Կեցցե Սվետա Միսկարովան

Հարցնում եմ՝ ե՞րբ է գրվել 13-ի նամակը: Անկեղծորեն խոստովանում է, որ ստույգ թվականը, օրը չի հիշում: Պատմում է, որ մարզգործկոմում Վառլեն Իսրայելյանի հետ խոսել են կոմունիստական հնգամյա ծրագրի մասին, եւ գաղափարը ծնվել է՝ իսկ ի՞նչ է դա տալու ԼՂԻՄ-ին: Միեւնույն է, Ադրբեջանը ոչինչ չի անելու, մարզում ամեն ինչ մնալու է նույնը՝ գյուղմթերքների արտադրության եւ պետվաճառքի պլաններն ավելանալու են, եկամուտը գնալու է հանրապետական բյուջե, Արցախում ճանապարհները չեն բարեկարգվելու, ենթակառուցվածքները չեն արդիականացվելու, տնտեսությունը մնալու է զուտ հումքային, մշակութային կյանքը՝ մեռած:

Գաղափարը ծնվել է՝ Արցախի փրկությունը ՀԽՍՀ հետ վերամիավորումն է, պետք է ուղղել պատմական սխալը: Մարզային ռադիոհաղորդումների խմբագրությունում ինքը՝ Մաքսիմ Հովհաննիսյանը եւ Գրիշա Ստեփանյանը շարադրել են ԽՄԿԿ Կենտկոմին հասցեագրված նամակը: Աշխատել են օրեր, շաբաթներ: Օգնել են մարզային համապատասխան ծառայությունների աշխատակիցները՝ տրամադրելով վիճակագրական նյութեր, տնտեսական հաշվարկներ: Նամակը գրել են հայերեն, հետո ձեռնամուխ եղել թարգմանությանը: Մի քանի օր անց հասկացել են, որ ուժից վեր գործ են վերցրել իրենց ուսերին: Դիմել են Յուրի Խաչյանի օգնությանը: Խաչյանը թարգմանել է: Հետո ծագել է տեքստը մեքենագրելու, տեսքի բերելու հարց: Ում դիմել են՝ մերժում են ստացել. մարզի բոլոր գրամեքենաները ՊԱԿ-ի վարչությունում հաշվառված էին:

Դրությունը փրկել է մարզգործկոմի քարտուղարության աշխատակցուհի Սվետա Միսկարովան, ում հայրը գործուղված զինվորական էր, ծառայում էր մարզային զինկոմիսարիատում: Սվետա Միսկարովան մեքենագրել, սրբագրել, տեսքի է բերել նամակի տեքստը: Հետո եկել է ստորագրություններ հավաքելու ժամանակը: Եւ պատմությունն արձանագրել է, որ Ստեփանակերտում գրվել է 13-ի նամակը, որի հեղինակային իրավունքը վերագրվում է Բագրատ Ուլուբաբյանին: Վիճելի չէ, թող այդպես էլ ասվի: Բայց նամակի փաստացի հեղինակը Մաքսիմ Հովհաննիսյանն է: Այդ ժամանակ նա մարզային ռադիոհաղորդումների գլխավոր խմբագիրն էր, ընդամենը...33 տարեկան:

Նամակն ստորագրող մյուս 12 անձինք կյանքին հրաժեշտ են տվել: Մաքսիմ Հովհաննիսյանը վերջին մոհիկանն է: Եւ պատմության համար փրկում է մարզգործկոմի քարտուղարության աշխատակցուհի Սվետա Միսկարովայի անունը: Նրա սխրանքը, որովհետեւ հնարավոր է՝ չգտնվեր մեքենագրուհի, նամակի հեղինակները հիասթափվեին, եւ տեքստը մնար նրանց գզրոցներում: Սվետա Միսկարովան համարձակվել է մեքենագրել բողոքագիրը: Եւ 13-ի նամակը փաստից վերածվել է պատմության, Արցախի ընդվզման վկայականի, որ արդեն կեսդարյա կյանք ունի:

...Իսկ գուցե արժե՞ մեդալներ եւ շքանշաններ շնորհելիս հիշել նաեւ 13-ին՝ որպես Արցախյան շարժման մունետիկների: Ոչ թե՝ առանձին-առանձին, այլ բոլորին՝ միասին եւ միաժամանակ: Եւ առանձնացնել Սվետա Միսկարովային եւ ասել՝ կեցցեք, Սվետա Միսկարովա, որ շարքային տեքստը դարձրել եք պատմական փաստաթուղթ:

Վահրամ Աթանեսյան