Պիտի մեռնեի՞, որ հասկանայիք

Եւ կյանքն այս` զրո...



Գայանե Բաբայան



Տխուր, շատ տխուր ու կոտրված, վիրավորված նաեւ իր փոխարեն, մտքերով՝ որ շատ ուշացա գրել, այնքան, մինչեւ որ նա էլ չի իմանա, թե որքան էի գնահատում իր՝ ամեն շաբլոնից դուրս պոեզիան։



Հիմա կարծես, Աստծո աջի տակ նստած, հպարտ քամահրանքով անընդհատ նայում է ինձ ու իմ ու աշխարհի երեսին գայանեբաբայանավարի շպրտում.



" Ինչ է, պիտի մեռնեի՞, որ հասկանայիք՝ ես առջեւի գնացողներից եմ, ճակատս բութ պատերին խփելով՝ ձեզ համար ճամփա բացողներից եմ...



Այո, նաեւ պոեզիայում...



Բանաստեղծներն առհասարակ մի հետաքրքիր հատկանիշ ունեն՝ տեսնել ու զգալ անտեսանելին՝ անկյուն առ անկյուն, ողջ տիեզերքի մեջ լինի, թե ընդամենը իրենց դիմաց դրված սեղանին։



Լի սեղանը կարող է դատարկ թվալ, եւ դատարկ ափսեն լիքը՝ սեփական սրտով. դա կախված է ընկալման ձեւից, հոգեվիճակից, վերաբերմունքից։ Ճանճիկի սեր անելն էլ կզգա, Աստծո մարդ դառնալն էլ, եւ այս կյանքի ու մեր բոլորի վրա զրո կդնի ու ճիշտ կանի.



Չսիրեցիք դուք ինձ, տղերք,



Խեղճուկրակ պոետ տղերք,



Իմ բույրը ձեզ չէր հասնում,



... ես դրսից անփայլ էի...



...քանզի զբաղված էիք եւ



սուլում էիք,



արդեն ուշ է...



Այսպես կհիանանք հետո, իսկ երբ հիացմունքի արժանին սպասում է, երբ ապրում է, ծուլանում ենք գովասանքի գնահատականից, ամենահաղթ մահին հանձնելուց հետո միայն ափսոսում մեր լռության համար։ Ինքներս մեզ ենք զրկում ավելի մեծ հիացմունքից, որովհետեւ ավելին ունենալու համար մենք էլ մեր տալիքը պետք է տանք տվողին։



Գայանեն սպասում էր, չէր սպասում, բայց մենք զլացանք պոեզիայի այսքան սիրուն տողեր պարգեւած, գեղեցկության  էսքան պատուհաններ բացած, զգացմունքների ու վիճակների աշխարհին մեզ էսքան հետաքրքիր ծանոթացրած բանաստեղծուհու մասին խոսել, երբ նա ապրում էր։ Թեպետ նրա նման ճշմարտախոսները իրենց խոսքն ասելու պահին չեն ակնկալում գովասանք, ասում ու գնում են, առանց աղմուկ։ Աղմուկով գալիս են ճամարտակները ու ինչ թափի վերընթաց աղմուկ են ստեղծում իրենց շուրջ, նույն թափով էլ վերընթաց գահավիժում են ու անհայտին անդամագրվում։



Զգացումները նույնն են բոլոր ժամանակներում ու բոլոր բանաստեղծների համար։ Պոեզիային զինվորագրված՝ դեռ շատերն են գալու։ Ամեն մեկն իր ձեւով փնջելու է բառերը՝ ցավի, մենության, սիրո, կրքի, վայելքի ու մահվան։



Բանաստեղծությունն այն ժամանակ ես բացահայտում, երբ մեջքովդ հաճելի գրգիռ է անցնում, կամ պլշում, սարսռում ես հոգեվիճակի նոր, թարմ ներկայացման ձեւից, կարծես մաշկիդ երկայնքով ասեղներ են շարել, այնքան զարմանալի մերկ ու զարմանալի ճիշտ է ասված, ինչպես որ ինքդ էլ մտածել ես ու չես գտել, որովհետեւ բանաստեղծն էլ մի երեւույթ է, որ եզակի չի լինում (պատկերացնո՞ւմ եք, այդ դեպքում բանաստեղծն ինքը միայն իրեն կկարդար ու ձանձրույթից ինքն էլ կփոշիանար)...



Ես ինձ համար վաղուց հայտնաբերել եմ "Շունը", "Միրհավը", "Խրմաձորը", որոնցով անվերջ կարող եմ հիանալ...



Ամենաերկար ապրած կյանքն էլ շատ կարճ է՝ անվերջ երկնելու ունակ, խոսք հրաբխելու ունակ, սովորեցնելու բան ունեցող մարդու համար՝ իր ասելիքն ասելու, ո՞ւր մնաց կես կյանքը։



Հիմա հասկանում եմ, որ Գայանեն մեզ ասում էր նաեւ՝ ինչո՞ւ չես ասում այն, ինչ մտածում ես, նաեւ այն, որ ամաչում ես բարձրաձայնել, բայց չէ որ մտածում ես, ինչո՞ւ չես ընդվզում ինձ պես, եթե քո հայրենիքը քո տունը չէ, քո օջախը քո երազը չէ, քո արած գործը քո սերը չէ։



Իր համար



...կարեւորը ճանկերն էր՝ ուներ,



եւ ճանկռտելով ու սողեսող գնաց



դրախտի այգիների



չափարը քանդելու...



Ինչքա՜ն անկեղծ պետք է լինել գրելու համար.



... եւ քանի որ սարսափելի է,



որ եւ գողանում ես,



եւ լավն ես գողանում՝



հավաքեցի գետնից...



Եւ հավատում ես, որ մեծ Ցավն ու մեծ Թախիծն են նրան բանաստեղծ ու անհատականություն դարձրել, իր՝ բանաստեղծաբար ասած՝



... ինչպես լրիվ մարդ են



գորիլաները,



երբ թախծում են...



դարձյալ իր բառերով հանճարեղորեն ասած՝ Աստված էլ երբեմն մարդ է դառնում, ես կավելացնեի՝ երբեմն նույնիսկ տմարդի, իր դեպքում, որովհետեւ էն հեղեղի նման, որով բերեց Գայանեին, նույն հեղեղի նման էլ տարավ՝ իր բերած երբեմն խառն ու հում նյութի մեջ հղկած ադամանդներ ցոլարձակելով.



հեղեղի պես, որ թափով



աղմկում է,



իսկ ներսում խուլ մոլեգնում է



թաքուն,



հեղեղի պես եկա...



Իմ հոգին է հիմա, որ հեղեղատի նման դեռ չի կարողանում հաշտվել իր ավերված"ամայացած տիրույթի հետ՝ մարդ"անհատականություն"բանաստեղծուհու բացակայության, ճակատագրի այն քմահաճույքի, որով նոր խոսքի մի արգանդ էլ ամլացավ՝ դեռ նոր պտղաբերել սկսած...



Լիլիա ՄԱՇԻՆՅԱՆ



բանաստեղծուհի