Դու կա՞ս

Լուսաբացին  լոգարանում  ինձ  զարմացրեց  ջրի  անսովոր  հոսքը:  Երբեք  այդքան  մաքուր ձայն չէի լսել:  Ջրից  մաքուր  էր: Չլվացված դուրս վազեցի: Առաջ գրում էի քեզ, որ քաղաքը  դատարկ է, բայց՝  փոխաբերական իմաստով: Հիմա գրում եմ բառացի: Նայում էի փողոցներին, մայթերին, շենքերին, մեքենաներին, ու հավատս  չէր  գալիս, որ  նախորդ  օրը լի էր աղմուկով: Ամբողջ տեսադաշտում ամպերն էին տեղաշարժվում, ծառերի կատարները տարուբերվում  խեժահոտ  քամուց: Ժամացույցիս վայրկյանաչափը կանգնել  էր: Ժամանակը կանգնել էր խաչմերուկում: Աշունը նման էր գարնան, առավոտը`  երեկոյի…  Անդիակ  գերեզմանով  գնացի  նախաճաշելու:



Մերոնք  տանը  չէին:  Անհարդար  անկողնու  փքված  գոգավորությունից  երեւում էր,  որ գիշերը  քնել են, բայց  չեն արթնացել: Պառկեցի հորս դատարկ կաղապարի մեջ, միացրի հեռուստացույցը. նորից երեւացին օդակայաններ, մարզադաշտեր, բնակավայրեր,  լեռներ, ծովափեր, դաշտեր, անտառներ` անտեր-անտիրական, քամի էր: Խոհանոցում մորս պատրաստած ձկան կոտլետներից կերա, հետո զանգեցի քեզ: Անհասանելի էիր: Մտածեցի` հեռախոսդ անջատել  ես, որ քոլեջից չխանգարեն: Ուրիշ համարներով  փորձեցի.  վերցնող  չեղավ:  Լողանալուց հետո անսովոր  թարմ  ու  առույգ էի ինձ զգում: Ոտքերս էին փոքր-ինչ նեղվում: Կոշիկներիս ճաքած ներբանները ճամփին ինչ պատահեր ծամում էին: Մոտակա խանութում հագա իմ նախընտրած զույգը: Պատրաստվում  էի ամբողջ տեսականին վերցնել` հանկարծ հասկացա, որ իմն են խանութի բոլոր կոշիկները, քաղաքի  բոլոր  խանութներն ու աշխարհի  բոլոր քաղաքները.  այլեւս  կարիք  չկար  ինչ-որ  բան  ձեռք  բերել:



Առաջին երկու շաբաթը գլուխս կորցրել էի: Փշրում էի գովազդային ցուցանակները,  հրդեհում կրպակները, պայթեցնում գիշերային ակումբները, ռեստորանները, խաղատները, գրասենյակներն ու բանկերը` իրենց փողերով, քարտերով ու հաշվեհամարներով: Սնվում  էի հանրախանութներում, ուտում  էի  ինչ  ասես: Վատացա,  մի  քանի օր  պառկած  սիրտ  թափեցի: Երբ  առողջությունս  վերականգնվեց`  որոշեցի  չափավոր  ու  գիտակից  լինել,  եթե  չեմ  ուզում ամեն  ինչից  զրկվել:  Սովորեցի  մեքենա  վարել,  սկսեցի  շրջել  քաղաքում:



Վաղուց չէի այցելել քրոջս: Բնակարանը վերանորոգել էին, նոր բազմոց գնել, մեծ հեռուստացույց: Ընտանեկան տեսագրություններում  բոլորը ծիծաղում, ուրախանում էին` անտեղյակ իրենց հետ կատարվածից: Յանուլը, փղիկին գրկած, քրքջալով ճոճվում էր` չվախենաս, չթլչես, ես  չեմ  ուզում բլնել  քեզ: Ննջարանում  քրոջս  շորերը  ցաքուցրիվ  ընկած էին  մահճակալին: Գործի գնալուց առաջ  չէր  հավաքել: Նշանակում  է  գիշերը  չէին  անհետացել: Իրականությունը  քարացել էր առավոտվա սահմաններում: Ժամանակի հետ միայն  ես  էի տեղաշարժվել, բայց  էլի  ներկայում չէի` ամեն  կողմից  շրջապատված անցյալի միեւնույն  ակնթարթով, որից ներկա էին մտնում այն  առարկաները,  որոնց ձեռք էի տալիս: Ես չէի կարող դիպչել ամբողջ աշխարհին` նրան տեղափոխելու  ներկա:  Անցյալից  հնարավոր  չէր  ազատվել,  բայց  հնարավոր  էր   այն   վերանայել:



