Սերժ Աւետիքեանի «Անոյշ»-ը չհամոզեց

Հայաստանի մէջ Սերժ Աւետիքեանը քարկոծողներ շատ եղան, անոր ունեցած յանդգնութեան համար, որ ուզած էր «Անոյշ» օփերայի աւանդական բեմադրութեան փոշին առնել։ Այն ինչ Սերժ Աւետիքեան Նանթէր-Ամանտիէ թատրոնի բեմէն ներկայացուց Տիգրանեանի մտայղացած «Անոյշ»ը չէր։ Կերպարանափոխած իր տարբերակն էր։



 



Թէեւ Աւետիքեանի նախաձեռնութիւնը բոլոր նախադրեալները, բոլոր ներուժն ունէր բացառիկ ներկայացում մը հրամցնելու. Փարիզեան շրջանին մէջ ուշագրաւ բեմ է՝ Նանթէր-Ամանտիէինը։ Կրնար Ֆրանսայի եւ յատկապէս Փարիզի թատերական եւ մշակութային շրջանակներուն մօտ «Անոյշ» օփերային եւրոպական եւ միջազգային հնչողութիւն տալ։ Երիտասարդ դերակատարներ, հանդիսատեսներու խուռներամ ներկայութիւն, ինչ որ ըսել կ՚ուզէ որ իսկական պահանջ կայ հայկական բեմադրութիւններու Ֆրանսահայերու եւ Ֆրասացիներու մօտ։ Սակայն, այս բոլորով հանդերձ, ներկայացուածը համոզիչ չէր։ Զգեստաւորում, բեմայարդարում, երաժշտական գործիքաւորում եւ բեմադրութիւն չծառայեցին Տիգրանեանի «Անոյշ»ը այժմէականացնելու, նորովի ներկայացնելու։



 



Այն միջոցները որուն դիմած է բեմադիրը արդիականացնելու համար հարիւրամեայ օփերան, մնացին երբեմն՝ մտացածին, երբեմն՝ հակասական, մէկ խօսքով՝ վրիպած։ Ամենէն մեծ թերին՝ խմբային տեսարաններու թուլութիւնն էր, անորոշութիւնը, յուզականութեան պակասը։ «Անոյշ»ի բեմադրութեան իւրայատկութիւններէն մէկն է գիւղական հաւաքական տեսարանները, որոնք կը պարունակեն ազգագրական տուեալներ Համբարձման տօնին առընչուած։ Բեմադրութիւնը, բնապաշտական (naturaliste) ոճին դիմելով, մնաց կապկող, թոյլ, ոչ-համոզիչ, ձեւական։ Դերակատարներ, երգիչներ, որոնք կը թափառին բեմին վրայ, առանց գիտակցելու թէ ի՛նչ կ՚ընեն, աննպատակ եռուզեռ մը, բեմական յղացումէ զուրկ։



 



Թումանեանի «Անոյշ»ին մղիչ ուժը, թատերական ներքին լարումը կը հիմնուի Սարոյին եւ Մոսիին կոխի պարերուն վրայ, երբ Սարօն, իր սիրահարին, Անոյշին ներկայութենէն գրգռուած, կիրքէն տարուած, կ՚ոտնակոխէ կոխ պարի մէջ ընդունուած ընկերական վարքագիծը, այսինքն՝ առանց դիմացինին պատիւը ոտնակոխ ընելու խաղ բռնել։ Սակայն, Սարօն Մոսին կը զգետնէ կիրքէ տարուած։ Եւ ահա այս պահէն կը սկսի բուն «տրամ»ը։ Այս դէպքը այնքան աննշան, անցողակի կերպով բեմադրուած էր, որ խաղը իր միջուկէն պարպեց։ Աւետիքեան «Անոյշ»ի թատերական գործողութիւնը լարած էր Անոյշի մօր իր աղջկան հանդէպ ունեցած աւանդական զգուշաւորութեան վրայ։ Այդ զգուշաւորութիւնը ոչ մէկ սկզբունքային արգելք չէ հանդիսացած որ Անոյշը Սարոյին հանդիպի։ Թումանեանի մօտ Անոյշ զոհն է իր եղբօր ու իր սիրականի՝ Սարոյի միջեւ ծագած թշնամութեան։



 



Անշուշտ հարկ է նորոգել բեմական լեզուն, օրուան նորարարական գիւտերն ու պահանջները գործածել, պայմանով որ խաղին թատերականութիւնը զօրանայ ու իմաստաւորուի։ Աւետինքեանի նորութիւնները նպատակային չէին. տղամարդոց իգական շղարշ հագցնել, դասական երաժշտութեան մէջ դհոլ ու զուռնա մէջբերել, չորս պարողներ խաղին մէջ ներմուծել եւ երգային բաժինները արտասանել տալ, փոքր դրուագներու յաւելումները, ինչպէս նաեւ բեմի յետին պաստառի վրայ հեռարձակուած Հայաստանի բնաշխարհի մեծածաւալ նկարները ընդհանուր ներկայացումը տեղադրեցին բնապաշտական տեսադաշտին վրայ, հեռու արդիական ոճաւորումէ։

Երաժշտական առումով, խմբավարը՝ Վահան Մարտիրոսեան եւ երգիչները ապահովեցին որակեալ մեկնաբանութիւն։



***



Ժան Լուի Մարթինելլի



Կ՚արժէ երկու խօսք ըսել նաեւ Նանթէր-Ամենտիէ թատրոնի տնօրէն Ժան Լուի Մարթինելիի մասին։ Հայաստանի անկախութեան օրէն հետաքրքրուած է Հայաստանեան թատերախումբերու ձեռքբերումով։ 1993ին կը նշանակուի TNS-ի (Théâtre National de Strasbourg) տնօրէն։ Հայաստան կ՚այցելէ, կը հանդիպի Վահէ Շահվերդեանին, որ այն ժամանակ Վանաձորի թատերական խումբը կը վարէր։ Կը հրաւիրէ Ֆրանսա։ Շահվերդեան իր թատերախումբով Ֆրանսայի զանազան քաղաքներուն մէջ կը ներկայացնէ Չեխովի «Երեք Քոյրերը»։ Այն ժամանակ հարց էր, թէ ինչո՞ւ Վահէ Շահվերդեան հայկական խաղացանկէն թատերական երկ մը չբեմադրեց Ֆրանսայի մէջ, այլ դիմեց Չեխովի։

Մարթինելլիի առաջին նախաձեռնութենէն ի վեր հայաստանեան ոչ մէկ թատերախումբ ֆրանսական պաշտօնական նախաձեռնութեամբ հրաւիրուած է Ֆրանսա։ «Անոյշ» երկրորդն է, զոր Մարթինելլի հիւրընկալեց, թէեւ նախաձեռնութիւնը իրը չէր։





 



Ժ. Չ.



 



«Նոր Յառաջ»