Եղած կուսակցություններից մեկը հստակ դերակատարում պետք է վերցնի՝ որպես ընդդիմություն

Քաղաքական վերջին ու առաջիկա զարգացումների, սահմանադրական փոփոխությունների եւ նոր ընդդիմության մասին զրուցեցինք քաղաքագետ Լեւոն Շիրինյանի հետ:

- Ձեր կարծիքով, կարելի՞ է հավատալ Սերժ Սարգսյանի հայտարարություններին, որ ինքը խնդիրներ է տեսնում խորհրդարանական կառավարման մոդելի պարագայում եւ մնում է կողմ գործող կիսանախագահականին, սակայն միաժամանակ հավանություն է տալիս Սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգին:

- Հայաստանի համար այդ մոդելը ես շարունակում եմ բացառել, չկա որեւէ ձեւ, որ երկրում չլինի կուսակցական զարգացած քաղաքական համակարգ, եւ այդ երկիրն անցնի խորհրդարանականի, դա երկրի փլուզում է նշանակում: Սերժ Սարգսյանն էլ հանձնաժողովի հետ հանդիպման ժամանակ հստակ ասաց, որ ինքը խնդիր է տեսնում: Եթե չկա կուսակցություն, ի՞նչ խորհրդարանական համակարգ: Բացի դրանից, Քոչարյանն ու Տեր-Պետրոսյանն են դեմ, որոնք կարող են գործոն դառնալ:

- Ուրեմն ինչո՞ւ այսքան պատմություն սարքեցին, Ծառուկյանին մեջտեղից հանեցին, եթե այդ մոդելին չեն անցնելու: Լուրեր են շրջում, որ նոր մոդելին անցնելու հարցում որոշակի դերակատարում ունի նաեւ Ղարաբաղի խնդիրը: Որ Սերժ Սարգսյանը նախընտրում է զիջումներ ենթադրող փաստաթղթի ստորագրման պատասխանատվությունը կիսել խորհրդարանի ուժերի հետ:

- Դժվարանում եմ ասել, որովհետեւ Ծառուկյանն այդպես իշխանափոխության կոչեր էլ չէր արել: Ես ենթադրում եմ, որ բախվեցին ներկրողներն ու ներքին արտադրողները, աշխարհի շատ երկրներում է լինում, ազգային բուրժուազիան ճնշվում է կոմպրադորականի կողմից, որովհետեւ նրանց թիկունքին այն հզոր մոնոպոլիաներն են, որոնք սպասարկում են տվյալ երկրներին: Իսկ խորհրդարանական մոդելի ընտրությունը ռեալ չեմ համարում:

- Ի՞նչ շահեց Սերժ Սարգսյանը դաշտն այսպես փոշիացնելով, Ձեր կարծիքով, ի՞նչ է սպասվում ապագայում:

- Ընդդիմադիր դաշտում միջամտությունը, անշուշտ, սխալ էր, սա խոսում է այն մասին, որ ոչ միայն երկիրդ ժողովրդավարական չէ, այլեւ իրավական պետություն էլ չէ: Կարծում եմ՝ ոչ մեկը չի կասկածում, որ «Բարգավաճն» օլիգարխիկ կառույց է, բայց օլիգարխիկ կառույց է նաեւ ՀՀԿ-ն, եւ այն բոլոր հեղափոխականները, որոնք սովետական շրջանում երդվում էին հեղափոխության անունով, հիմա դարձել են խիստ հակահեղափոխականներ եւ կողմ են էվոլյուցիոն զարգացմանը: Էվոլյուցիոն զարգացումը, մինչդեռ, չի կարող լինել առանց կուսակցական կյանքի զարգացման: ԲՀԿ-ն անցել էր որոշակի ճանապարհ, այն ի սկզբանե իշխանական կառույց էր, այլ հարց է՝ կուսակցության ղեկավարի ընտրությունը լավ էր, թե վատ, թող լավն ընտրեին: Բայց հետո նա դարձավ այլընտրանք, որն ընդդիմության թույլ տարբերակն էր, ի վերջո, կյանքը նրան պարտադրեց դառնալ իրական ընդդիմություն, եւ իշխանությունը, զգալով դա, հարցը միանգամից փակեց, բայց, իհարկե, դրանով ոչինչ չշահեց, որովհետեւ չի կարելի ապրել մի հասարակության մեջ, որը սոցիալիստական չէ եւ չունի կուսակցություններ, ուրեմն պարտավոր են ստեղծել խունտա, Լատինական Ամերիկայի օրինակով: Մեզ մոտ էլ, ուրեմն, պետք է գեներալիտետը տեր լինի երկրին, բայց մեզ մոտ քանի որ ռեսուրսն այլ է, դրա համար էլ չի ստացվում:

- Սերժ Սարգսյանի եւ խորհրդարանում ընդգրկված ընդդիմադիր ուժերի ներկայացուցիչների հանդիպումից հետո կարծիքներ հնչեցին, որ հաջողվեց քաղաքական դաշտը մաքրել, ինչպիսի՞ ուժեր կարող են առաջացած վակուումը լցնել:

- Իհարկե, շատ տարօրինակ էր, թե ինչպես բոցաշունչ «հեղափոխականները» գնացին նախագահական, որոնք դրանից 10 օր առաջ ասում էին՝ Հայաստանը երկու ամսում պետք է փոխել, հանկարծ մեկ օրում համաձայնեցին տարբեր դիրքերով նկարվել նախագահի հետ:
Ինչ վերաբերում է վակուումին, ինձ թվում է, որ իրենք հույսեր ունեն էլի նոր կուսակցություն ստեղծեն, բայց այդ կուսակցությունը նորից նույն ճանապարհն է անցնելու: Կամ էլ եղած կուսակցություններից որեւէ մեկը հստակ դերակատարում պետք է վերցնի որպես իրական ընդդիմություն: Այստեղ էլ լուրջ խնդիր ունեն: Րաֆֆի Հովհաննիսյանը զանգվածային կուսակցություն չէ, ՀԱԿ-ն այս կամ այն կերպ վարկաբեկվել է, վարկանիշն իջել է, ՀՅԴ-ն էլ համառորեն չի ուզում սոցիալիստական բեւեռ ձեւավորել եւ անընդհատ իշխանության հետ ինչ-որ անհասկանալի ընդդիմության մեջ է: Եթե ուզում եք դասական ձեւով, ապա իսկական սոցիալիստական բեւեռ ձեւավորելու խնդիր կա, աշխատավորական, որը նաեւ ընդդիմադիր պետք է լինի, բայց սրանք էլ՝ ՀՅԴ, Ազատ դեմոկրատներ, «Հանրապետություն» եւ այլն, ոնց որ առանձնապես հավես չունեն: Ուրեմն մնում է ԲՀԿ-ին առողջություն ցանկանալ, որ կարողանան մնացածներով շարունակել իրենց գործն այն ծրագրերով, որով սկսել էին՝ որպես ազգային բուրժուազիայի կազմակերպման ձեւ:

- Իշխանությունը կարծես թե ՕԵԿ-ին է ակտիվացրել:

- Աղջիկը գարնան նման է, ծաղկում է, անցնում-գնում, ուզում եմ ասել՝ ինչքա՞ն են ակտիվացնելու, կկարողանա՞ն այդպիսի բան անել, որ Արթուր Բաղդասարյանը նորից զանգվածների առաջ կանգնի, բոցաշունչ ճառեր արտասանի արդար հասարակության մասին: Կհավատա՞ն:

- ՀԱԿ-ը միակ ուժն է, որը չգնաց Բաղրամյան 26, նրան չէին հրավիրել: Անկախ այս հանգամանքից, ՀԱԿ-ի դիրքերը հիմա ավելի չե՞ն ամրացել: Փաստորեն, նա միակ ուժն է, որի հետ իշխանությունը չի կարողանում լեզու գտնել: Ինչո՞ւ եք բացառում, որ հենց նա կարող է նորից նվաճել տիտղոսակիր ընդդիմության կարգավիճակը:

- Գուցե, ի՞նչ ասեմ, ակցիաներ կանեն՝ կտեսնենք, իրենք պիտի կարողանան ժողովրդական զանգված ունենալ: Բայց այստեղ էլ հենց իրենք պետք է ազատվեն Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի ֆոկուսներից ու այդ հոգնած մարդուն չասեն՝ արի գործընթացներին տեր եղի: Տեսանք՝ վերջին շրջանում ինքը կասեցրեց քաղաքական պայքարը, միտինգները եւ գնաց վաստակած հանգստի, իշխանությունը նրան թոշակով պարգեւատրեց:

- Հիմա նաեւ դաշինքների, ալյանսների ձեւավորման գործընթացներ կան, ասում են, որ Սերժ Սարգսյանն էլ սպասում է՝ տեսնի, թե ով է այդ դաշտում կայանում, ով է հանրության կողմից ընկալվում: Ըստ Ձեզ, ո՞ր ուժերին է հաջողություն սպասվում:

- Իմ կարծիքով, ճիշտ կլինի, որ եռյակը նորից վերականգնվի: Որովհետեւ առանձին-առանձին ոչ մեկն էլ քաղաքական որեւէ արժեք չունի, այնքան ցածր են բոլորի ռեսուրսները, եւ հետո այնքան են խաղացել ժողովրդի նյարդերի վրա, որ վստահության վերականգնման հարցը քաղաքականության մեջ բացառիկ արժեք ունի: Քոչարյանի տիրակալությունից հետո սոցիալիստական բեւեռի շուրջն ընդհանրապես չեն գնում, մինչդեռ դա անհրաժեշտ է:

- Իսկ ոչ կառավարվող ընդդիմություն հնարավոր չէ՞ ունենալ:

- Կյանքն ապացուցեց, որ կառավարվող ընդդիմությունը, որի վրա ուներ նաեւ տնտեսական հզոր լծակներ, կարող է վերահսկողությունից դուրս գալ, դրա համար ես այդքան չեմ կարեւորում, թող լինի ընդդիմություն, ինքը, մեկ է, հասարակության պահանջների տակ կկանգնի այնտեղ, որտեղ իրեն կտանեն:

- Իսկ քաղաքացիական նախաձեռնությունները՝ Հիմնադիր խորհրդարան, «Քաղաքացիական պայմանագիր»…

- Նրանք մերժում են ամեն ինչ, ու ես չեմ պատկերացնում իրենց գործունեությունը, չընդունել եղած վիճակը եւ ասել, որ գործ չունեն այս իշխանությունների հետ: Բա ո՞նց պետք է անեն, մնում է հեղափոխության ճանապարհը, բայց ես գիտեմ, որ Հայաստանում այդ տարբերակը բացառված է տարբեր պատճառներով, իսկ դրա հիմքերը խախտում է արտագաղթը: