Սոկրատի կիրակին

Էլի կիրակի է` սովորական ու անսովոր, երկուշաբթվա թախիծը սրտում: Երեւի եկեղեցիներում հիմա պատարագ է մատուցվում ու նոր մոմեր են վառվում, երեւի շատերն արթնացել են քնից, բայց դեռ անկողնում են ու երեւի որոշում են սուրճ կամ թեյ խմել: Կիրակին հաճելի է, երբ սկսվում է, բայց կրկնակի ծանր է նրա հրաժեշտը: Կիրակին ծննդի եւ մահվան խորհուրդ ունի:



Ես տանն եմ, ոչինչ չեմ անում, չնայած երեք գավաթ սուրճ եմ խմել` կիրակի է: Կեսօրին պատահաբար զանգ է տալիս Անին, ասում է, որ «Բուկինիստ» գրախանութում ինձ սպասում են: Գնում եմ գրախանութ: Տնից դուրս գալիս գրիչի փոխարեն, չգիտես ինչու, մատիտ եմ վերցնում: Ճանապարհին մտածում եմ, որ ածուխը անհետք է, թափանցիկ ու շուտ մաքրվող, իսկ թանաքով սղվածը խորն է ու գրեթե անջնջելի, բայց մեկ է՝ մատիտի ձայնը ուժեղ է:



Մտնում եմ գրախանութ, աստիճանավանդակով իջնում եմ ներքնահարկ, մոտենում եմ դաշնամուր նվագող պապիկին ու սպասում: Երբ ավարտում է նվագը, դանդաղորեն բարձրանում է աթոռակից, շրջվում է իմ կողմ, ես արագ ձեռքս մեկնում եմ նրան. «Բարեւ ձեզ, ես Արամն եմ, եկել եմ զրուցելու»: Կլոր դեմքով ժպտում է` «Սոկրատ. անձնագրով Սոկրատես, շատ ուրախ եմ, հիմա կզրուցենք»,- ասում է նա ու ինտուիտիվ` զգալով աթոռակի դիրքն ու տեղը, կրկին նստում է: Նրա աչքերի գույները անընդհատ փոխվում են` մերթ կանաչում են, մերթ մուգ կապույտ երանգ են ստանում` մեղմելով դեմքի արտահայտությունը: Նրբաճաշակ հագուկապով պապիկ է:



Մուգ շագանակագույն գլխարկը խնամքով դրված է դաշնամուրի գլխին, բաճկոնը նույնպես շագանակագույն է` «երեւի սիրում է այդ գույնը»: Մի փոքր ամաչում եմ զրույցը սկսել: Նա զգում է եւ փորձում է օգնել ինձ: Չի ստացվում: Մենք լռում ենք: «Ես քո բոլոր հարցերին կպատասխանեմ»,- մի փոքր անց սրտապնդվելով՝ սրտապնդում է ինձ պապիկը: «Հա, երեխեքը ասեցին՝ հարցերդ գրքերի հետ են կապված, ես քեզ կպատմեմ. «իմ անունը դրել են հույն մեծ փիլիսոփա Սոկրատեսի պատվին: Պապիս հայրը ազգությամբ հույն է եղել, մասնագիտությամբ` շինարար:



Ջաջուռի թունելը կառուցելու համար տեղափոխվել է Հայաստան ու այստեղ հանդիպել իր կնոջը: Ամուսնանալիս ինքը քառասուն տարեկան փարթամ տղամարդ է եղել, իսկ աղջիկը դեռ նոր տասներեքը բոլորած»: Միանգամից հարսանեկան հին լուսանկար եմ պատկերացնում` խնամված բեղով, արիստոկրատ կեցվածքով հույն տղամարդը կանգնած է եւ բռնել է իր ոտքերի մոտ նստած հայ աղջկա փոքրիկ ձեռքը: Այն հեռավոր աղջնակի վտիտ մատների քնքուշ մեղմությունը փոխանցվել ու հիմա ապրում է Սոկրատի աչքերում…



«Ես ծնվել եմ Վանաձորում: Ապրում եմ Երեւան քաղաքում: Դպրոցն ավարտելուց հետո սովորել եմ Ռոմանոս Մելիքյանի անվան երաժշտական դպրոցում, դիրիժորական բաժնում, հետո, հետո… գնացի պոլիտեխնիկ, ինչի գնացի՝ չգիտեմ… գիտես, երեւի իզուր գնացի… հա, իզուր գնացի: Ավարտելուց հետո երկար տարիներ աշխատել եմ Մերգելյանի անվան ինստիտուտում, լոբորատորիայի ղեկավար էի: Հա, ես խորթ տղա ունեմ, շատ եմ սիրում նրան: Նկարիչ է՝ սուպեր նկարիչ: Պիեռ Գարդենը չգիտեմ որտեղից էր իմացել տղայիս մասին, անձամբ հրավիրեց Փարիզ, մի կերպ դասավորեցինք թղթերը, գնաց: Ես ամեն կիրակի գալիս եմ «Բյուրոկրատ» գրախանութ, մեկ ժամ դաշնամուր եմ նվագում: Տանը դաշնամուր չունեմ: Գալիս եմ՝ որ ժամին որ հարմար է լինում: Ես հիմա ազատ մարդ եմ: Ազատ եմ: Գալիս եմ, նվագում եմ` գրքերը լսում են:



Գրքերը շաաաատ ուշադիր ունկնդիրներ են: Ես զգում եմ՝ նրանք հասկանում են երաժշտությունը` բնազդով: Գրքերը սիրում են, երբ ես նվագում եմ: Էստեղ՝ նրանց շրջապատում, ես ինձ լավ եմ զգում, բայց տանն էլ մենք մեծ գրադարան ունենք, ռուս դասականներին բոլորին կարդացել եմ: Հա, կիրակի օրերը ես գալիս եմ, հավեսս հանում եմ դաշնամուրից, մատներս մարզում եմ, երջանիկ եմ զգում: Երբ նվագում եմ` հիշում եմ ինձ: Էն ժամանակ ասացին՝ մատներդ կարճ են, լավ դաշնակահար երբեք չես դառնա, անխելքի պես հավատացի ու թողեցի երաժշտությունը… իզուր թողեցի գիտե՞ս… պիտի շարունակեի. երաժշտությունը մատներով չեն ստեղծում: Երվանդ Երզնկյանը ինձ ճանաչում է: Գիտես երեւի Երզնկյանին:



Հա, գրքերի մասին, հիմա պատմեմ: Ես երեւի տասը տարեկան կլինեի… տասը կամ տասնմեկ… կարդացի իմ կյանքի առաջին գիրքը` հեղինակի ազգանունը Տուշկան էր, անունը մոռացել եմ: Գիրքը կոչվում էր` «Ձյուրա»` հենց հերոսի անունն էր: Պատմություն էր մի տղայի մասին, որ սարեր ու ձորեր էր սիրում, դաշտեր ու թռչուններ: Մինչեւ հիմա նման հաճույքով դեռ ոչ մի գիրք չեմ կարդացել: Գիրքը պահել էի: Երբ երեխեքս մի փոքր մեծացան` «Ձյուրան» կարդացի նրանց համար ու պատմեցի, որ դա իմ մանկության գիրքն է: Իմ պապը անգրագետ էր, գրել-կարդալ չգիտեր, բայց տատս գիտեր: Հիշում եմ՝ տատս ամեն օր պապիս համար գիրք էր կարդում, ու պապս հարյուրից ավել վեպեր ու պատմվածքներ գիտեր, լրիվ բանավոր: Պապս մենակ լսելով էր պատկերացնում:



Մեր տանը ոչ ոք առանց կարդալու չէր քնում: Ես ու կինս մեր հերթին ամեն օր երեխաների համար քնելուց առաջ հեքիաթներ էինք կարդում, երեւի հիմա էլ շատ մարդիկ քնելուց առաջ պարտադիր կարդում են: Գիրքը երբեք չի մահանա. գիրքը անվերջ է, եթե մարդկությունը վերանա՝ մենակ էդ դեպքում, իսկ հիմա ինչ խոսում են, միշտ էլ խոսել են: Ստեղծման պահից ամեն դարում ասել են` սա գրքի վերջին դարն է, միշտ նույնն է լինելու: Ժամանակի անիմաստ վատնում է: Էլի կծնվեն հանճարներ, հնարավոր է` էս դարում չէ, բայց անպայման կծնվեն: Օ Հենրիին գիտե՞ս. իմ ամենասիրելի գրողն է` բոլոր պատմվածքները կարդացել եմ:



Հիմա տարօրինակ մի բան ասեմ: Տոլստոյի «Պատերազմ եւ խաղաղություն» վեպը առաջին անգամ կարդացի երիտասարդ տարիքում, հետո քսան տարի անց էլի կարդացի, լրիվ տարբեր էր ընկալումս, հետո մի քսան տարի անց նորից կարդացի: Տպավորություն էր, որ երբեք չեմ կարդացել վեպը: Երեւի իսկական գրականությունը պիտի էդպես լինի` անժամանակ, բայց զգայուն: Ուզում եմ քեզ իմ կյանքից մի պատմություն պատմել, անհավանական մի պատմություն, որ մենակ գրքերում կհանդիպես: Ուրեմն 90-ականներն են` Մոսկվա էի գնացել գործուղման:



Գործերս ավարտելուց հետո որոշեցի քաղաքի կենտրոնով մի փոքր զբոսնել: Քայլում էի փողոցով, երբ հանկարծ ուղիղ ինձ վրա մի հսկա ամբոխ եկավ: Փախչելն անհնար էր. տեղումս քարացա: Ամբոխն ինձ վերցրեց ու հետը տարավ: Կարծես ծովի մի հսկա ալիք լիներ: Մարդկանց խոսակցություններից միայն հասկանում էի, որ ինչ-որ արտառոց բան է տեղի ունենում, որ մենք ինչ-որ հյուրանոցի դռան ենք մոտենում: Հանկարծ ամբոխը զսպանակի նման լրիվ բացվեց, ու ես ընկա ուղիղ մի կնոջ գիրկը: Երկար ժամանակ իրար փաթաթված կանգնել էինք: Կինը ժպտում էր: Մարդիկ զարմանքով մեզ էին նայում: Մի քանի րոպե անց իմացա, որ այդ կինը Սոֆի Լորենն է: Պատկերացնում ես, գնացի ու ընկա հրաշքի գիրկը»: Ծիծաղեցինք, ծիծաղեցինք: Պապիկի դեմքը փայլում էր, աչքերը խոնավացել էին: Ես նրան հարցրեցի իր երազանքի մասին: «Կուզեի ժամանակի սլաքը հետ գնար ու նորից սկսեի իմ կյանքը, դառնայի երաժիշտ, նորից կարդայի իմ սիրած գրքերը»: Նա այս խոսքերն ասաց թախծոտ ժպիտով:



Հրաժեշտ տվեցինք միմյանց: Ուզում էի պինդ գրկել պապիկին: Ամաչեցի:



Արամ ՊԱՉՅԱՆ