«Հրապարակ». Քաղաքականություն չկա, կա քաղտեխնոլոգիա՝ ինչ ձեւով, ինչ ժամկետում, որ պահին, ինչը հրամցնել հանրություններին

«Հրապարակի» զրուցակիցն է դիվանագետ Արմեն Մարտիրոսյանը։ 

- Վաշինգտոնյան քառօրյա բանակցությունների սկզբում հայտարարվեց, որ «առաջընթաց» է գրանցվել, վերջում էլ պարզվեց, որ սկզբունքային հարցերում կողմերի դիրքորոշումները չեն մոտեցել, սակայն, դրանով հանդերձ, նոր հանդիպում է նշանակված Բրյուսելում, ինչը, որոշ վերլուծաբանների մեկնաբանությամբ, նշանակում է, որ ՀՀ իշխանությունները հանրությունից թաքցնում են վաշինգտոնյան պայմանավորվածությունները, հակառակ դեպքում արագացված տեմպերով չէր հաջորդի Բրյուսելը։ Հետեւելով պաշտոնական հայտարարությունների տողատակերին՝ ի՞նչ կարող եք ասել՝ ինչի՞ շուրջ են բանակցությունները։

- Նախ՝ համապարփակ վերլուծության համար չունեմ բավարար տեղեկատվություն։ Մերոնց եւ ադրբեջանցիների տրամադրած ինֆորմացիայի տողատակերը կարդալով՝ ես մնում եմ իմ այն կարծիքին, որը մի քանի ամիս առաջ նաեւ հրապարակվել է։ Այն է՝ բոլոր սկզբունքային որոշումները կայացված են, քաղաքականություն, որպես այդպիսին, չկա, կա քաղտեխնոլոգիա՝ ինչ ձեւով, ինչ ժամկետում, որ պահին, ինչը հրամցնել հանրություններին՝ Հայաստանում, Ադրբեջանում եւ, իհարկե, առաջին հերթին՝ Ղարաբաղում։ Այն, ինչ անգլերեն կոչվում է «թայմինգ», դառնում է առավել կարեւոր։ Կա երկու խնդիր՝ ի՞նչ ձեւով եւ ե՞րբ ներկայացնել «լուծումները», որոնք, ինչպես մի առիթով ասել եմ, վախենում եմ բարձրաձայնել։  

- Նկատի ունեք՝ նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթո՞վ են լուծվել բոլոր հարցերը։

- Պատերազմում պարտությամբ, նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ եւ դրանց հետեւող իրադարձություններով։ Մեծ նշանակություն ունեն նաեւ Ուկրաինայի շուրջ ընթացող իրադարձությունները։ Ինձ համար ինտրիգն այն է, թե այդ ամենն ինչպիսի հետեւանքներ է ունենալու զուտ Հայաստանի վրա, ինչ է լինելու Հայաստանի հետ։ Չեմ ուզում բարձրաձայնել, թե ես ինչ եմ կանխատեսում, բայց նշեմ, որ դա կախված է բազմաթիվ գործոններից, որոնց վերաբերյալ բավարար ինֆորմացիա չունեմ՝ վերլուծության համար, ուստի, համարելով ինձ պրոֆեսիոնալ դիվանագետ եւ ժամանակին քաղաքականությամբ զբաղված անձ, թույլ չեմ տա բարձրաձայնել։ Դա կլինի պոպուլիզմ ու դիլետանտիզմ, ինչի մեջ այսօր մենք թաղված ենք, եւ ես չեմ ցանկանում այդ հոսքի մեջ իմ մասնակցությունն ունենալ։ Ենթադրում եմ, որ, բացի եռակողմ հայտարարությունից, բոլոր կողմերից եղել են նաեւ բանավոր խոստումներ, ստանձնված պարտավորություններ, արտահայտված ցանկություններ, եւ հիմա այդ ամենի ձեւավորումն է կատարվում։

- Եթե, Ձեր ասելով, ամեն բան որոշված է, ի՞նչ իմաստ ունեն մեր իշխանությունների՝ աշխարհաքաղաքական կենտրոններ «ճամփորդությունները»՝ Արեւմուտք, Մոսկվա, ԱՄՆ եւ այլն։

- Դա եւս մաս է կազմում իմ նշած քաղտեխնոլոգիայի։ Չեմ պնդում, որ անհրաժեշտ է բոլոր այդ մայրաքաղաքների հավանությանն արժանանալ, բայց բոլորի հետ պետք է աշխատել․ մի տեղից փող է սպասվում՝ ձեռք բերված արդյունքներն իրականացնելու համար, մի տեղից վտանգները պետք է նվազեցնել. տարբեր կենտրոններում տարբեր խնդիրներ են լուծվում։ Բնականաբար, մենք այսօր ՌԴ-ից գումար չենք ակնկալում, բայց Բրյուսելը եւ Վաշինգտոնը որոշակի քայլերի դիմաց պատրաստ կլինեն գումարներ հատկացնել Հայաստանին։

