Հասկացա, որ ֆոտոյի լռությունն ավելի մեծ արժեք ունի ինձ համար

Նախօրեին Մոսկվայի տանը բացվեց լուսանկարիչ, հեռուստաօպերատոր Հակոբ Պողոսյանի՝ Հայրենական մեծ պատերազմի վետերաններին նվիրված «Թանկագին ծերունիներ» լուսանկարչական ցուցահանդեսը։  Ցուցահանդեսին ներկայացված են Մեծ հայրենականի 100 վետերանների դիմանկարներ, որոնցից 80-ը, ի դեպ, անձնապես ներկա են գտնվել ցուցահանդեսին։ «Այս ցուցահանդեսը ոչ թե ինձ համար էր, այլ այդ մարդկանց համար, ում ես պատկերել էի, եւ ուզում էի, որ իրենք անպայման լինեն ցուցահանդեսում։ Հետաքրքիր էր, որ շատերն իրենք էին իրենց հարազատներին ստիպել, որ բերեն իրենց ցուցահանդեսին»,- պատմում է նախագծի հեղինակը՝ Հակոբ Պողոսյանը, ով հասցրել է արդեն 600-ից ավելի վետերանների նկարել։ Ասում է՝ նախաձեռնությունը վաղուցվանից կար, դեռ 95թ.-ից, բայց սկսեց նկարել ուղիղ մեկ տարի առաջ. «Վերցրեցի ցուցակները վետերանների միությունից եւ միանգամից սկսեցի աշխատանքը, օրական նկարում էի 15-20 հոգի, մի 6 ամիս աշխատելուց հետո դադարեցրի նկարել, որովհետեւ ձմեռ էր, ցուրտ, շատերի համար դժվար էր նկարվել, հետո նորից վերսկսեցի նկարել։ Իմ նկարելու ժամանակ վետերանների թիվը 1900 էր, այսօրվա թիվը կազմում է 1200։ Այսինքն՝ 660 հոգի միայն պակասել են այս տարվա ընթացքում։ Այս ցուցահանդեսի նպատակը գիրքն է, ես չեմ կարող ներկայացնել 600 լուսանկար որեւէ մի տեղ, պետք է լինի գիրք՝ «Վերջինները», որովհետեւ սա Հայրենական պատերազմի վերջին սերունդն է։ Եթե մի 4 տարի առաջ մենք նկարում էինք ցեղասպանության վերջին ականատեսներին, այսօր այդ սերունդը գնաց, էլ չկա։ Իսկ 3-4 տարի հետո մենք չենք ունենալու նաեւ այս սերունդը»։ Հակոբ Պողոսյանը պատմում է, որ առաջարկներ կան այս ցուցահանդեսը նաեւ մարզեր տանել, առաջարկներն ընդունում է, բայց ասում է՝ ոչ սա. «Ինչի՞ համար Երեւանի բնակչին ներկայացնեմ Գյումրիում կամ Ղափանում, եթե այնտեղ կան վետերաններ, որոնց ես նկարում եմ եւ կարող եմ հենց իրենց ներկայացնել իրենց քաղաքում։ Բայց լուսանկարչի համար դժվար է այս կարգի ցուցահանդեսներում ցուցադրվել, տարբեր խնդիրներ կան, մարդիկ քեզ օգնելու համար տալիս են խոստումներ, հետո վերջին պահին հրաժարվում դրանցից, ու դու կանգնում ես փաստի առաջ»։

- Պարոն Պողոսյան, իսկ նկարելու ընթացքում վետերանները հե՞շտ են կոնտակտի գնում։

- Կոնտակտը շատ հեշտ էր, բայց դա էլ ուներ իր բարդությունները, որովհետեւ մեծ մարդիկ են, լավ չեն լսում, բայց երբ ասում էիր, որ կոստյումը հագնի, հպարտությամբ հագնում էին, չէին նեղվում։ Ամենահետաքրքիրն այն էր, որ շատ շատերն իրենց շքանշանները մինչեւ նկարելու պահը կյանքում եւ ոչ մի անգամ չէին կպցրել, նույնիսկ այդ մեդալների ցելոֆանները ես էի պատռում, կպցնում իրենց կոստյումին։

- Իսկ եղե՞լ են մարդիկ, որ կտրականապես հրաժարվել են նկարվելուց։

- Եղել են, բայց համոզված եմ, որ նրանք ոչ թե ինձ են մերժել, այլ ուղղակի չեն ուզել, որ ես իրենց տանը նկարեմ։ Որոշ մարդկանց ուղղակի փողոցում եմ նկարել, հետո ցուցահանդեսում տեսել են իրենց նկարը չկա, արդեն իրենք են ինձ կանչել իրենց տուն՝ նկարելու համար։ 

- Այսինքն, սկզբունքային խնդիր էիք դրել նրանց տանը նկարել, ու թերեւս հենց դրանով է պայմանավորված նախագծի լուսանկարչական լեզուն։

- Անպայման, ինձ մոտ հարցը դրված էր այդ վետերաններին նկարել միայն իրենց տանը, եւ հենց տան մթնոլորտը թելադրում էր նկարել, որովհետեւ մարդն ինքն իր տան մեջ ավելի ազատ է, չի կաշկանդվում։ Իսկ երբ մարդուն դուրս ես հանում, ինքն ավելորդ ձգվում է ու իր կերպարը կորցնում։ Ես ուզեցի նրանց հենց իրենց սիրած աթոռի, տան անկյունում նկարել, որպեսզի իրենց ավելի ազատ ու հարմարավետ զգան։ Հետո՝ տան մեջ կան իրենց համար հարազատ, իսկ իմ համար նկատելի դետալներ, ասենք՝ կնոջ կամ երեխաների նկարները, որն ինչ-որ տեղ իր կորուստն է, ցավը, որը շեշտվում է նկարում։ Հետո, մարդկային դիմանկարներին զուգահեռ, եւս մի 4-5 թեմա է զարգանում, որոնցից յուրաքանչյուրի մասին ես կարող եմ առանձին թեմատիկայով ցուցահանդես անել։ Օրինակ, ունեմ նկարներ, որոնք արտացոլում են այդ մարդկանց սոցիալական վիճակը, որոշ նկարներում ֆիքսել եմ դետալները՝ մեդալներ, ձեռքեր, ծերություն։ Կամ՝ իրենք իրենց կանանց եւ կանանց լուսանկարների հետ, իսկ դրանք ամեն մեկն առանձին թեմա է։

- Քանի որ այս նախագծում տարիքային խնդիրը շատ սուր է դրված եղել, պատահե՞լ է, որ գնաք նկարելու ու տեսնեք, որ արդեն ուշացել եք։

- Իմ նկարահանումների հենց 4-րդ օրը եղավ նման դեպք, զանգահարեցի, պայմանավորվեցի, որ 5-ին գնում եմ նկարելու, բայց երբ հասա դռան մոտ, տեսա շտապօգնության մեքենան, պարզվեց՝ նոր էր մահացել։ Իսկ նրանց շքանշանները տալ կնոջը կամ աղջկան ու նկարել, ես չեմ ուզում այդ հուզմունքի վրա աշխատել, չեմ ուզում նկարները սարքել, այս ցուցահանդեսում էլ չկա մի նկար, որ սարքած լինի, անգամ եռագույն փուչիկներով ու պարանից կախված շքանշաններով կոստյումի նկարում ոչ մի բան սարքած չէ։ Ամենացավալին այն է, որ ցուցահանդեսի օրը վետերաններից 2-ը, որոնց հետ խոսել էի, եւ որոնք պիտի գային, մահացան, ու այդ օրն արդեն 2-ի թաղումն էր։

***

Լուսանկարիչ, հեռուստաօպերատոր Հակոբ Պողոսյանը վավերագրել է նաեւ Արցախյան պատերազմի ողջ ճանապարհը. Էդիլու, Հադրութ, Մարտունի, Եղնիկներ, Մարտակերտ, Աղդամ, Խոջալու, Մալիբելի, Կրկժան, Ղարաբաղլու։ 2 անգամ վիրավորվել է պատերազմում, Արցախյան պատերազմի վետերան է եւ ունի լուսա-տեսանկարահանումների շատ մեծ արխիվ, որը դեռ թվայնացված չէ. «Մոտ 15-20 տեսասկավառակ՝ 50-60 ժամ տեւողությամբ, եւ մոտ 10 տեսասկավառակ էլ, որ դուրս է տարվել։ Բավականին արխիվ կա նաեւ Սփյուռքում, որը պետք է հավաքագրել։ Դա միայն իմ անձնական արխիվը չէ, այլ նաեւ ժողովրդի արխիվը, որտեղ կան տղաներ, ովքեր այսօր չկան։ Միակ խնդիրն այն է, թե թվայնացնելուց հետո ի՞նչ է լինելու, իսկ դրանից հետո հաստատ ինչ-որ բան պետք է լինի` գրքեր, ֆոտոալբոմ: Հետո, այդ լուսանկարների դեպքում ամենակարեւորն ու բարդը ճիշտ տեղանքը նշելն է, օրինակ՝ Շուշիի ազատագրման իմ լուսանկարը որոշ տեղերում գրում են Մարտակերտ կամ Հադրութ: Լուսանկարներ կան, որ արդեն մենք էլ ենք մոռացել, թե որտեղ է արված, օրինակ, Մաքս Սիվասլյանն ունի 30 հազարից ավելի սլայդներ, պրոֆեսիոնալ արված գունավոր լուսանկարներ, որոնք հիմա ինքը թվայնացնում է, բայց որոնցում պատկերված տղաներից շատերին ինքը չի ճանաչում, նույնը՝ ես, նույնը՝ Հակոբ Բերբերյանը, Զավեն Խաչիկյանը, Գերման Ավագյանը, որ գնացել են որպես լրագրող ու նկարել պատերազմը:

- Այսինքն՝ այդ անճշտություններից լուսանկարները որպես դոկումենտ տուժո՞ւմ են, կորցնո՞ւմ են իրենց պատմական արժեքը:

- Ոչ, լուսանկարը երբեք իր արժեքը չի կորցնում եւ իր գեղարվեստական արժեքը կպահպանի, բայց ես ուզում եմ, որ աշխատանք տարվի հետագայում լուսանկարում պատկերված մարդկանց անունները ճշգրտելու հարցում: Այսինքն, ինֆորմացիան ամբողջական լինի, բայց դրա համար պետք է խումբ ստեղծվի, որն աշխատի այդ ուղղությամբ, քանի այդ տղաները, ջոկատի հրամանատարները դեռ կան: Ես հիմա հավաքագրում եմ նաեւ ուրիշների լուսանկարները, փորձում եմ մարդկանց անունները ճշտել, հավաքում եմ այդ ջոկատի տղաներին, ասում եմ՝ աջից ձախ ասեք նկարում պատկերված տղաների անունները, ճշտում ենք տեղանքը, այդ տղաների անունները, որը շատ կարեւոր է ինձ համար։

- Իսկ Արցախյան պատերազմի թեմայով չե՞ք ուզում գիրք կամ ցուցահանդես անել։

- Ես պատրաստ եմ անել, բայց, ծախսերից բացի, ամբողջ խնդիրն այն է, որ ցուցահանդես անելը պետք է նաեւ իր նպատակն ունենա, Արցախյան պատերազմի դեպքում դա ավելի բարդ կլինի, որովհետեւ ունեմ ընկերներ, ովքեր պիտի գան ու ասեն՝ բա իմ նկարն ո՞ւր է։

- Պատերազմի ժամանակ նկարելիս հստակ գիտակցո՞ւմ էիք, որ պատմություն եք վավերագրում, թե՞ այդ գիտակցությունն ավելի ուշ է գալիս։

- Քանի որ պատերազմի դաշտ գնացել էի որպես հեռուստաօպերատոր, բնականաբար, իմ մոտ արդեն կար այն գաղափարը, որ նկարում եմ պետական արխիվի համար։ Բայց այսօր արխիվների մեծ մասը մարդկանց տներում է, քան հեռուստատեսությունում։ Պետական այրերը դեռ ժամանակին պետք է մտածեին, որ այդ արխիվներն արխիվացնեն, հիմա են սկսում, երբ դրանք հավաքագրելն ավելի մեծ ծախսեր է պահանջում, քան այն ժամանակ։ Պատերազմի ժամանակ դժվար էր միաժամանակ թե տեսանկարելը, թե լուսանկարելը, ես հիմնականում ձգտում էի տեսանկարահանել, որովհետեւ վիդեոն խոսք է, ձայն է, բայց հիմա հասկացա, որ ֆոտոյի լռությունն ավելի մեծ արժեք ունի ինձ համար, քան այդ խոսքը։ Այսօր ավելի շատ մնացել են ոչ թե պատերազմի ականատեսները, այլ դրա մասին խոսացողները։ Հիմա ես արցախյան թեմայով նկարում եմ մարդկանց, հրամանատարների, որոնք արել են մեծ գործ, բայց չեն խոսում, այլ գնացել-փակվել են իրենց աշխարհում ու իրենց հողն են մշակում։ Այսօր կենդանի հերոսներ կան, ովքեր մեղավոր չեն, որ կենդանի են մնացել, բայց անտեսվում են։ Եվ կա մի խավ, որը ոչինչ չի արել, բայց առաջին պլանում է, իսկ միջին խավը չի երեւոմ, հիշատակվում են զոհվածները եւ այն մարդիկ, ովքեր շատ են խոսում։ Բայց եթե պատերազմ եղավ, այդ մարդը նորից զենքը վերցնելու է ու առաջինն ինքն է գնալու, այսինքն՝ դրանք իրենց գաղափարի զինվորներն են եւ ոչ թե ինչ-որ կուսակցությունների գաղափարի։ Հիմա ես չեմ կարող պատերազմի մասին պատմել, դա պատմելու բան չի, բայց կան մարդիկ, ովքեր այնպես են պատմում, որ կարծես գեղարվեստական ֆիլմ լինի։

Սոնա ԱԴԱՄՅԱՆ

sona.adamyan@hraparak.am