Հեշտ չէ հասկանալ, թե ինչպես է մի ժողովուրդ հուսահատվում

Հարցազրույց ֆրանսահայ դերասան, ռեժիսոր Սերժ Ավետիքյանի հետ

- Պարոն Ավետիքյան, «Փարաջանով» ֆիլմն ամենաշատ՝ 4 մրցանակները ստացավ «Հայակ» ազգային կինոյի մրցանակաբաշխության ժամանակ։ Դա ինչքանո՞վ էր սպասելի Ձեզ համար, հատկապես որ երեւանյան պրեմիերայի ժամանակ հանդիսատեսն այն ջերմ ընդունեց։

- Մի ֆիլմ, որ հաջողված է, կարծում եմ՝ համոզիչ է թե պրոֆեսիոնալ հայացքի, թե հանդիսատեսի համար։ «Փարաջանով» ֆիլմն ունի այդ հատկությունը, մինչդեռ կարծես թե պետք է մտավորականների համար լիներ, որովհետեւ հեղինակային կինո է, բայց ինքը շատ պարզ, հուզիչ ֆիլմ է եւ ոչ կլասիկ ինքնակենսագրական, որը հնարավորություն է տալիս երեւակայելու, թե այդ մարդն ինչպես էր ապրում, եւ ինչպիսին էր իր ներքին մթնոլորտը, մենակությունը։ Մեծ արվեստագետները շատ շրջապատված են, բայց միշտ մենակ են, որովհետեւ մի քանի աշխարհ հեռու են, եւ դա դժվար է կիսել մյուսների հետ։ Անշուշտ, երբ մրցանակաբաշխություն կա, միշտ էլ սպասելիքներ կան։ Բայց մեդալի մյուս կողմն էլ կա, երբ մրցանակ ես ստանում, պատասխանատվությունը քո եւ հանդիսատեսի հանդեպ ավելի է բարձրանում։

- Միաժամանակ թե ֆիլմի ռեժիսորն եք, թե գլխավոր դերասանը, ո՞ր դեպքերում էր դա օգնում եւ ո՞ր դեպքում՝ խանգարում։     

- Այս դեպքում երբեք չխանգարեց, ընդհակառակը, սկզբում ինձ առաջարկեցին դերը, հետո Ռոման Բալայանը մտածել էր, որ ճիշտ կլինի ես լինեմ ռեժիսորը, բայց ես անմիջապես չասացի այո՝ վախենալու բան կար, 2-3 օր մտածելուց հետո հասկացա, որ դա իմ հանդեպ ճիշտ էր. նախ տիրապետելու համար ֆիլմի ոճին, 2-րդ՝ հենց կերպարին, որը ռեժիսոր է, եւ կերպարի այդ մասը չխաղալ, այլ լինել, այդպես էլ ստացվեց։

- Ֆիլմի ընթացքում ե՞րբ հասկացաք, որ գտել եք Փարաջանովին Ձեր մեջ։

- Դա շերտերով է գալիս, հետո՝ ամեն մի դերասան ունի իր աշխատանքային ձեւը, ես ռուսերենով էի աշխատում, դա էլ զարգացնում էր մի ուրիշ նիստուկաց, մի ուրիշ ռիթմ, շարժում, հետո՝ մեծ մասն Ուկրաինայում եւ Վրաստանում էի նկարում, այս բոլորը դեր էին խաղում պրոցեսի մեջ։ Բայց միայնակ շատ աշխատեցի. նայելով Փարաջանովի պատկերները, երբեք չէի ուզում նրան կրկնօրինակել, այլ միայն նմանվել, մնացածը բերել դեպի ինձ ու թողնել, որ ինքը տեղավորվի իմ մեջ։ Դերասանի աշխատանքներից մեկն    էլ դա է՝ դատարկություն ստեղծելը, որպեսզի կերպարը մտնի, ոչ թե դու անպայման իրեն թելադրես ամեն ինչ։  

- Հետաքրքիր է, ֆիլմն ավարտելուց հետո քանի՞ անգամ եք այն նայել, ու երբ հիմա կողքից, արդեն մի քիչ սառը նայում եք, կա՞ ինչ-որ բան, որ կփոխեիք։

- Այս ֆիլմի հետ դեռ նման բան չի պատահել, նախ, տարբեր փառատոններում մի 4-5 անգամ նայել եմ, հետո էլ դեռ չեմ սառել, որովհետեւ կախարդական բան կա. ինչպես հանդիսատեսն ինձ չի ճանաչում, երբ գնում եմ ֆիլմը ներկայացնելու, այնպես էլ ինձ մոտ է նման բան պատահում, ոչ թե որ չեմ հավատում, որ ես եմ, այլ տեսնում եմ կերպարին, ոչ թե ինձ: Այդ առումով ես չեմ սառում։ Դերասանի նարցիսիզմի եւ էգոիզմի պրոցեսը շատ շուտվանից ինձ մոտ վերացել է, ռեժիսուրան է բերում դրան։

- Ֆիլմն այս տարի ներկայացվում է Կաննի կինոշուկայում, ի՞նչ սպասելիքներ կան։

- Կարեւորը դա չէ, ամենակարեւորը վարձույթներն են, մենք մի տարի աշխատում էինք դրա վրա, շատ դժվար էր դա ստանալ, որովհետեւ հեղինակային կինոյի վարձույթների  չափը Ֆրանսիայում հիմա շատ քիչ է, բայց մեզ հաջողվեց դա, եւ արդեն տարվա վերջին ֆիլմը դուրս կգա Փարիզի, Մարսելի, Լիոնի, բոլոր մեծ քաղաքների կինոթատրոններում։  

- Հանդիսատեսը Ձեր գործերը միանշանակ չի ընդունում, գոնե «Անուշի» դեպքում այդպես էր, անգամ մի շարք մտավորականներ նամակ գրեցին նախագահին՝ արգելելու այն։

- Հա, բայց նրանք 18 հոգի էին, իսկ մարդիկ, որ այդ 4 ներկայացումները գնում էին, մինչեւ վերջ ծափահարում էին։

- Բայց կարծես դրանից հետո «Անուշը» դադարեցվեց ու էլ չի խաղացվում։

- Չդադարեցվեց, բայց չի էլ կարող խաղացվի, որովհետեւ հեշտ չէ այդքան մարդ հավաքել։ Ուղղակի այստեղ փոքր քաղաք է, ամեն մարդ կարծում է, որ ամեն ինչ գիտի, մի քիչ հանգիստ պետք է մոտենալ այս ամեն ինչին։

- Ձեզ համար առավել կարեւոր է հանդիսատեսի ընդունելությո՞ւնը, թե՞ քննադատների, մասնագետների կարծիքը։

- Ինձ կինոքննադատները, գործիչները չեն հետաքրքրում, ամենակարեւորը հանդիսատեսն է, որովհետեւ դու հանդիսատեսի համար ես ֆիլմ անում եւ հաստատ ֆիլմը նույն ձեւ չես անի, եթե հանդիսատեսի համար չանես։ Մնացածը թող գրեն, արտահայտվեն, եթե համաձայն չեն, որ մի դասական գործ ուրիշ ձեւ դրվի, բայց իրենք սխալվում էին, որովհետեւ գործը չգիտեն եւ Թումանյան շուտվանից չեն կարդում, իսկ ես ինչ որ մտցրել եմ այնտեղ, դա լիբրետոյի ավելացումներն էին, որ սովետական կարգերն էին հանել, այնպես որ, ես պատմությունը պատմել էի։  

- Չնայած առկա դժգոհություններին, մշակույթի նախարարը վերանշանակվեց եւ շարունակում է պաշտոնավարել, ինչպե՞ս եք վերաբերվում այս հարցին։

- Ես չեմ վերաբերվում եւ չեմ էլ կարող վերաբերվել, որովհետեւ այստեղ չեմ ապրում, այստեղ չեմ ընտրում, ոչ թե վախենում եմ, այլ օբյեկտիվ չէ, ոչ էլ սուբյեկտիվ, ես ուղղակի կապ չունեմ այստեղի հետ։ Ես գիտեմ, որ «Փարաջանով» ֆիլմին օգնեցին, որոշ չափով նաեւ «Անուշին»։ Դրա համար պետք չի ասել բաներ, երբ ճիշտ տեղում նստած չեք։ Իմ տեսանկյունը չի կարող համընկնել այստեղ ապրող մարդու տեսանկյունի հետ, ես շփվում եմ իբրեւ սփյուռքահայ կամ ֆրանսիացի, իսկ դրանք լրիվ տարբեր ստատուսներ են։

- Դրսում նորմա՞լ է, որ պատմամշակութային հուշարձանի տարածքում սրճարան կառուցեն։  

- Օրինակ Լուվրում սրճարան կա, եթե սրճարանը նուրբ, կոկիկ սրճարան է, ոչ շատ մոտ Գառնու տաճարին, եթե չի կպնում տաճարի հիմքին ու գռեհիկ չի դարձնում տաճարի հիմքը, ապա ինչո՞ւ չէ, բայց դա մի 100 մետր հեռու պետք է լինի։

- Իսկ հայաստանյան քաղաքական կյանքին ինչքանո՞վ եք հետեւում։

- Տպավորությունս այն է, որ քաղաքական գործիչները սկսում են վախենալ իրենք իրենցից, իրենց աշխատելաձեւից, որովհետեւ հսկողության տակ են այս կոմունիկացիայի պայմաններում։ Եթե ես լինեի քաղաքական գործիչ, շատ կվախենայի իմ նիստուկացից։ Քաղաքական գործիչ լինելն էլ պետք է լինի ոչ թե արհեստ, այլ արվեստի պես մի բան, որովհետեւ դա ձեր կյանքն է, իսկ այդպիսի քաղաքական գործիչներ շատ չկան։

- Իսկ երկրի հոգսերով ապրող քաղաքական գործիչներ կա՞ն։

- Կարծում եմ՝ պետք է գնալ պառլամենտում նստել եւ իրենց նայել գործի ժամանակ եւ տեսնել ով ինչով է զբաղված, ով ինչ դիրք ունի։ Ես մեկ-մեկ նայում եմ Ֆրանսիայի պառլամենտը, դա իսկապես մարդկային թատրոն է։

- Երեւի տեղյակ եք Մաքսային միության շուրջ առաջացած աղմուկի մասին, Դուք ելքը տեսնում եք դեպի Եվրամիությո՞ւն, թե՞ Մաքսային միություն։

- Ոչ նա, ոչ նա։ Հարցը նրանում է, որ պատմական առումով Հայաստանը կախված է Ռուսաստանից, դու չես կարող դա 2 օրում ջնջել եւ անկախ լինել, ո՞վ է քեզ պահելու, ո՞ւմ զինվորներն են կանգնած Գյումրիում, ո՞վ է օգնելու Թուրքիայի դեմ, եվրոպացիք այսօր տեղ չունեն մտցնելու ոչ Հայաստանը, ոչ Ուկրաինան, ոչ Վրաստանը, իրենք միայն խոսում են ընդլայնելու համար այդ տարածությունը եւ շուկան, բայց ի՞նչ առավելություն այդ երկրի համար, եվրոպացի՞ք են վճարելու ուկրաինական, հայկական գազը։ Այնպես որ, ես չեմ հասկանում, թե ինչու է ժողովուրդը դեմ, ուրեմն իրենց չեն բացատրել։ Ամեն քաղաքական գործիչ, երբ նոր քայլի առաջ է կանգնած, պետք է անպայման հանրաքվեատիպ բացատրություն տա ժողովրդին, թե ինչու ենք այս դիրքն ընդունում, ոչ թե ասել՝ ընդունել ենք, հիմա կասենք, թե ինչու։ Հայաստանի դիրքը շատ բարդ է, սահմանը փակ է, հեշտ չի շուկան զարգացնել։ Հետո՝ վիրավորանքի հարց կա, երբ մի մարդ գործ չունի, չի կարողանում բավարարվել իր գործով, ինքն իրեն վիրավորված է զգում եւ սկսում է փնտրել ուրիշ հորիզոններ։ Ես Փարիզի փողոցներում, կայարաններում տեսնում եմ ընտանիքներ, որոնց համար սիրտս ցավում է, ասում եմ՝ այդ մարդիկ լեզու չգիտեն, գործ չունեն, ուրեմն ինչքան վիրավորված պետք է լինեին, որ այդ քայլին գնային։ Հեշտ չէ հասկանալ, թե ինչպես է մի ժողովուրդ հուսահատվում եւ գնում այդ քայլին։ Դրանից բացի, մի ուրիշ հարց էլ կա, որ հայ ազգը միշտ էլ եղել է սփյուռքի ենթարկվող ժողովուրդ, այն առումով, որ չի ունեցել պետություն։ 

- Թեեւ այսօր ունենք պետություն, բայց մարդիկ էլի գնում են։

- Գիտեք ինչքան ժամանակ էր պետք, որ Ֆրանսիան դուրս գար թագավորական որոշումներից՝ 200 տարի, իսկ 20-25 տարվա մեջ չի ստացվում, մի ժողովուրդ, որ չի ունեցել պետություն, ինչո՞ւ եք ուզում, որ 2 օրվա մեջ հավատա իր կառավարությանն ու պետությանը։ Կարող է իշխողներն էլ չեն հավատում, որ իշխանություն են ձեռք բերել։ Բայց եթե քեզ ընտրել են, ուրեմն հույս են դնում քո վրա, մի քիչ պատասխանատվություն պիտի ունենաս, ո՞վ է նախարարներին աշխատավարձ տալիս՝ ժողովուրդը։

- Վերջերս ասել էիք, որ հերոս չեք՝ Հայաստանում ապրելու համար, ուզում եմ մի քիչ բացեք ենթատեքստը, նկատի ունեիք վերը նշված խնդիրնե՞րը։

- Այդքան հեռու պետք չէ գնալ, կա սիմվոլիկը, այն, որ իմ ծնողները Ֆրանսիայում են ծնվել, Ֆրանսիայից եկել, ապրել են այստեղ, տանջվել են, ու ինձ համար այդ հիշողությունը կա, որ ես եղել եմ «ախպարի տղա», դա կարելի է հաղթահարել եւ անցնել։ Բայց արդյո՞ք քո ծնված տեղն է քո երկիրը, դա պարզ չի։ Ճիշտը՝ լինել այնտեղ, որտեղ դուք ձեզ լավ եք զգում։ Երբ ժամանակը գա, ես կգամ, ավելի երկար կմնամ, բայց դեռ ժամանակը չէ։ Ես մի երդում էի տվել գնալուց առաջ, երբ 15 տարեկան էի, ու պահել եմ այդ երդումը մինչեւ այսօր, որ երբեք Հայաստան չեմ վերադառնա իբրեւ տուրիստ, այսինքն՝ միայն զբոսնելու, ոչինչ չանելու համար։ Պետք է գամ աշխատեմ, փորձեմ օգտակար լինել ինչ-որ ձեւով եւ ինձ լավ զգամ այդ պրոցեսից։

Սոնա ԱԴԱՄՅԱՆ

[email protected]