- Այսինքն՝ սա «Խաղաղության պայմանագիր» կոչվա՞ծն է, որն իրականացվում է, թե՞ այլ փաստաթուղթ է լինելու, ի՞նչ տեսքով։

- Դատելով անվանումից՝ այն լինելու է ներկա փուլում Ադրբեջանի եւ Հայաստանի հարաբերությունների հնարավոր կարգավորման մասին։ Ինձ մոտ որոշակի պատկերացումներ կան, բայց չեմ ուզում դրանց մասին մանրամասնել, բնական է՝ սահմանների հարցն է լինելու, կոմունիկացիաների խնդիր կլինի՝ Հայաստանից ինչպես գնալ Ղարաբաղ։ Գործելու է սիմետրիայի ռեժիմը՝ մենք անցակետին ենք կողմ, դրա համար իրենք էլ անցակետ դրեցին Լաչինում, ինչ ռեժիմ կլինի Լաչինում, նույնը կկիրառվի նաեւ Ադրբեջանը Նախիջեւանի հետ կապող կոմունիկացիաներում։

- Նկատի ունեք, որ շուտով Սյունիքո՞ւմ ենք նման անցակետ դնելու, այսինքն` միջանցք ենք տալու։

- Ես չգիտեմ՝ դա միջանցք է կոչվելու, թե այլ բան, բայց Սյունիքում, բոլոր դեպքերում, կլինի անցակետ, որովհետեւ, եթե Ադրբեջանից հատեն Հայաստանը, որ գնան Նախիջեւան, բնական է, որ եւս լինելու է անցակետ՝ այնպես, ինչպես Հայաստանից Արցախ գնալուց։ Գործընթացները տանում են նրան, որ Ղարաբաղը մնալու է Ադրբեջանի կազմում, ինչի մասին անթաքույց հայտարարվում է, եւ կոմունիկացիաները կլինեն այնպես, ինչպես միջազգային պրակտիկայում, օրինակ՝ ինչպես Վրաստան ենք գնում՝ անցակետ ենք անցնում, անձնագիր ենք ներկայացնում, նույնն էլ Ղարաբաղ գնալիս է լինելու, իհարկե, եթե այնտեղ հայ մնա։ Չեմ բացառի, որ Ադրբեջանը պահանջի Արցախի մեր հայրենակիցներից՝ օգտվել միայն ադրբեջանական ազգային անձնագրերից։ Դուք ստիպեցիք, որ ես բարձրաձայնեմ իմ վախենալու մտքերը։

- Տարբեր կենտրոններից հնչող հայտարարություն-կոչերը, որ Ադրբեջանը պետք է հեռացնի անցակետը, բացի ճանապարհը, դրանք ընդամենը տեխնոլոգիանե՞ր են, չկա՞ն աշխարհաքաղաքական կենտրոնների միջեւ հակասություններ, գուցե եռակողմ ֆորմատով պայմանավորվածություններ կան, բայց դրանք չեղարկվե՞ն Արեւմուտքի միջամտությամբ։

- Մի խնդիր կա՝ ռեսուրսների պայքար է գնալու։ Եթե հավատանք, որ Վաշինգտոնում ընդհանուր հայտարարի չեն եկել, եւ այդ միտումը դրսեւորվի մի քանի օրից նաեւ Բրյուսելում, այդ դեպքում դիվանագիտական լծակները կպակասեն, եւ, հետեւաբար, կաշխատի ուժը։ Ու քանի որ մենք չունենք անհրաժեշտ ուժը, եւ ուժի վրա չես կարող ապավինել, միակ հույսն այն է, որ ժամանակի ընթացքում «բանակցությունների» ընթացքում ստիպված ես լինելու ենթարկվել ուժին կամ ուժի սպառնալիքին։ Սրանք են միջազգային հարաբերությունների տարրական կանոնները. երբ հակադիր կողմերի համար առաջանում են անհամատեղելի նպատակներ եւ անհաղթելի խոչընդոտներ, որոնք չեն լուծվում բանակցությունների եւ այդ թվում՝ փոխզիջումների միջոցով, աշխատում է ուժը։

- Ձեր կարծիքով, ե՞րբ է գալու պայմանագիրը ստորագրելու պատեհ պահը։

- Դա կարեւոր չէ։ Կարեւորը սողացող պրոցեսն է եւ դրա պտուղները։ Ներկա աշխարհագրական պայմաններում դա կարող է բավարարել թե՛ Ադրբեջանին եւ թե՛ միջնորդներին։