Հին Թիֆլիս եղել է, Հին Բաքու, Հին Գյումրի՝ նույնպես, բայց Հին Երեւան չի եղել

Հարցազրույց քանդակագործ Ֆերդինանտ Առաքելյանի հետ

- Պարոն Առաքելյան, այս համատարած հուսահատության եւ արտագաղթի պայմաններում ընդդիմությունն ի՞նչ անելիքներ ունի, եւ Դուք հույս կապո՞ւմ եք որեւիցե մեկի հետ։

- Մեզ մոտ ընդդիմությունը մի հատ պլակատ է, չնայած նրանց մեջ էլ կան մարդիկ, որոնց ճանաչում եմ եւ կարող եմ ասել, որ բարձր որակի մարդիկ են, բայց ընդդիմության 80 տոկոսը պլակատ է, որոնք ուզում են գալ իշխանության։ Խնդրեմ, թող գան՝ ես էլ, Դուք էլ օգնենք իրենց, բայց նրանք մեզ պետք է ապացուցեն, որ իշխանությունից մի քայլ առաջ են մտածում՝ հանուն ազգի, սակայն պարզվում է, որ իշխանությունից հետ են, ուրեմն՝ աթոռին են ձգտում։ Ընդդիմությունը բարդ բան է, նույնքան, որքան անկախությունը։

Ընդդիմությունը կառուցվում է մեծ մշակույթներից, օրինակ՝ ամենամեծ ընդդիմությունն ինձ համար Չարլի Չապլինն է, ժամանակին ոչ մեկն այդպես չմեկնաբանեց հակամարդկային, ստոր բաները, ինչպես Չապլինը։ Ընդդիմություն չէ՞ր արդյոք Հյուգոն, որ գրեց «Թշվառները», ընդդիմություն չէ՞ր Շիլլերը, որ գրեց «Վիլհելմ Թելը»։ Սրանցի՛ց պետք է վերցնել, Մարքսը «Կապիտալը» գրեց՝ այդ բոլորի վրա հենվելով։ Պետականության հիմքում մշակույթն է, մեծ արվեստը։

- Մեր ազգն էլ, «Քաջ Նազարից» բացի, տվել է նաեւ «Սասունցի Դավիթ»։

- Այո, բայց ինչո՞ւ չեն ընդհանրացնում Սասունցի Դավիթով, ինչի՞ են գնում Քաջ Նազարի հեշտ ճանապարհով։ Այսօրվա պետականության ֆոնին մշակույթը նաեւ կտրված է, բայց եթե խորն ենք մտածում, բոլոր ժամանակներում էլ այդպես է եղել, հեղափոխությունները միշտ ստեղծել են ստվերն առանց լույսի։ Մենք՝ հայերս, միշտ քննադատում ենք, որ սա է մեղավոր, նա, կոմունիստական հասարակարգը քննադատում էին, որովհետեւ Լենինը զենք էր տվել թուրքերին, որ հայերին կոտորեն, չնայած նա զենքը տվել էր, որ կռվեին Անտանտայի դեմ։ Լավ, բայց մինչեւ Լենինն ինչո՞ւ ծովից ծով Հայաստանից այսքան մնաց՝ 30 հազար կմ։ Ո՞վ է մեղավոր։ Մենք։ Դարեր շարունակ մենք պետություն չենք սիրել, պետականություն էլ չենք սիրում, օրենք էլ։

- Բայց գնում ենք օտար երկիր ու օրինապաշտ ենք դառնում, ինչպե՞ս է դա ստացվում։

- Որովհետեւ ստրուկ ենք... այնտեղ դու դեմք չես, Շառլ Ազնավուրի, Արշիլ Գորկու նմաններն անհատներ են, բայց ընդհանուր հայ ժողովուրդը ծառայող է, աշխատող, օրենք չենք սիրում, բայց ամբողջ պետականությունը պետք է կառուցվի օրենքով, օրենք, որը պետք է գնա քաղաքակրթություն, ոչ թե ջունգլիներ։ Մենք հիմա ջունգլիներում ենք, եւ ընդհանրապես բոլոր ժամանակներում այդպես է եղել։

- Մեր մշակույթը ո՞ր ուղղությամբ է գնում՝ դեպի ջունգլինե՞ր, թե՞ քաղաքակրթություն։

- Մեր մշակույթը բարձր է, ուղղակի հիմա խեղճացած է, որովհետեւ հասարակությունն այդ մշակույթը չի տեսնում։

- Կարծես պահանջարկն էլ չկա։

- Այո, չկա, մինչդեռ հրաշալի նկարիչներ, թատրոններ ունենք, բայց բոլորը փախնում-գնում են... իհարկե, բոլոր ժամանակներում է վատ եղել, Թումանյանը որ գրում էր «Հառաչանքը», վատ է եղել կյանքը, հետո որ նայում ես, երեւի բոլոր ժամանակների տաղանդավոր մարդիկ իրենց ժամանակը նկարագրելիս վատն են տեսել, հիմա էլ է այդպես՝ վատ վիճակում ենք, ու համարյա նույնն է կրկնվում։ Իսկ ինչ վերաբերում է մշակույթին, ապա ամեն ինչի վրա չի կարելի մեծ աղմուկ հանել՝ Արամի անկյան շենքի մասին է խոսքը։ Այնտեղ սխալը եղել է ի սկզբանե. նախագիծն անելու ժամանակ կարելի էր այնպես անել, որ այդ խանգարող ծավալը չլիներ խանգարող, այլ հարմոնիկ մյուս ծավալների հետ։ Բոլորին թվում է, թե իրենք շատ են հասկանում քաղաքաշինությունից. այդպես չէ։

- Գուցե Արամի 30-ը ճարտարապետական մեծ արժեք իրենից չէր ներկայացնում, բայց, որպես պատմական հիշողություն, պետք էր քաղաքին։

- Այո, ես դեմ եմ քանդելուն եւ «Զվարթնոցի» դեպքում էլ դեմ եմ, չի կարելի, քանդելով երկիր չեն կառուցում, մենք պետք է կառուցելով կառուցենք՝ հնի վրա հենվելով։ Ինձ համար մեծ ողբերգություն էր Երիտասարդության պալատի քանդումը, բայց քաղաքում կան մարդիկ, որոնք օգտվում են, հատկապես այն վատ ընդդիմությունը, որ ոչնչից աղմուկ է հանում։ Օրինակ՝ Հյուսիսային պողոտայի շենքերը, այնտեղ ընդհանրապես շենք չկար՝ ցեխերով կառուցված բաներ... հին Երեւան չկա ու չի եղել՝ համարձակ ասեմ։ Հին Թիֆլիս եղել է, Հին Բաքու, Հին Գյումրի՝ նույնպես, բայց Հին Երեւան չի եղել, ես ստեղ ծնվել-մեծացել եմ...

- Բա ի՞նչ է եղել՝ ցեղակո՞ւյտ։

- Համարյա, այս մի քանի շենքերն են Աբովյանի վրա, դրանք, իհարկե, կլասիցիզմի շատ սիրուն գործեր են, ու եթե դրանց ձեռք տան, դա ինձ համար մահ է, բայց շենքեր կան, որոնք իրոք արժեք չեն, միայն թողնելով չէ, բա ո՞նց, որտե՞ղ եւ ինչի՞ վրա զարգացնեն քաղաքը։

- Իսկ այն չափով, որ զարգացրել են քաղաքը, գոհացնո՞ւմ է Ձեզ՝ նորակառույցներից սկսած մինչեւ ընդհանուր քաղաքի տեսքը։

- Որպես արդիական զարկերակ, Հյուսիսային պողոտան վատը չէ, չնայած քննադատում են, ասում են՝ ծառ չկա, է, թող մի փողոց էլ ծառ չունենա, Եվրոպայում լիքը քաղաքներ կան, որ ծառ չկա, հին Պրահան, Տոլեդոն, որ աշխարհի ամենագեղեցիկ քաղաքն է։

- Իսկ ծառերից բացի, այն հիմնավորումները, որ Հյուսիսային պողոտայի բարձր շենքերը չեն խոսում քաղաքի հետ եւ համարյա փակում են Օպերան։

- Համաձայն եմ, միակ սխալն այդ բարձր հարկերն են... եթե դուք հիշեք, թե դա ինչ տարածք էր, հիմա էլ նման մի տարածք ֆիրդուսնոցն է, բայց դա պահելո՞ւ բան է, քաղաքին պատիվ բերող բա՞ն է, վաղը կարան ասեն՝ հին Երեւանը քանդեցին, այդ ֆիրդուսնոցը հին Երեւա՞ն է։ Ուղղակի ցավն այն է, որ Հյուսիսային պողոտայի վրա աշխատել են մի քանի ճարտարապետներ, բայց բոլորը հարձակվում են Նարեկ Սարգսյանի վրա։

- Որովհետեւ ինքն էր ղեկավարում ճարտարապետների խումբը։

- Լավ են անում, թող հարձակվեն, ինչքան հարձակվեն, ինքն ավելի զգոն կլինի, բայց ոչ մի ճարտարապետ, որ աշխատել էր պողոտայի վրա, մի անգամ ելույթ չունեցավ։ Գլխավոր ճարտարապետը հատակագիծ է տվել, հո աբիոմ չի՞ տվել, աբիոմն արել են բոլորը, բայց այդ բոլորը հիմա կուչ են եկել, գնացել, որ ժողովրդին դուր գան, այդպես չի լինի՝ սխալ է։