Տասնհինգ տարի առաջ իմ նախկին մաթեմատիկայի ուսուցչուհին տնային հագուստով դիմավորեց ինձ, հարցրեց` ինչպես եմ ապաքինվել, բարակ մատներով շոյեց ճակատս ու ձեռքս  բռնած՝  տարավ  ննջարան, որտեղ հատակի  գորգին  կիսածալ  նստած  ինչ-որ  երկրաչափական խնդիրներ էր ինձ բացատրում: Սառած նայում  էի նրա  մերկ  սրունքներին ու բան չէի հասկանում: Գորգը գունաթափվել էր: Փորփրեցի դարակները, պահարանները, գտա ծրարս: Արկղիկի մեջ էր, մյուս աշակերտների ծրարների հետ: Հանձնարարել էր կարծիքներ գրել միմյանց  մասին` խոստանալով, որ իրենից բացի ոչ ոք չի կարդա: Մի  քանիսը  կարդացի. պարզվեց`  դասընկերներս այնքան էլ հիացած  չէին  ինձնով,  նրանք  դժգոհում էին,  որ  ես  մեծամիտ եմ, գոռոզ ու ինքնամփոփ եւ եթե նույն ձեւով շարունակեմ` վերջս վատ կլինի, թեեւ աղջիկներից մեկը  խոստովանում էր, որ  սիրահարված է ինձ ու չգիտի ինչպես վարվել. հաճելի, բայց ուշացած նորություն: Վանդակավոր թղթին ես սեր էի խոստովանել  իմ մաթեմատիկայի  ուսուցչուհուն. «Ընկեր  Հայրունի,  ուշադրություն մի դարձրեք նրանց չարություններին, նրանք դեռ փոքր են, շատ բան չեն  հասկանում, բայց ես  գիտեմ` դասարանն  ամբողջ  հոգով  ու սրտով Ձեզ  սիրում է, որովհետեւ Դուք բարի եք, գեղեցիկ, անչափ  հմայիչ  ու  հաշվենկատ»: Ես գրել  էի` հաշվենկատ, նկատի  ունենալով  խելացի. երբ  գիտակցեցի սխալս, չգիտեի  գլուխս  ուր  խոթեի: Դպրոցն ավարտելուց  հետո ամեն անգամ ծանր ապրումներով էի հիշում` չհամարձակվելով խոստովանել թյուրիմացությունը: Հիմա նամակն իմ ձեռքում էր: Ես ջնջեցի  ավելորդ բառը, ծալեցի թուղթն ու կրկին դրեցի արկղիկի մեջ` հետգրությամբ.



«Լիլիթ,  ես  մոռացել եմ` ինչի էր հավասար եռանկյունու  երեք անկյունների  գումարը, բայց  հիշում եմ, որ  քո  ժպիտը  հավասար էր  պլյուս  անվերջության»:



