Պտույտ «Ռասյա»-ով

Դժվար է ասել, թե որտեղ է սկսվում եւ որտեղ ավարտվում  «Ռասյան»: Երբ փողոցում պատահաբար կամ իմ ծանոթից լսում եմ, թե՝ գնում եմ «Ռասյա», կամ կհանդիպենք «Ռասյայում», միշտ անորոշության զգացում եմ ունենում:  Մետրոյի «Զորավար Անդրանիկ» կայարանի եւ նախկին «Ռոսիա» կինոթատրոնի շրջակա տարա՞ծքն է դա, թե՞   ձգվում է մինչեւ «Գումի շուկա», գուցե դրանից էլ ներքեւ:  «Ռասյայից» վերեւ «Ֆիրդուսնոցն» է եւ նրան սերտաճած փողոցային տաղավարներն ու խանութները, ապա նաեւ «Վերնիսաժը»: Քաղաքի կենտրոնի մանրածախ առեւտրի այս երեք խոշոր կենտրոններով շրջելիս է, որ առարկայորեն հասկանում ես պատմության գրքերից մեզ հայտնի արտահայտությունը, թե Հայաստանը առեւտրական ճանապարհների խաչմերուկ է եղել:



Իջնում ես «Քուին-բուրգերի» մոտով, եւ կանգառում արդեն օդի որակը փոխվում է: Կանգառի մոտ սայլակի վրա նստած մուրացկանություն անող հաշմանդամ տղան աղերսող ձայնով ուշադրություն է հրավիրում իր վրա՝ մի քիչ փողով օգնեք, բայց ձեռքդ գրպանդ չես տանում ու արագ անցնում ես, որովհետեւ տղան տակն է արել, եւ նրա գոզահոտը խլացնում է շրջապատի բոլոր հոտերը ու քեզ սթափեցնում. թեկուզ դու երերուն տաբուրետկայից կառչած պաշտոնյա լինես կամ մանր օլիգարխ՝ ապահով ու անհոգ, չաղ ու բախտավոր, եւ կոստյումիդ վրա էլ թանկարժեք ֆրանսիական օծանելիք լինի ցանած, միեւնույն է՝ այդ հոտը կներխուժի քո ռունգերը, եւ այն ավելի ազդեցիկ կլինի, քան «նաշադիրի սպիրտը», ու դու կհասկանաս, որ քրջոտ քաղաքացին ես քրջի բազարներով քրջոտ երկրի, ուր հաշմանդամ մուրացկանները ցեթում են տակները: Իսկ տասը մետր այն կողմ Կենտրոն եւ Նորք-Մարաշ դատարանի առջեւ կանգնած թանկարժեք մեքենաների մգեցված ապակիները փայլում են արեւի տակ, եւ ակամա մտածում ես շքեղությամբ շլացած դատավորների մասին, որոնք դատեցին քաղաքացիներին, ու հիմա նրանք քաղբանտարկյալ են կամ նախկին քաղբանտարկյալ:



Անցնում ես առաջ եւ հայացքով ուղեկցելով պոռնոաստղի պես ներկված կնոջը, անցումի «զապիսնոցից» ականջիդ է հասնում «Արմենչիկի» վերջին հիթը, եւ հանկարծ նկատում ես անցումի աստիճանների վրա նստած տատիկի` տասը դրամանոց մանրադրամը նրա բաց ափի մեջ, որ փոքրիկ մասնագիտական խորամանկություն է՝ մեկը տվել ա, դու էլ տուր: Տալիս ես, մի քանի քայլ ես անում եւ շրջվելով տեսնում ես, թե ինչպես տատը թաքցրեց քո տված մանրադրամը եւ հիմա ձեռքի մեջ նույն տասնոցն է, այն նվազագույնը, որ կարող են տալ նրան:



Իջնում ես փողոցով, ուր հագուստի, տնտեսական ապրանքների ու սննդի խանութները, բացօթյա տաղավարներն ու սեղանիկները հաջորդում են իրար՝ անցորդներին առաջարկելով կանացի կրծկալներ ու կծու բիբար, չխոսկան թութակներ եւ շատախոս ամսագրեր...



«Գումի շուկայի» տակ ձկնամթերքի տաղավարներն են՝ վրաները գրած՝ կենդանի ձուկ, իսկ տաղավարների առջեւ երկու խոշոր «ստերլեց» են գցված կապրոնե արկղի մեջ, եւ ձկնավաճառը պարբերաբար ջրում է նրանց, որից հետո կիլոգրամը 2500-ով վաճառվող «ստերլեցները» կենդանության նշաններ են ցույց տալիս՝ հազիվ նկատելի բացուխուփ անելով խռիկները:



«Գումի շուկայի» անմիջապես սկզբում շարված են արեւահամ չիր ու չամիչը, երկար սուջուխները, գեղեցիկ ձեւավորված չրի փաթեթները, որոնցից յուրաքանչյուրը  արվեստի անկրկնելի եւ դյուրամարս գլուխգործոց է: Շատ ենք լսել՝ մենք փոքր, բնական մեծ պաշարներից զուրկ երկիր ենք եւ առաջին հերթին մեր արվեստով ու մշակույթով պետք է ներկայանանք աշխարհին, եւ հավանաբար հենց այս տրամաբանությամբ են առաջին տաղավարները զբաղեցրել չիր ու չամիչ վաճառողները, իսկ հետո հաջորդում են մրգերի, բանջարեղենի տաղավարները: Ապա մսի տաղավարները, որտեղ ոսկրահան արված մսի կողքին, չգիտես ինչու, ցուցադրվում են նաեւ ոսկորները, մասնատված եւ մսազերծված կմախքներ, որ կարող են ախորժակ փակել, իսկ ավելի դյուրազգաց հոգիներին երդվյալ բուսակեր դարձնել: Քայլում ես «Գումի շուկայով», եւ անուշ բույրերին հաջորդում են գարշահոտությունը, ակնահաճո տաղավարներին տհաճ պատկերները:



Հետդարձի ճանապարհին փողոցային առեւտուրը սկսում է ազդել նյարդերիդ վրա, բայց մտածում ես՝ ինչ լավ է, որ գործ անողի տպավորություն թողնելու համար չեն արգելում փողոցային առեւտրով զբաղվել, որովհետեւ ավելի լավ է «առատ» փողոցներ ունենալ, քան թե գործազուրկ առեւտրականներ: