Մեզ մոտ տանտերերը տխուր են, հոգնած ու ոչինչ չեն ուզում անել

Հարցազրույց Փոքր թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար, բեմադրիչ Վահան Բադալյանի հետ

- Վահան, Ձեր վերջին՝ «Մի լքիր ինձ» ներառական պարային ներկայացումն այնքան ներդաշնակ էր մատուցված, բարձր գեղագիտությամբ, որ այն մտավախությունները, թե հանկարծ բեմից խղճահարության նոտաներ կտեսնես, ի չիք դարձան: Երկա՞ր եք աշխատել, մինչեւ գտել եք մատուցման Ձեր նախընտրելի ձեւը:

- Իմ խնդիրը, որպես բեմադրիչ, հենց առաջին հերթին այն զգացողությունն էր, որ Դուք ասացիք, այսինքն՝ խղճահարության ոչ մի նոտա չպետք է լիներ: Խնդիրը դրված էր՝ ստեղծել մի ներկայացում, որը կհուզի հանդիսատեսին: Մեր նպատակը Հայաստանում առաջին ներառական պարային խումբն ստեղծելն է, որտեղ հավասար իրավունքների վրա կլինեն եւ հաշմանդամություն ունեցող մարդիկ, եւ պրոֆեսիոնալ պարողները, ու հույս ունենք, որ այդ խումբը մեր թատրոնի կազմում պիտի լինի: Ինչ վերաբերում է դժվարություններին, ապա ինձ դժվար չէր ոչ աշխատանքի, ոչ շփման ընթացքում: Շատ հետաքրքիր էր բացահայտել իրենց ընկալումներն աշխարհի, շարժման մասին, ու թվում է, թե մենք բան փոխեցինք հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց կյանքում: Բայց մեր կյանքում էլ շատ բան փոխվեց այս ընթացքում, ու, վստահ եմ, հանդիսատեսի մոտ էլ շատ բան է փոխվում՝ փոխադարձ կարեւոր մի բան: Նաեւ զգում էի, որ անկեղծանալու կարիք ունեին: Ընդհանրապես, անկեղծությունն ու սերդ ամենակարեւոր բաներն են թե այս նախագծի եւ թե իմ մյուս ներկայացումներում, հատուկ բան չես անում դա ստանալու համար, բայց աշխատանքի ընթացքում դրան ես ձգտում, որ ստեղծվի իրար զգալու, հասկանալու միությունը:

- Իսկ ընդհանրապես, ի՞նչ սկզբունքով եք թատրոնի խաղացանկը ձեւավորում, դրանք անմիջականորեն կապված են տվյալ ժամանակահատվածում Ձեր ներքին ապրումների, ստեղծագործական որոնումների՞ հետ, թե՞ նաեւ պրագմատիկ եք մոտենում այդ հարցին, թե թատրոնին որ ներկայացումը հանդիսատես կբերի:

- Երբեք նմանատիպ հարց չեմ դրել իմ առաջ, թե ինչը հանդիսատես կբերի: Ես գիտեմ, որ հանդիսատեսին թատրոն կբերի լավ ներկայացումը, իսկ լավ ներկայացում կարող ես ստեղծել միայն քո անկեղծ զգացողության վրա: Փոքր թատրոնում միշտ բեմադրել եմ այն գործերը, որոնց կարիքն այդ պահին զգացել եմ: Օրինակ, «Ջոնաթան Լիվինգսթոն ճայն» այդ պահին իմ երազանքների գործը չէր, որ բեմադրեցի, բայց զգացի, որ երեխաներն այն անցումային տարիքում են, որ ավելի խորությամբ այդ ստեղծագործությունն ընկալելու համար պետք է իրենք խաղան դա: Մյուս ներկայացումները հիմնականում իմ ներշնչանքի աղբյուրն են, կարդում եմ ինչ-որ ստեղծագործություն եւ հասկանում եմ, որ դա արդեն տեսնում եմ բեմի վրա: Միշտ իմ զգացողությանն եմ հետեւում:

- Այսօր թատրոններում քիչ են մեր օրերի մասին պատմող ներկայացումները, ինչի՞ հետ է դա կապված. լավ դրամատուրգիա՞ չկա, չի գրվում, թե՞ գրվելուց էլ պաթետիկ ձեւով է գրվում:

- Կան անշուշտ, գրվում են, ես էլ հետեւում եմ: Շատ կուզեմ, որ մեր ժամանակակից կյանքին վերաբերող մի ստեղծագործություն ծնվի, ու փորձեմ դա ներկայացնել, որովհետեւ այսօրվա ժամանակի շուրջ ասելիք ունեմ իմ ներսում կուտակված, որն ուզում եմ անպայման արտահայտել, բայց չեմ գտնում այն գրողին կամ ստեղծագործությունը, որը կուզեի բեմադրել, որն ինձ կվարակի այնպես, ինչպես մյուս ստեղծագործություններն են վարակում: Ինչ-որ մի խնդիր կա այդ ստեղծագործություններում, հայացքի բացակայություն, որ երբ փորձում են մեր առօրյա կյանքը նկարագրել, հերոսին բերել, կամ շատ գռեհիկ է ստացվում ու ոչ հավաստի, կամ սիրունացրած ու պաթետիկ, որը գոնե ինձ համար շատ հին է: Այստեղ ճիշտ մոտեցումը գտնելու մեջ է գաղտնիքը, մեզ մոտ այդ գաղտնիքը ոչ մի տեղ չեն սովորեցնում, ինչպես չեն սովորեցնում սցենար կազմելու սխեման: Դրանք դրամատուրգիայի օրենքներն են, դրա համար շատ մեծ պրոբլեմ ունենք մեր հանրապետությունում: Բայց նույն արտասահմանում կամ ռուսաստանյան բուհերում ինչի՞ են այդքան շատ գրում, որովհետեւ կան մարդիկ, ովքեր այդ բանալիները տալիս են ստեղծագործողներին: Մերոնց մոտ ամեն ինչն էմոցիայի վրա է դրված, յուրաքանչյուրն իր աշխարհայացքի, գրագիտության չափով ստեղծագործում է: Մեր կրթական բուհերը պետք է դա սովորեցնեն ու չվախենան՝ մասնագետներ հրավիրեն, վերապատրաստեն, ինչ-որ քայլեր ձեռնարկեն, որ ստացվի:

- Այսօր մեր պետական թատրոնների ձեւաչափն ինչ-որ չափով իրեն չի՞ սպառել, թե՞ ուղղակի խնդիրը տխուր, հնամաշ ներկայացումների մեջ է: Ո՞րն է պատճառը, որ մեծամասամբ նման ներկայացումներ ենք տեսնում մեր պետական թատրոններում:

- Նախ սերնդափոխության խնդիր կա, ու պետք է այդ հարցին հստակ նայել: Բայց, ցավոք, դրանով խնդիրը չի լուծվում, հիմա մենք ճահճացած վիճակում ենք: Երեւի իրավիճակը կփոխի, եթե մի քիչ կառուցվածքային փոփոխություններ արվեն թատրոններում, որն էլի ցավոտ պրոցես կլինի, բայց ինչ-որ քայլեր պետք է արվեն, որ իրավիճակը փոխվի: Փակ շղթա է ձեւավորվել, ու նույնիսկ այն մարդիկ, ովքեր աշխատում են պետական թատրոններում, իրենք բեմադրում, իրենք խաղում են, տեսնում ես, որ անգամ իրենք իրենց արած գործից 100 տոկոս հաճույք չեն ստանում:

- Թվում է, թե թատերական կյանքը մեր երկրում աշխույժ է, տարբեր փառատոններ են լինում, դրսից մարդիկ են գալիս, ենթադրվում է, որ մերոնք պետք է տեսնեն, շփվեն, փորձի փոխանակում լինի, բայց…

- Չի ստացվում, ու դա նաեւ նրանից է, որ այդ սերունդը բաց չէ նոր բան ընկալելու, էքսպերիմենտի, նորություն բերելու, ի վերջո, հաճույք ստանալու իր գործից: Ամեն ինչ ինչ-որ սահմանների մեջ է՝ եւ գեղագիտական, եւ մտածողության, եւ պրոֆեսիոնալիզմի: Թատրոնը հենց այնպես մի վայրկյանում չի ծնվում, դա իսկապես թիմի աշխատանք է, եւ պետք է թիմի բոլոր անդամներն առողջ մտածողություն ունենան՝ ռեժիսորից սկսած, մինչեւ բեմի բանվորը, տեխնիկը: Մեր թատերական կրթությունը, եթե չասեմ շատ ցածր, նույնիսկ զրոյական է, եթե համեմատում եմ ցանկացած այլ երկրի թատերական բուհի հետ: Մեզ մոտ մնացել են սուտ տրադիցիաներ, որ երբ շատ ես խորանում, տեսնում ես, որ նույնիսկ այդ տրադիցիային չեն տիրապետում մեր վարպետները: Խոսում են Ստանիսլավսկու սիստեմից, թվում է՝ դա են սովորեցնում, բայց երբ խորանում ես, հասկանում ես, որ սովորեցնողը նույնիսկ դա լավ չգիտի: Իսկ հիմա աշխարհում այնքան լավ մեթոդներ կան, հետաքրքիր տեխնոլոգիաներ, որոնք օգտագործում են դերասանի ներաշխարհը բացելու, զարգացնելու համար: Շատ մեծ ցավով եմ նայում նույնիսկ երիտասարդ սերնդին, որ թվում է, թե պետք է ինչ-որ բան փոխի, բայց այնքան հիասթափություն, ծանրություն, իմիջիայլոց վերաբերմունք, մեծամտություն եմ տեսնում: Ավագ սերնդի հետ էլ ոչինչ չես կարող անել, ուշադրություն պետք է դարձնել նոր սերնդի վրա ու իրենց մեջ թատրոնի նկատմամբ երազանքը չկոտրել, այլ համոզել, որ դու կարող ես դրանով ապրել, ստեղծագործել ու կարող ես լինել հաջողակ, պարզապես դրա համար պետք է լինես լավագույններից:

- Ձեր թատրոնի դեպքում կարծես ամեն ինչ կա՝ եւ հետաքրքիր ներկայացումներ, եւ թարմ շունչ, եւ հանդիսատես, դա տալի՞ս է Ձեզ այն զգացողությունը, որ հաջողակ եք Ձեր երկրում:

- Ես մի պատասխան կարող եմ տալ. առանց իմ գործի ուղղակի չեմ կարող ապրել, զբաղվում եմ իմ սիրած գործով, եւ դա իմ կյանքի 99 տոկոսն է: Փորձում եմ իմ կյանքը հետաքրքիր դարձնել ու հաճույք ստանալ իմ աշխատանքից: Թու-թու-թու, հանդիսատեսի պակաս չունենք, բայց դա ամենեւին էլ ինձ չի փարատում, ես շատ կուզեի, որ բոլոր թատրոններում դռները կոտրեին ու ուզեին ներկայացում նայել: Թատրոնը պետք է տոն լինի, մարդիկ պետք է ուզենան այդ տոնին հաղորդակից լինել, անկախ նրանից՝ բեմում ողբերգություն են տեսնելու, թե կատակերգություն, բայց այդ տոնը տոն դարձնում են թատրոնի ղեկավարները՝ տանտերերը: Իսկ մեզ մոտ տանտերերը տխուր են, հոգնած, ոչինչ չեն ուզում անել. այդ զգացողությունն ունեմ:

- Ավագ սերնդի շատ ներկայացուցիչներ ասում են, որ ամեն ինչ պետությունից է գալիս: Պետության դերն ինչքանո՞վ է կարեւոր, որպեսզի ունենանք լավ ներկայացումներ, որոնք դիտելու գա հանդիսատեսը:

- Կարծում եմ, դա պարզապես արդարացում է՝ մեղքը գցել պետության վրա, եթե հացթուխն իր հացը վատ է թխում, կամ համեղ չէ, պետությունն ի՞նչ անի: Իսկ երբ պետական թատրոնների աշխատողներն են բողոքում, մեկ-մեկ շատ եմ ջղայնանում, որովհետեւ գիտեմ, թե ինչքան հնարավորություններ եւ օգնություն են իրենք ստանում պետությունից: Այստեղ խնդիրը ճիշտ կառավարելու եւ այդ միջոցները ճիշտ բաշխելու մեջ է: Մեր թատրոնը մշակույթի նախարարությանը չի պատկանում, այլ գիտության եւ կրթության նախարարությանը, այսինքն՝ մենք ընդհանրապես ոչ մի ձեւով չենք ֆինանսավորվում, եւ ամեն ինչն ստեղծվում է մեր աշխատանքի շնորհիվ: Միայն մեղադրել պետությանը քո անգործության մեջ, ճիշտ չէ: Իհարկե, պետությունը պետք է շատ ավելի ուշադիր եւ պահանջկոտ լինի ինչ-որ հարցերի նկատմամբ, որովհետեւ այդ ֆինանսական հնարավորությունները երբ տրվում են, նաեւ դրան համապատասխան որակյալ աշխատանք պետք է ապահովի յուրաքանչյուր թատրոն: Դրանք փոքր գումարներ չեն, եւ մեզ մոտ ճիշտ թատերական մենեջերներ չկան, թատրոնի փիառով զբաղվող ճիշտ մասնագետներ չկան:

- Կարծիք կա, թե այսօր հանդիսատեսն առավելապես երգիծական ներկայացումների վրա է գնում, որքանո՞վ է դա այդպես:

- Միանշանակ համոզված եմ, որ այստեղ որակի եւ որակյալ ներկայացման մասին ինֆորմացիան ճիշտ տարածելու խնդիրն է: Մեզ թվում է, թե հանդիսատեսը գնում է այդ կատակերգական ներկայացումներին, որովհետեւ հեռուստատեսությամբ հիմնականում գովազդվում են այդ ներկայացումները, բայց այդ ներկայացման ստեղծողները բիզնես մտածողությամբ են մոտենում եւ աշխատում են դրա վրա, իսկ որեւէ թատրոն իր լավագույն ներկայացման վրա երբեք գումար չի ծախսում հեռուստատեսությամբ եթեր տալու համար: Բացի այդ, մեր հանրության էմոցիոնալ մակարդակը շատ է իջել, մարդիկ իրենց ամենապրիմիտիվ էմոցիոնալ դաշտի մեջ են դրսեւորում, բարդ բաներն սկսել են բարդ մարսել:

Լուսանկարները՝ Վահան Բադալյանի ֆեյսբուքյան էջից