- Արդյունքում ստացվում է, որ ճարտարապետներն էլ, ելնելով իրենց շահերից կամ հայացքներից, միակարծիք չեն այս կամ այն հուշարձանների շուրջ, բայց կարծում եմ՝ կհամաձայնեք, որ բարոյական չէ կանգնել ու ասել, որ «սառայի համար աղմուկ չեն հանում»։

- Իգիթյանը սխալ թույլ տվեց, ավելին ասեմ՝ մի քանի օր առաջ իմ սիրելի ընկերներից մեկը խոսեց եթերով, ու ես շատ խիստ վրդովվեցի, ասեց՝ 2 ծառ կա, որ Օպերային խանգարում է եւ պետք է կտրել, հիմա չգիտեմ ոնց ասեմ, որ կոպիտ չլինի՝ տո սարսաղ, այդ կաֆեները չտեսար, այդ 2 ծա՞ռը տեսար։ Ես երազում եմ, որ դառնամ միլիոնատեր, այդ կաֆեները հանեմ-թափեմ մի կողմ։ Անցյալ տարի 2 հարկանոց կաֆե էին դնելու, աղմուկ հանողներից մեկը ես էի, որ չեմ թողել, չեմ էլ ուզում ասեմ ումն էր՝ քաղաքական մեծ կուսակցություն էր։

Մենք այս կուսակցությունների ձեռքը գժվել ենք, կուսակցությունը նրա համար չէ, որ ժողովրդին գժվացնի-թողնի։ Կուսակցությունը նրա համար է, որ ժողովրդին գեղեցիկ կյանք նվիրի։ Կուսակցությունները դարձել են պետության հեգեմոնը, այդպես չի լինի։ Պատերազմը երբ ավարտվեց, Գերմանիայում մտածում էին, թե որ կուսակցությունը պետք է խելքի բերի երկիրը, ու չէին գտնում, որովհետեւ կուսակցությունները հակամարտությունների մեջ էին, բայց գտան մի մարդու, որը բոլոր կուսակցությունների հետ հավասար աշխատեց եւ բոլորին, հանուն պետական գերմանական շահի, միավորեց։ Դա Ադենաուերն էր։ Այ, սա է այսօր մեզ մոտ պակասում, այսօր բոլոր կուսակցություններն իրար ուտում են, եւ կարծում եք ուտում են մե՞զ համար։ Ոչ, աթոռի։ Ում աթոռ տվեցիր, ավելի վատն է լինում։

- Ամիսներ առաջ ձեւավորվեց մտավորականների խորհուրդ, որի անդամ եք նաեւ Դուք։ Ինչո՞վ է զբաղված խորհուրդը։

- Այսօր մենք ունենք եւ կառուցում ենք մտավորականների խորհուրդ, որի նպատակն է ճիշտ ճանապարհին գցել մեր երկիրը, մտավորականները ոչ աթոռ են ուզում, ոչ պաշտոն, ոչ մի բան, միայն ճիշտ ճանապարհով գնալ դեպի պետություն եւ պետականություն։

- Իսկ ինչքանո՞վ է լսելի մեր մտավորականների ձայնը, կարծեմ խորհուրդը Սահմանադրության հանրաքվեի հետ կապված դիմել էր կառավարությանը եւ անպատասխան մնացել։

- Կառավարությունն էլ է արհամարհական մոտենում մտավորականների խորհրդին, բայց դա ժամանակավոր է եւ իր վերջը կունենա։ Պետությունն օրգանիզմ է, ո՞նց կարող է ձեռքն ու ոտքն աշխատի, գլուխը չաշխատի, իսկ գլուխը մտավորականությունն է, հենց նա է կառուցում մշակույթը, պետությունը։

- Ի՞նչ մեթոդներով ու ձեւերով պետք է պայքարել տեղի ունեցող անօրինությունների դեմ, որ ունենանք նորմալ պետություն։

- Ժամանակ է պետք, երբ ժամանակի դեմ շուռ ես գալիս, դառնում է Մարտի 1։

- Բայց, մյուս կողմից էլ, վտանգ չկա՞, որ ժամանակի ընթացքում էլ 3 մլն.-ից պակաս մարդ կմնա մեր երկրում։

- Դե, որպեսզի չպակասի, այս ազգին մի բան է պետք՝ աշխատատեղ, դա լինի՝ ինքը կապրի։ Այս 20 տարիների ընթացքում ազգն ինքն իրեն է պահել, ոչ թե պետությունը։ Ոչ մեկ չի գնա իր հողից, եթե աշխատատեղ լինի, բայց ճարահատյալ են գնում՝ անարդարությունից հոգնած, սոցիալական վիճակից զզված։ Եթե 15թ.-ին փախել են եղեռնից, հիմա էլ փախնում են ուրիշ եղեռնից։

Սկիզբը՝ այստեղ