Վիկտորիայի մայրը  հյուրերի չէր սիրում.  ճանապարհում  էի  նրան  մինչեւ  մուտքի  մոտ: Ընդարձակ սենյակներ էին` կիսադատարկ, կիսամութ, հնաոճ կահավորված:  Անկողինը  գտա  նրա  դիմանկարով: Ասում էր, որ նկարս կախել է գլխավերեւում` չէի հավատում: Իր մարմնի պես թեթեւ, ճկուն մահճակալ ուներ,  հաստափոր ֆոտոալբոմներ: Շատ երկրներում էր եղել, ամեն տեղ շրջապատված երիտասարդ ու տարիքավոր  կավալերներով,  բայց  ամուսին  չերեւաց: Ասում  էր` չեմ  ամուսնանալու: Չէի  հավատում:  Միասին  լուսանկար  չունեինք: Ես  նամակներս էի փնտրում:  Պահում  եմ քո  նվիրած  գրքի մեջ: «Խեղճ մարդկանց» գտա fashion ամսագրերի ու յոգայի վարժությունների արանքում: Տասնչորսից  մեկն էր  վերապրել. «Առավոտյան ինձ հագիստ չէին տալիս քո ոտքերը, շնչառությունը, կրծքիցդ ելնող շշունջներն ու կիլոմետրերով ձգվող պարանոցը,  որ  չէի  համբուրում`  կծելու  վախից»:  Նամակը  վառեցի,  դրեցի  անկողնու  վրա,  գրքի  հետ  հեռացա:



Սեպտեմբերը շարունակվում  էր իմ հին արվեստանոցում: Հոկտեմբերին որոշեցի ավելի հարմար տեղ գտնել: Օրը մեջ փոխում էի շքեղ առանձնատներ: Կենցաղային արտակարգ  պայմաններ ունեին, բայց ոչ մեկին չհարմարվեցի: Երեւի մնայի առանց մշտական կացարանի, եթե չհիշեի որտեղ էի միշտ երազում բնակվել: Հավաքեցի իրերս, տեղափոխվեցի Ազգային  պատկերասրահ,  ութերորդ  հարկ,  իտալական  վերածննդի  բաժին: Ներքնակս  փռեցի  առաջին  սրահում,  Սեբաստիանոյի  Մադոննայի տակ, ում տարիներ առաջ համբուրել էի` օգտվելով  հսկիչների  անուշադրությունից:  Լյուդովիկոսի ժամանակվա գրասեղանս տեղադրեցի երկրորդ սրահում` գոթական տաճարի տակ: Գրքերս դասավորեցի բարոկկո ոճով  քանդակազարդ  պահարանին` Դիասի  անտառի հարեւանությամբ: Մոլբերտս կանգնեցրի ամենավերեւի հարկում` արքունական մեծ  հայելիների  դիմաց: Նկարչին  անհրաժեշտ բոլոր  պայմանները  ստեղծեցի, բայց  չէի  շտապում   նկարել:  Դու  չկայիր:  Այցելություններս շարունակվում էին:



Ում տանը ինչ նկար ունեի` հետ  վերցրի: Մի քանիսը  պահեցի,  մյուսները վերացրի, ինչը  վաղուց  էի  ուզում,  բայց  չէի կարող:  Մարդիկ տարակուսում էին իմ հաճախակի այցելություններից: Որտեղի՞ց  իմանային, որ գնում  եմ նկարներս  տեսնելու, շոշափելու, ստուգելու` հո չե՞ն փոշոտվել, ինչպե՞ս են իրենց զգում, առաջվա պես ո՞ղջ են, թե՞ մեռած: Նկարը նրանց  համար  հերթական  սիրուն  առարկան  էր, զարդարանք` վզնոց,  անշարժ  գույք:  Բոլորի կյանքն էր բաղկացած  առարկաներից: Կորցնելով  սեփական գոյությունը, մարդիկ ասես ներծծվել էին  առարկաների մեջ. լիովին չէին անհետացել` առարկայացել էին: Ունեցվածքով գրքի պես կարելի էր կարդալ յուրաքանչյուրի կյանքը: Քաղաքը  վերածվել էր տարօրինակ ու  ահռելի  մի  գրադարանի,  որտեղ ոչ մի գիրք  չէի  կարդացել, բայց  որն էլ  բացում  էի` ձանձրալիորեն կրկնում էր  մյուսին: Բացառություն էր իմ սիրելի պոետի  գիրքը` նրա թափթփած «սենյակը»: Հիշում  եմ ինչքան էր դժգոհում,  որ գրելու տեղ չունի: Մի ննջարան, որի կեսը մահճակալն էր զբաղեցնում, մի  հյուրասենյակ, ուր հազիվ նրա  ծնողներն ու եղբայրները  տեղավորվեին,  ու  մի նեղլիկ խոհանոց, որտեղ կոշտ  թախտին  նստած  գրում էր  բանաստեղծությունները եւ  այնտեղ էլ  քնում էր: Գրում  էր գիշերները կամ վաղ առավոտյան: Գետնին,  սեղանին, աթոռին  ցաքուցրիվ պառկած  թղթերը  նրան  էին  սպասում: Վերջին  տողերից  մի  քանիսը  չեմ  մոռանում.



բայց  նորից  ցնցվում  են  բջիջներդ



հասկացնելու  համար  որ  մենակ  ես



այնքան  մենակ  որ  շանս  էլ  չկա  հղիանալու  կամ  հղիացնելու:



Ես թողեցի տների ընթերցանությունը: Գրադարաններում ինչքան լավ գիրք կար հավաքեցի ու փակվեցի Ոսկե դարում: Չէի հիշում անցածը: Հին վարպետների ստեղծա



գործություններում այնքան կենդանություն կար, որ հասարակության պակաս բոլորովին չէր զգացվում: Երբ կրկին այցելեցի ծնողներիս տուն, որտեղ կես տարի չէի եղել բացեցի դուռն ու քարացա: Բազմոցը տեղափոխվել էր: Տրորեցի աչքերս, մոտեցա, շոշափեցի: Ով կարող էր լինել, գաղափար չունեի: Հազար կասկած ծնվեց: Թվում էր ամեն կողմից հետապնդում են. թվում էր լպրծուն բլոճներ վրայովս բարձրանում են` մանր: Աջ բիբս գունաթափվեց, դեմքիս ձախ կեսը ճաքեց: Անպատասխան ամեն զանգից հետո ջարդում էի հեռախոսը, ուրիշով զանգում: Չէիր վերցնում:



Անհասկանալի շշուկներ հայտնվեցին: Ամեն քայլափոխին բախվում էի երբեք չխախտվող հերթականությամբ առարկաների` մանկասայլակ, պայուսակ, ձեռնափայտ, դագաղ: Դռներ էին բացվում - փակվում, մեքենաները փոխում էին դիրքերը, պարաներին լվացքներ էին հայտնվում, լույսերը` վառվում - հանգչում էին, աղբարկղերը լցվում – դատարկվում: Այլևս կասկած չկար` վերադարձել էին: Գիշերցերեկ թափառում էի` չիմանալով որտեղ թաքնվել, ինչպես ազատվել ծանր տագնապից` ոչ սպանող, ոչ խնայող: Մտածում էի` ինչ զենքով վերջս տամ, բայց ամենահուսալի լուծումները մեկ էլ ծվում են ամենաանհուսալի պահերին: Խանութներում ինչքան մանեկեն կար հանեցի դուրս, հնարավորին չափ բնական շարժումներով ու դասավորությամբ տեղավորեցի փողոցներում, սրճարաններում, մեքենաների մեջ` ստեղծելով բնակչության պատրանք: Շատ չանցած կատարվեց անհավատալին. ինչպես խրտվիլակները ագռավներին, այդպես մանեկենները ուրվականներին քշեցին:



Շուտով ես բոլորի հետ մտերմացա ու սիրեցի հարազատների պես: Առաջ համարում էի նրանց սառը, անշունչ մարմիններ` ստեղծված մարդկանց մոլորեցնելու նպատակով, բայց մոտիկից ծանոթանալով փոխեցի կարծիքս: Նրանք ունեն բնավորության յուրահատուկ գծեր, նախասիրություններ, սեփական աշխարհայացք, ճաշակ, ոճ. այնքան նրբանկատ են, որ կես բառից հասկանում են քեզ և այնքան խորաթափանց են, որ նրանց զգում ես առանց բառերի: Մանեկենի կարեկցանքը նման չէ ծաղրի, սերը` վրիժառության, հիացմունքը` նախանձի: Ժամերով կարող ես շփվել ու չձանձրանալ: Նրանք ասացին, որ Գրեկոն ծնունդով Կրետե կղզուց էր, իսկ Վիրջինիան ու Ցվետաևան ինքնասպան են եղել նույն տարեթվին: Երբեք այդքան խորունկ կանանց չէի հանդիպել: Երկուսի հետ հատկապես ընկերացա:



Ժանեթն ու Աննեթը ընկերուհիներ են` մեկը մյուսից հմայիչ, կիրթ ու, ոչ հաշվենկատ: Ամեն օր հանդիպում ենք, ֆիլմեր նայում, ընթերցանության երեկոներ կազմակերպում: Քո մասին այնքան եմ պատմել, որ բացահայտ խանդով այրվում են հետդ ծանոթանալու ցանկությունից: Չեմ համբերում տեսնել երեքիդ հանդիպումը: Ես ու Ժանեթը միասին ենք, դու կարող ես Աննեթին վերցնել, ում սիրտդ ցանկանա: Այստեղ շատ լավիկները կան, ովքեր կգնահատեն քո տաղանդն ու արժանիքները: Փոստը երեկվանից գործում է, կխնդրեմ` նամակս շուտ հասցնեն: Ես գրեթե ամեն ինչ նախապատրաստել եմ, մնացել է ամենագլխավորը: Քաղաքի կենտրոնում երկհարկանի հագուստի խանութ եմ դատարկում: Տարածքն ընդարձակ է, առաստաղը` բարձր, լուսավորությունը` իսկական, ասես հատուկ նկարելու համար ստեղծված: Մինչև հասնես պատրաստ կլինի:



Սկզբից մտածում եմ մեկնենք Եվրոպա: Ի՞նչ կասես: Կլինենք մեծ քաղաքներում, թանգարաններում, մոտիկից կծանոթանանք արևմուտքի Աստվածներին: Քեզ միշտ հետաքրքրում էր Դյուրերի ձեռքերի քսվածքը, ինձ` Բոսխի երկինքների: Մի ճամպրուկ քարտեզ եմ հավաքել: Անգիր ուսումնասիրել եմ բոլոր երթուղիները: Եվրոպայից հետո անպայման արևելք` Չինաստան, Կորեա, Հնդկաստան, Հիմալայներ… Եթե ցանկանաս` որոշ ժամանակ քրմերի պես կապրենք Տիբեթի բարձրադիր վանքերում. հետո սամուրայների պես` Ճապոնիայում: Կսովորենք ինքնաթիռ վարել, կհատենք ծովեր, գետեր, օվկիանոսներ... Ով գիտի, գուցե նոր ցամա՞ք էլ հայտնաբերենք: Մենք կազատագրենք բանտերից բոլոր մանեկեններին, ու կսփռենք երկրագնդով մեկ: Բևեռից բևեռ կթնդացնենք Հենդելին ու Պախեբելին: Կվերադարձնենք բնության կորցրած գույները. Առլում ու Օվերում` մեր գունազգացողությունը: Վերջացավ, էլ ոչ մի նամակ, պատմվածք գրել, էլ ոչ մի տող, ոչ մի բառ. հիմա ինչ ուզես, ինչքան ուզես կնկարենք. ծովի չափ ներկ կա, անտառի չափ վրձին, դաշտերի չափ կտավ:

