ հուսանք, որովհետեւ բացօթյա է, եւ նաեւ եղանակից է կախված: Մենք ամենայն հայոց որբերի հայրիկին ենք ներկայացրել, բալիկների սիմվոլիկ պատկերներով՝ մանկական կոշիկների միջոցով, որոնք Ցեղասպանությունից մազապուրծ եղան, բայց գաղթի ճանապարհներին սպանվեցին, իրենց փոքրիկ ոտքերը չդիմացան այդ ահավոր ճանապարհներին:

Մեր ամբողջ աստիճանները վերածված են Թումանյանի նոթատետրի, որտեղ ինքը գրառումներ է արել. ինչքան երեխա ընկավ, ոնց էին նրանց ոտքերը ցավում, ինչ էին ասում, մի խոսքով՝ շատ զուսպ, բայց շատ ազդեցիկ: Գնալով այդ մանկական կոշիկներն աստիճաններով պակասում են, որովհետեւ նրանք մեռնում են գաղթի ճանապարհներին: Եվ հետո ներսում շարունակվում է այն հատվածում, որտեղ մենք սովորաբար պատմում ենք Ցեղասպանության մասին եւ Թումանյանի, իր ընտանիքի կատարած գործի մասին: Ես մի բան էլ շատ կուզեի, որ 100-րդ տարելիցի շրջանակներում արվեր, արդեն քառորդ դար է, ինչ Հայաստանում ապրում է գաղթական դարձած ադրբեջանահայությունը, որոնք մինչեւ այսօր ապրում են անմարդկային պայմաններում, եւ իրենց հարցը չի լուծվում:

Չեմ կարծում, որ եւս 75 տարի պետք է սպասել, որ այդ մարդկանց հարցը լուծվի: Այսինքն՝ հենց այսօր մենք ունենք գաղթականություն Հայաստանում, էլ չեմ ասում հալեպահայերի մասին: Այսինքն՝ մենք ամենահումանիստական քայլն արած կլինեինք, եթե այդ մարդկանց համար տներ կառուցեինք, ստեղծեինք հնարավորություն նորմալ ապրելու, որոնք էլի ցեղասպանության զոհ են: Այսօր մենք ունենք ողջ մնացած մարդիկ Սումգայիթից, Բաքվից, Կիրովաբադից եւ Ադրբեջանի այլ տեղերից, ունենք սիրիահայություն, որոնք փրկվել են մերօրյա ցեղասպանություններից, եւ պետք չէ 100 տարի սպասել, արդեն 25 տարի սպասել են:

Շատ լավ է, որ Կոմիտասի պանթեոնում եկեղեցի են ուզում կառուցել, բայց թող այդ գործարարը կամ մեկ ուրիշը մտածի նաեւ ընդամենը մի շենք կառուցելու մասին, եւ այդ բոլոր հարցերը կլուծվեն, եւ այդ մարդիկ ու նրանց սերունդներն օրհնանքի մեջ կլինեն: Այսինքն՝ պատասխանատվություն պետք է վերցնենք հենց այսօր ապրող մարդու համար: Մենք հիշում ենք 1.5 մլն-ին եւ պետք է հիշենք, բայց եկեք ապրող մարդուն օգնենք, որը, ըստ էության, նույն ճանապարհն է անցել, ինչ որ 1.5 միլիոնները: