Լիզա Վենգեր. Սիրուն ճանապարհը

Մի սիրուն ճանապարհ գիտեմ: Երբ ուզում եմ մենակ մնալ, եւ ցանկություն է առաջանում՝ ինքս ինձ լսելու, իջնում եմ Ռոնկո: Սկզբում շուրջբոլորը քարեր են՝ մեծ ու սրածայր, իսկ այգու նեղ պատերի արանքում ջերմոցների պես կիզիչ շոգ է, խոնավ ու տաք: Ստիպված եմ դանդաղ քայլել եւ աջուձախ չնայել: Ծածկված ջրհորի մոտով անցնելիս, որտեղ տեղացի կանայք լվացք են անում, դեպի անդունդ տանող ճանապարհը բացվում եւ հարթվում է: Արեւի ճառագայթներն ընկնում են շագանակենիների սաղարթների միջով եւ լուսավորում մեղմ, սառը կանաչը:

Քայլում եք՝ ինչպես այգում: Հավամրգին ծաղկում է, վառ մանուշակի ալիքները թափվում են բլուրի զառիվայրին եւ փայլում ձարխոտերի արանքում՝ այնտեղ, որտեղ վաղ գարնանը տարածվում են ձնծաղիկները: Մոշի մացառների առաջ պառկած է օձը: Իրեն արեւին տված՝ խոհեմ, սեւ եւ արծաթափայլ աչքերով հանդարտ նայելով ինձ, հակառակ օձերի սովորության, դանդաղ անհետանում է թավուտում: Թույլ սարսափից սիրտս ավելի արագ է բաբախում: Կարծում եմ՝ այս վախի համար մարդիկ պարտական են դրախտի օձին, որ սովորաբար համարվել է ամենայն չարիքի սկիզբը: Ինչո՞ւ սարսափ: Ամենն այնքան խոհեմ կերպով է տեղի ունեցել, որ ամենեւին էլ սարսափելի չէ: Ինձ միայն զարմացնում է, որ օձը մտածական նման հարց է ուղղում ոչ թե Ադամին, այլ՝ Եվային: «Դու կիմանաս՝ որն է լավը եւ որը՝ վատը»,- ասում է նենգ կենդանին կնոջը:

Իմացի՛ր, ասում էր, չզգալ, չհամտեսել, չլսել: Նաեւ՝ չտեսնել: Եթե գայթակղությունը լիներ ինչ-որ բան տեսնելու համար, Եվային կարող էին մեղադրել հետաքրքրասիրության մեջ: Բայց իմանալ: Ուզում եմ որեւէ բան իմանալ: Ուրեմն՝ իմացատենչություն: Ի վերջո, օձը կնոջը պետք է ստիպեր խելացի՞ մտածել: Մարդ գրեթե ուզում է հավատալ դրան: Նա՝ դրախտի օձը, եթե հիմա հայտնվի մեր աշխարհում, կզարմանա, որ կինը պետք է շատ աշխատի՝ խելացի լինելու համար: Նա՝ խորամանկ, խորաթափանց սողունը, կզարմանա, որ աշխարհը դեռ միայն դժկամությամբ է ցանկանում անել այն, ինչ ինքը՝ դրախտի օձը, արել է հազարավոր տարիներ առաջ՝ դիմել կնոջ խոհեմությանը: Թե՞ վերջիվերջո կինն այլեւս այնպիսին չէ, ինչպիսին դրախտում էր: Աստծո անեծքը՝ «Ցավով երեխաներ կծնես», չափազանց ազդո՞ւ էր: Կինը հավատարմորեն պահել է այս պատվիրանը եւ այսօր էլ ցավով է լույս աշխարհ բերում իր երեխաներին: Իմաստուն Եվան ստիպված էր զիջել մայր Եվային:

Շատ եմ շեղվել ճանապարհից: Որտեղ որ օձը կարող է տանել ձեզ: Վառ կանաչ սիրուն մողեսները պտույտ են գալիս տաք, արեւոտ հատվածում: Փիրուզագույն գլուխ եւ օձիք, մարմինը փայլում է զմրուխտի պես: Ի՜նչ հրաշալի զարդարանք է բնությունը պարգեւել ինքնիրեն, կրկնակի գրավիչ խաղում՝ արագ շարժում: Կայծակի պես այնտեղ են, կայծակի պես՝ այստեղ, հեռու են նախքան տեսնելը՝ թողնելով ծիածանագույն փայլ: Ամեն վայրկյան կրկին մի օձ է սողում մացառուտի խորքը: Նրանք հաճախ են հայտնվում այս ամռանը եւ ոտնաձայներ լսելուն պես արեւոտ հատվածից սողում են դեպի մութը: Մի ողջ աշխարհ կա այնտեղ՝ խոտերի ու մամուռների մեջ, ծաղկում, ձգտում է դեպի երկինք: Միայն թռչուններն են պակասում: Նրանք այստեղ՝ ներքեւում, մշտական տեղ չունեն: Մի սոխակ միայն երգեց Ռոնկոյում՝ մայիսի սկզբին, բայց շուտով համրացավ: Չէի ուզում իմանալ՝ ինչ եղավ նրա հետ:

Իմ սիրելի ճանապարհի վերջին ոլորանից հետո հայտնվում է մի փոքրիկ կարմիր տուն, որ շատ տարիներ առաջ տեղի հովվին ծառայել է որպես որսորդական կացարան: Բոսորագույնը փայլում է դեպի երկիր՝ լճից հեռու: Կանգնած է ժայռի եզրին: Ոչ ոք առանց հաճույքի բացականչության չի կարող նայել լազուր լճին, որի սկիզբն ու վախճանը կարելի է տեսնել, եւ որն ընկած է արեւի տակ փայլփլող ու արծաթավուն զառիթափ եզերքին, սպիտակին տվող երկար ու նեղ գյուղերով, որոնք ձգվում են լեռան երկայնքով կամ, ինչպես Գանդրիան, մագլցում են վեր, ինչպես Մելիդեն, չեն ձգվում դեպի լիճը: Ինչպե՞ս պետք է իմ աչքերին նվիրեմ այն ամենը, որ փայլում եւ պսպղում է ինձ բոլոր գույներով: Ինչպե՞ս պիտի կարողանամ իմ հարդանոցում այդքան սիրուն բաներ հավաքել մի տեղից՝ առանձին ժայռակտորից՝ որպես երկար ձմեռվա նախազգուշական միջոց: Այսպես հանդարտ նստում եմ կարմիր տան առջեւի քարե նստարանին եւ թողնում, որ հոգիս վայելք ապրի ու թափառի: Նա առատ բերք է գտնում, որովհետեւ գտնելը հեշտ է, բայց դժվար է այստեղ եւ ամենուր տեսածն ու զգացածն արժեքների վերածելը:

Կամպիոնեն՝ խաղերի որջը, գրեթե Ռոնկոյի դիմաց է: Մոտակայքում մի գողտրիկ, չքնաղ եկեղեցի կա, որտեղից լայն աստիճանները, որ միահյուսվում են աջուձախից, տանում են դեպի վեր եւ հիշեցնում Մադոննա դ'Օնջերոյի մոտ գտնվող լեռները: Տոնական օրերին բոլոր կողմերից նավակներ են մոտենում՝ եկեղեցի այցելողներով։ Նրանք բարձրանում են աստիճաններով, իսկ դեռատի աղջիկների գույնզգույն քողերը եւ կանանց մուգ գլխաշորերը ուրախորեն աչքի են ընկնում մարմարի ֆոնին եւ տարածվում, փայլփլում եկեղեցու ներսի աղոտ լույսի միջով:
Երկինքն ու դժոխքն այնքան մոտ են իրար: Մի՞թե բարին ու չարը ձեռք-ձեռքի չեն գնում: Մի՞թե նույն սիրտը չի պահում բարին ու չարը: Մի՞թե թեթեւամտության ու կրքի մեջ ամենը կորցրած խաղացողը հաջորդ օրը փոքրիկ եկեղեցում ծնկի չի իջնում՝ զղջման ու թշվառության բեռի տակ խոնարհվելով: Ինչ լավ է, որ եկեղեցին կանգուն է: Էլ ո՞ւր պետք է փախչի խեղճ մարդն իր հուսահատությամբ: Եթե բարեգործական ապաստանն այդքան մոտ չլիներ, գուցե նրա բաց, սարսափած աչքերը հաջորդ օրը լճի ջրերի տակ չմեղադրեին մարդկությանը, որ իրեն չեն օգնել: Չեմ ուզում այլեւս դատապարտել թեթեւամիտներին, ինչպես նախկինում, որ դժոխային ուժերից դրդված՝ վատնում են այն ամենը, ինչ ունեն սարսափելի սեղանի վրա: Այժմ գիտեմ, որ Դոստոեւսկին՝ մեծ բարերարը, իր երիտասարդ կնոջ հետ նստել է խաղասեղանի մոտ եւ դրել ու կորցրել այն ամենը, ինչն ընդհանուր էր նրանց համար, իրենց փոխառածը, միակ սեփականությունը: Եվ կրկին խաղադրույք կատարել, կրկին կորցրել՝ պարտվելով, խաղացել այնքան, մինչեւ չի մնացել ոչինչ: Եվ գիտեմ՝ ինչ հուսահատության, ինչ սպառիչ զղջման մեջ է նա ջղաձգվել, ինչպես է կորցրել այն, ինչ շահել էր գերմարդկային աշխատանքով: Այն ժամանակվանից, երբ գիտեմ ամենը, այլեւս չեմ խոսում դժոխքի եւ անեծքի մասին. չէ՞ որ խաղամոլների մեջ Դոստոեւսկի չի եղել: Եվ մի՞թե նույն խաղամոլը մեզ չի նվիրել ամենափառահեղ գլուխգործոցները: Նրա գրքերում չե՞նք գտնում ինքներս մեզ՝ մեր թուլություններով, մեծամտությամբ, մեղքերով, փոքրություններով, եւ մի՞թե մեր առջեւ կանգնած չեն վառ լույսով եւ մուգ ստվերներով կերպարներ, ինչպիսին սպառնում էին նրան: Չպե՞տք է գլուխ խոնարհենք խաղամոլ Դոստոեւսկու առաջ՝ հանուն գրող Դոստոեւսկու: Սիրուն, զով, խաղաղ եկեղեցի, ի՜նչ լավ է, որ դարպասներդ բաց են մոր գրկի պես, որին ապավինում են խեղճ երեխաները:

Ինձ համար փոքրիկ զանգը հնչում է ինչպես հապճեպ զնգոց, որ կանչում է երեխայի ձեռքով: Բարձրանում է մարմարե աստիճաններով: Նախ՝ խաչը, ապա՝ դրոշակը, որին հաջորդեցին հավատացյալները: Գնացքը գորշ օձի պես հանդարտ ոլորվում է դեպի եկեղեցի: Կրկին օձը: Ինչո՞ւ է նա այսօր ինձ ամենուր հանդիպում: Խորհրդանշակա՞ն է: Գուցե մարդկային հոգու, լավի ու վատի երկակի խորհրդանի՞շն է: Նա մարմնավորո՞ւմ է այս երկուսի միասնությունը: Մեզ ասո՞ւմ է, որ լավն ու վատն անբաժանելի են, որ մեկը պայմանավորում է մյուսին, որ մեկը կարող է չափվել միայն մյուսով: Եկեղեցու դարպասները փակվում են գութ փնտրողների հետեւում: Հնչող փոքրիկ զանգը լուռ է, անսահմանության կապույտը ձգվում է երկնքի եւ դժոխքի միջեւ:

Որքա՜ն հիասքանչ է դիմադրում Սան Սալվադորը՝ կատարյալ գեղեցկությամբ դուրս գալով ջրից, արարման վեհ հուշարձան, որի դեպքում քարն ու հողը նույնպես պետք է դառնան արվեստի գործ: Մի նավ հանգիստ սահում է լճի կապտականաչ ստվերների միջով: Կանգ է առնում այս ու այն կողմում, ներս են մտնում մարդիկ՝ հոգնած աշխատանքից, թերեւս՝ ճակատագրից, որին անձնատուր են լինում անզգայաբար կամ գիտակցված, երախտագիտությամբ համբերում կամ վերահսկում: Նավակը թեքվում է դեպի Մելիդեի կամուրջը:

Հանդարտորեն մթնում է: Քաղաքի շուրջ շողում են հազարավոր լույսեր՝ կրկնապատկվելով ջրում: Երկինքը մթնում է, շերտ-շերտ ստանում բաց, մուգ մոխրագույն, գրեթե սեւ երանգ: Մոխրավունի եւ լեռնաշղթայի մեջ՝ վառ, մաքուր ոսկի: Օտար տեսք ունի՝ ճապոնական: Սրան հակառակ՝ արեւը թեքվում է, անհետանում եւ թողնում կարմիր հեղեղ:

Գիշեր է: Խորհրդավոր լռության մեջ վերջին նավը սահում է դեպի հանգստավայր: Որքա՜ն գեղեցիկ է ամենը, եւ հանդարտեցնող մտքերը բացահայտվում ու պարզվում են: Վախն անհետանում է՝ գալիքի հանդեպ ունեցած վախը: Լսում եմ սրտիս բաբախյունը, եւ, ինչպես մահվան սարսափի կամ երազի պահերին, կյանքի իրադարձությունների մի ամբողջ շարք արթնացնում է քնած հոգին: Նախազգուշացումնե՞ր են: Կենդանացած հիշողություննե՞ր: Կապվա՞ծ եմ այն մեծի, անսահմանի հետ, որ տեսնում եւ զգում եմ, եւ որն ուզում է կլանել ինձ իր հյուսվածքի մեջ:

Թարգմանությունը գերմաներենից՝ Սիրանուշ Փարսադանյանի
«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