Կհավատա՞ս, որ չեմ ուզում հեռանալ մեր նախկին դժոխքից: Բոլոր պատկերասրահներից շատ հիմա կուզեի անպոչ բաժակներով թեյ խմեինք` նստած երեքոտանի աթոռներին գետնահարկ տանը, որտեղ ապրում էիր վարձով: Հիշու՞մ ես տանտիրուհուդ հիստերիաները, դռները փակում էր, բանալին պահում` ես տունը չեմ տվել, որ ներկոտեն, տվել եմ, որ ապրեն: Նույն պատմությունը` ակադեմիայում, ցերեկը Խորովածն էր ճղճղում` էս ինչ կարմիր ա, էս ինչ կանաչ ա, ինչի կպնում ես` կեղտոտվում ես. դասերից հետո Կմախքն էր հինգ րոպեն մեկ լույսերը անջատում` ոեկտորը մեքենայով անցել, լուս ա տեսել, ես ընտանիք ունեմ, ինձ գործից կհեռացնեն, ես ոտիկանություն կկանչեմ, դուք իրավունք չունեք գիշերը նկարելու: Խավարի մեջ վառեցիր թերթն ու ազատության արձանի պես ձեռքիդ պահած էլի խզարում էիր անվրդով, մինչև ես գոռում էի` մաստեխինը պահակի կոկորդին սեղմած: Հաջորդ օրը բողոքել էր, թե մահափորձի ենք ենթարկել: Հիշու՞մ ես ձորի քարերին նստած Վինսենթի նամակներն էինք կարդում, մեկը կաղալով մոտեցավ` հացի փող չունեմ, հարյուր դրամ կտա՞ք. դեմքս թեքեցի, դու տվեցիր քո ողջ ունեցածը` հիսուն դրամ, հետո իմ հինգ հարյուրով նստեցինք գնացք: Թունելի պատերին ես քաղաքի գրություններն էի կարդում, դու` գետնին մարդկանց թողած հետքերն էիր հաշվում` սպրիչ - պրեզերվատիվ - բիչոկ, սպրիչ - պրեզերվատիվ - բիչոկ, սպրիչ – պրեզերվատիվ - բիչոկ: Ոելսերին պառկած աստղերը հաշվելով երազում էինք ախորժակով ծեծ ուտել կամ իրար էնպես ծեծել, որ վրաներս սաղ տեղ չմնա: Հոգնած - ջարդված շպրտեցինք մեզ փողոց ու բարձրաձայն հորինում էինք բոլոր անցուդարձողների կենսագրությունները: Հիշում եմ անտիկվար մականունները, որ ակնթարթորեն գտնում կպցնում էիր ծանոթանծանոթներին` Կերակրված Սրբություն, Խորտակված Ակվարիում, Սքանչելի Կաթնասուն: Հիշում եմ քո պատմությունները լեզվիդ ոդիսականի մասին Աննայի բերանում: Մատներով ճխլեցիր ինքնանկարիդ վրայով մագլցող խավարասերին: Կես լիտր արյուն հանձնեցիր, որ ավարտես հորդ թաղումը, հետո անփութորեն կորցրիր ձեռքերն ու դագաղը: Յուղաներկի շերտերից փայլփլող քո շալվարը շատերը շփոթում էին կոկորդիլոսի կաշվի հետ: Հաշմանդամ մոլբերտդ րոպեն մեկ շրխկում էր հատակին, գժված բարձրացնում էիր` ամեն ինչում առաջին ամեոբան ա մեղավոր, առաջին սերմնաբջիջը:



Գրպանիցդ տաս դրամանոց էր ընկնում` յա, էս փաստորեն միլիոնատեր սատկում եմ: Ծունկդ էր պատռվում` էլ ո՞վ ունի իմ պես օրիգինալ շալվար, ո՞վ էէէէ… Քո պատռված կոշիկները, դանակահարված նոթատետրը, քրքրված վերարկուն, ծակ գուլպաներդ, ցախավել վրձիններդ, քո պայթած ներկապնակը, քո խեղդամահ տյուբիկները, ջարդված մաստեխինը. հիշում եմ թունավոր կանաչների մեջ կորած քո թևերը, վիզը, մազերը, քիթը, բերանը, քո գունզգույն ատամները. ես հիշում եմ քո ամեն նամակի ամեն տողը, քո ամեն նկարի ամեն գիծը, քո ամեն բարևն ու հաջողը, ամեն շարժումն ու ժեստը, կատակն ու քֆուրը, ծիծաղը, բառը… Հիշում եմ ամեն ինչ, ամեն օր, ամեն ժամ ու հիմա, հիմա, երբ կարող ենք ազատ ապրել, ազատ ճամփորդել, ստեղծել, երբ կարող ենք վերջապես ետ բերել մեր կորցրած տարիները, մեր անցյալը, ինքներս մեզ, հիմա դու ինձ վախեցնում ես, դու նորից չես զանգում, դու նորից չես պատասխանում զանգերիս, ու ես չգիտեմ ինչ է կատարվել քեզ հետ, ուր ես դու կորել, ինչ ես անում հիմա, ԴՈՒ ԿԱ՞Ս… թե՞ մյուսների պես անհետացել ես:



Տիգրան Կիրակոսյան