Ոչ Ռուսաստանը, ոչ էլ Լեռնային Ղարաբաղը պետք չեն Երևանի ներկայիս ղեկավարությանը

Միջազգային ու տարածաշրջանային զարգացումների շուրջ զրուցել ենք Միջազգային եվրասիական շարժման վերլուծաբան, ռուս քաղաքագետ Վլադիմիր Կիրեևի հետ։

- Տարին խոստանում է իրադարձային տարբեր երկրներում. Ռուսաստանում կայանալիք նախագահական ընտրություններից մինչև աշխարհաքաղաքական և տարածաշրջանային այլ զարգացումներ։ Ըստ ձեզ, որո՞նք են 2024-ի ամենասպասված իրադարձությունները։

- 2024 թվականը խոստանում է բազմաթիվ իրադարձային պահեր, խոսքը շարունակվող տնտեսական ճգնաժամի, համաշխարհային պատերազմի ընդլայնման մասին է, որն այսօր շարունակվում է որպես ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի պատերազմ Ուկրաինայում, բայց ունակ է բազմաթիվ այլ երկրներ և տարածքներ ներգրավել։ Էկոլոգիան աստիճանաբար դառնում է ավելի արդիական թեմա, քանի որ բնական համակարգերը քայքայվում են մեր աչքի առաջ, և ամբողջական տարածաշրջաններ դառնում են անբնակելի: Եվ վերջապես, գիտական և տեխնոլոգիական առաջընթացը երկար տարիների ընթացքում առաջին անգամ կրկին դարձել է գլոբալ փոփոխությունների գործոն։ Նշանակալի գործոն են նաև ԱՄՆ-ում, Ռուսաստանում և Ուկրաինայում ընտրությունները։ Իհարկե, ԱՄՆ-ում ընտրությունները փոփոխությունների շատ ավելի մեծ ներուժ ունեն, քանի որ երկիրը գտնվում է դեպի ավելի ագրեսիվ քաղաքականության և ներքին ճգնաժամից մինչև երկրի փլուզում խաչմերուկում: Սա անխուսափելիորեն էական ազդեցություն կունենա աշխարհում տիրող իրավիճակի վրա։ Ուկրաինայում ընտրություններ, հավանաբար, չեն կայանա, թեև տարբերակներ, իհարկե, հնարավոր են, բայց դրանք չեն որոշելու այս երկրի ճակատագիրը։ Իսկ ահա Ռուսաստանում ընտրությունները, թեև ծառայում են որպես գործոն ներքին և արտաքին քաղաքականության համար, մեծ անակնկալներ չեն բերի։

- Մարտի 15-17-ը ՌԴ-ում կանցկացվեն նախագահական ընտրություններ․ չնայած թեկնածուների առատությանը՝ պարզ է, որ գործող նախագահ Պուտինը լուրջ մրցակից չունի և վերընտրվելու է։ Ո՞րն է ձեր դիտարկումը։

- Ռուսաստանում կա լուրջ հայրենասիրական կոնսենսուս: Վարվող քաղաքականությունն ընդհանուր առմամբ հավանության է արժանանում հասարակության ճնշող մեծամասնության կողմից և, հետևաբար, շուրջ քառորդ դար երկիրը ղեկավարող Պուտինը, կարծես, այլընտրանք չունեցող թեկնածու է։ Մարդկանց աչքին համոզիչ արդյունքի կարելի է հասնել միայն քաղաքացիական ծառայության մեջ, բանակում, բիզնեսում, հանրային ծառայության մեջ, որոնք կենտրոնացած են պետության, պետական համակարգի շուրջ։ Ուստի ստացվում է, որ մրցակիցներն այն մարդիկ են, ովքեր իրենց ուղեբեռում իրական ձեռքբերումներ չունեն։ Ստացվում է, որ քեզ ոչ ոք չի խանգարում մրցակցել համակարգի թեկնածուի հետ, բայց բոլոր ուժերը, որոնք իրականում պայքարելու ռեսուրս ունեն, արդեն ինտեգրված են համակարգին ու չեն կարող ինքնուրույն պայքարել։ 

- Մինչ ՌԴ-ում նախապատրաստվում են ընտրություններին, գրեթե միաժամանակ լրանում է ՌԴ-ի հետ հակամարտող պետության՝ Ուկրաինայի նախագահ Զելենսկու ժամկետը։ Զելենսկին բացառել է նոր ընտրությունների անցկացումը՝ դա պայմանավորելով երկրում գործող ռազմական դրությամբ։ Բայց կարծիք կա, որ պատճառներից մեկը նրա նվազող վարկանիշն է։ Ուրիշ ի՞նչ շարժառիթ ունի Զելենսկին և ի՞նչը կարող է փոխել նրա դիրքորոշումը։

- Ուկրաինայում ընտրությունները դեր չեն խաղում Ուկրաինայի ապագայի ընտրության հարցում. Երկրի ճակատագիրը դրված է արտաքին հանգամանքների՝ ԱՄՆ-ի վերահսկողության տակ։ Ռուսաստանը, ԵՄ-ն, ՆԱՏՕ-ն որոշում են Ուկրաինայի ապագան, ինչպես նաև շատ այլ փոփոխական հանգամանքերը։ Ընտրությունները չեղյալ են հայտարարվել, թեև կա հավանականություն, որ ԱՄՆ-ն կստիպի Զելենսկուն ընտրություններ անցկացնել, սակայն այս իրադարձությունը առանձնահատուկ դեր չի խաղում երկրի իրական ճակատագրի վրա։

- Ուկրաինայի առաջնորդը կտրականապես բացառում է Մոսկվայի հետ խաղաղ բանակցությունները (նույնիսկ օրենքով է ամրագրել), թեպետ Կրեմլից ազդակներ կան, որ բարենպաստ միջավայրի ու ցանկության դեպքում Ռուսաստանը պատրաստ է նստել բանակցային սեղանի շուրջ։ Ինչ ելք եք կանխատեսում շուրջ 2 տարի շարունակվող ռուս-ուկրաինական հակամարտության համար։

- Ուկրաինայում հակամարտությունը ԱՄՆ-ի, ՆԱՏՕ-ի և Ռուսաստանի միջև է։ Թեև Ուկրաինան ռազմական գործողությունների տարածք է, բայց ինքը չի վերահսկում իրադարձությունների ընթացքը, ինչպես որ այս հակամարտության սուբյեկտ կամ կողմ չէ, չնայած այն հանգամանքին, որ հենց այս երկրի բնակիչներն են զոհվում։ Պատերազմի ընթացքը կախված է գլոբալ խաղացողներից և համաշխարհային գործընթացներից, որոնց ընթացքը կորոշի Ուկրաինայի ապագան։

- Հայաստանի ներկայիս իշխանությունների օրոք էապես վատթարացել են հայ-ռուսական հարաբերությունները։ Երևանն ու Մոսկվան պարբերաբար հանդես են գալիս «դիվանագիտական փոխհրաձգությամբ»՝ ԼՂ հարցից, ռուս խաղաղապահներից մինչև ՀԱՊԿ ու Երևանի կողմից վավերացված Հոռմի ստատուտ։ Որքա՞ն կշարունակվեն հայ-ռուսական միջպետական հակասությունները։

- Մոսկվայի և Երևանի հարաբերությունները մոտ են խզման։ Պատճառները շատ են, ամեն ինչ մեկ գործոնի վրա իջեցնելը ճիշտ չէ։ Դրանց համադրությունն է դեր խաղում: Նախ, ՀԱՊԿ-ը տարասեռ կազմակերպություն է, որի անդամների մեծամասնությունը անվտանգության երաշխիքներ է փնտրում Ռուսաստանից, բայց չի ցանկանում պարտավորություններ ունենալ միմյանց նկատմամբ։ Բացի այդ, ՀԱՊԿ անդամների մեծամասնությունը մեծապես աջակցում է Ադրբեջանին` Հարավային Կովկասում։ Երկրորդ՝ Ռուսաստանի դիրքորոշումը մեծապես պայմանավորված է անվճռականությամբ՝ չնայած նրա քաղաքականությունն իրականացնելու միջոցների առկայությանը։ Խոսքը տնտեսական, ռազմական և քաղաքական տեխնոլոգիական գործիքների մասին է։ Անվճռականությունը դրսևորվեց, օրինակ, Ուկրաինայում իրավիճակի երկարաձգմամբ, Մայդանին նախապատրաստվելիս և դրանից հետո։ 

Նույն անվճռականությունը եղավ Փաշինյանի իշխանության գալու ժամանակ, որն ուներ գունավոր հեղափոխության հատկանիշներ, երբ լայնորեն հայտնի էր, որ ողջ միջավայրը, որին պատկանում էր այդ քաղաքական գործիչը, կապված էր ԱՄՆ քաղաքական կառույցների հետ և աշխատում էր նրանց շահերից ելնելով։ Այն, որ 2020 թվականի իրադարձությունների ժամանակ անվճռականություն եղավ, արդեն վերջին կետն է, քանի որ Հայաստանի այդ ժամանակվա քաղաքականությունը հակասական և շատ առումներով սադրիչ բնույթ ուներ: Այսինքն, Ռուսաստանի կողմից զգուշավորություն ցուցաբերելը խելամիտ քայլ էր, քանի որ շատերը ձեռնարկել են քայլեր, որոնք հայկական կողմից ընկալվել են որպես ոչ բարեկամական։ 2018-ին իշխանության եկած խումբն ի սկզբանե ցանկանում էր խզել հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ և միայն պատճառ էր փնտրում։ Իրավիճակը Փաշինյանի համար բարդ է, քանի որ բավական դժվար է միաժամանակ բավարարել հասարակական կարծիքը, ազգային անվտանգության խնդիրները և արևմտյան գործընկերներին։ Հայաստանից դուրս տարածված է այն տեսակետը, որ Լեռնային Ղարաբաղը բեռ է եղել Հայաստանի համար՝ արևմտյան կառույցներին, առաջին հերթին՝ ՆԱՏՕ-ին ինտեգրվելու գաղափարի տեսակետից, և դրանից ազատվելը եղել է միանգամայն համակարգված։ Իհարկե, Հայաստանի ներսում քչերն են պատրաստ հավատալ դրան։ Այդուհանդերձ, Ռուսաստանին իմպերիալիզմի մեջ մեղադրելը, ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու խոստումը և միևնույն ժամանակ օգնություն խնդրելը վատ ֆոն է Մոսկվայի՝ իրավիճակին լրջորեն միջամտելու ցանկության համար։ Միևնույն ժամանակ, Հայաստանի ղեկավարության շատ քայլեր կրում էին սկզբունքորեն սադրիչ բնույթ։ Ակնհայտորեն, եթե նախկին ղեկավարությունը մնար ի դեմս Սարգսյանի, առավել եւս՝ Քոչարյանի, նման թյուրիմացություն չէր լինի։

- Մինչ Երևանն ու Մոսկվան բացահայտ խոսում են տարաձայնությունների մասին, Ռուսաստանն ու Ադրբեջանը սերտացնում են դաշնակցային հարաբերությունները։ Կարո՞ղ ենք ասել, որ Հայաստանի իշխանություններն իրենց վարքագծով նույնպես նպաստեցին ռուս-ադրբեջանական փոխհարաբերությունների ջերմացմանը, թե՞ գործ ունենք դասական բանաձևի հետ՝ չկան հավերժական թշնամիներ կամ բարեկամներ` կան հավերժական շահեր։

- Ռուսաստանի և Ադրբեջանի հարաբերությունները ոչ միայն հակասություններ չունեն, այլև, ընդհանուր առմամբ, կառուցողականորեն քննարկվում և լուծվում են։ Ռուսաստանն ու Ադրբեջանը համագործակցության բազմաթիվ տնտեսական և լոգիստիկ թեմաներ ունեն։ Նույն իրավիճակն է նաեւ տարածաշրջանային քաղաքականության հարցերում։ Հասարակական կարծիքը հետխորհրդային շրջանում Ռուսաստանին ընկալում էր որպես Հայաստանի գործընկեր, ինչը բարդացրեց համագործակցությունը՝ Մոսկվայի և Երևանի հարաբերությունների մակարդակի նվազման պատճառով, ընդհակառակը, նույն հարաբերությունները սկսեցին բարելավվել Մոսկվայի և Բաքվի միջև։ Կոնկրետ հայկական գործոնով պայմանավորված փոխազդեցությունների մակարդակի կտրուկ աճի մասին խոսելը, հավանաբար, ավելորդ է, սակայն որոշակի աճ կա։

- 2024 թ․ փետրվարի 7-ին Ադրբեջանում արտահերթ նախագահական ընտրություններ կանցկացվեն։ Իր որոշումը Ադրբեջանի նախագահը բացատրել է մի քանի գործոնով` մի կողմից «2023 թ․ սեպտեմբերյան հայտնի իրադարձություններից հետո դրանք կլինեն առաջին համապետական լիարժեք նախագահական ընտրությունները», մյուս կողմից՝ «հանրագումարի կբերեն իր 20-ամյա կառավարման արդյունքները»։ Ալիևն անկե՞ղծ է իր պնդումներում։

- Ադրբեջանը գրեթե ողջ հետխորհրդային ժամանակաշրջանում կառավարվել է մեկ իշխող վերնախավի կողմից։ Քաղաքական համակարգի այս հատկանիշը բնորոշ է գրեթե բոլոր հետխորհրդային երկրներին, թեև այն կազմակերպված է մի փոքր այլ կերպ։ Ճիշտ նույն իրավիճակն է Ռուսաստանում և շատ այլ երկրներում։ Բալթյան երկրներում, Մոլդովայում և Ուկրաինայում, չնայած ակնհայտ իշխանափոխությանը, քաղաքական կուրսը որոշվում է Վաշինգտոնի կողմից և ամենևին կախված չէ վերջին տարիների ընտրություններից։ Վերադառնալով Ադրբեջանում ընտրություններին՝ ինտրիգ չկա, իշխող դասակարգը կառավարում է երկիրը, չի պատրաստվում հրաժարվել իշխանությունից և վայելում է հասարակության աջակցությունը։ Այս իրադարձության մեջ դժվար թե հնարավոր լինի խոսել որևէ հատուկ նշանակության մասին, այն նախևառաջ խորհրդանշական է իր բնույթով։ Ընդհանրապես, իշխանության մարմիններում մարդկանց համախմբելու և երկրի ընթացքը որոշելու խնդիրն այլ բնույթ է կրում, ընտրությունների հետ կապված չէ։

- Սեպտեմբերին Ադրբեջանի վերջին ագրեսիայի հետևանքով ԼՂ-ն ամբողջապես հայաթափվեց, Արցախն օկուպացվեց։ Տեղական հեռուստաալիքներին տված վերջին հարցազրույցում Ալիևը չի էլ թաքցրել, որ անտեսել է բոլոր միջազգային հարթակները, այդ թվում՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին (որի անդամ է նաև ՌԴ-ն) և ղարաբաղյան հիմնահարցը լուծել է ռազմական ճանապարհով։ Ձեր կարծիքով, ինչու՞ Արցախն արժանացավ այս ճակատագրին։

- Միջազգային ճանաչված իրավական նորմերի տեսակետից Լեռնային Ղարաբաղը (Արցախը) Ադրբեջանի տարածքն է։ Միևնույն ժամանակ, գրեթե 30 տարի Հայաստանի Հանրապետությունը չի կարողացել հասնել այս տարածքի միջազգային իրավունքի սուբյեկտի ճանաչմանը, նույնիսկ Երևանն ինքը չի ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը։ Այս տարածքը պաշտպանելու ցանկություն կամ հնարավորություն չկար։ Բաքվի հետ տարածքի բաժանման շուրջ համաձայնության գալու հնարավորությունը բաց է թողնվել մինչեւ 2020 թվականը։ Ռուսաստանը, նախ, զբաղված է ուկրաինական հակամարտությամբ, և երկրորդ՝ տեսնում է Երևանի անզիջում լինելը, որը պահանջում է աջակցություն և միաժամանակ հայտարարում է գաղութատիրական կախվածությունից ազատվելու ցանկության մասին։ Հայտնի չէ, թե ինչ պայմանավորվածություններ է ունեցել Բաքուն Մոսկվայի և այլ մայրաքաղաքների հետ։ Բայց Ռուսաստանը հիմնականում անտեսվեց որպես կողմ, ինչպես Լաչինի միջանցքի հարցում, այնպես էլ ԼՂ (Արցախ) պետական ծառայողների տարհանման դեպքում: Այնուամենայնիվ, չափազանց շատ բան կա, որ մենք չգիտենք այս իրավիճակի մասին: ԱՄՆ-ն և ԵՄ-ն տեսան ստեղծված իրավիճակը հրահրելու պոտենցիալ, ուստի այժմ հակամարտություն են հրահրում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև։ Շատ կասկածելի է, որ փախստականների վերադարձի հարցը կլուծվի, սա պահանջում է, որ տարածաշրջանը նորից անցնի Հայաստանի վերահսկողության տակ, այս տարբերակը գրեթե անհավանական է թվում, դրա համար պայմաններ չկան։ Հայաստանի կամ ընդհանրապես տարածաշրջանի համար դա լավ ավարտ չի ունենա։

- Ալիևը խոստովանել է նաև, որ եթե Շուշին չհանձնվեր, ապա 44-օրյա պատերազմի ավարտն ազդարարող եռակողմ Հայտարարությունը (Հայաստան, Ռուսաստան և Ադրբեջան) չէր ընդունվի Բաքվի համար ձեռնտու պայմաններով։ Նա նաև նշել է, որ պատերազմի օրերին ամենից շատը շփվել է Էրդողանի ու Պուտինի հետ և որ հենց ՌԴ առաջնորդն է կանգնեցրել հակամարտությունը։ Ինչպե՞ս կգնահատեք Մոսկվայի ջանքերն այս ամբողջ գործընթացում։

- 44-օրյա պատերազմը նախապես ակնհայտ ելք չուներ․ Ադրբեջանի ղեկավարությունն ամենևին էլ վստահ չէր հաջողության վրա, և հավանական է, որ եթե Հայաստանը ղեկավարեր մարդկանց մեկ այլ խումբ, արդյունքը կարող էր այլ լինել: Միանգամայն հնարավոր էր, որ Ադրբեջանի ռազմական արշավը կարող էր դառնալ տարածաշրջանն իր վերահսկողության տակ վերադարձնելու հերթական անհաջող փորձը։ Ռուսաստանը հենց սկզբից հանդես է եկել երկու կողմերի շահերի բավարարման օգտին։ Երաշխավորելով Հայաստանի Հանրապետության տարածքի անվտանգությունը՝ Երևանին առաջարկել է շրջանների մի մասը հանձնել Բաքվի վերահսկողությանը՝ ՀՀ-ին թողնելով հենց Լեռնային Ղարաբաղը։

Ռուսաստանը ձգտել և ձգտում է կառուցողական գործընկերություն պահպանել հակամարտող բոլոր կողմերի հետ և վեճը լուծել՝ ելնելով երկու կողմերի շահերից։ Պուտինը պնդել է, որ Ադրբեջանը դադարեցնի հարձակումը, քանի որ ինքը չի ցանկանում Ղարաբաղի՝ որպես հայկական շրջանի լիակատար անհետացումը, ինչը ժամանակին դժգոհության մեծ ալիք առաջացրեց ադրբեջանական հասարակության մեջ։ Սակայն հարցը հնարավոր չեղավ լուծել պարիտետային սկզբունքով։ Իր հերթին Հայաստանը վարել է անհետևողական քաղաքականություն՝ չխորանալով նույնիսկ մանրամասների մեջ, որի շատ տարրեր սադրիչ բնույթ ունեն։ Միևնույն ժամանակ, օգնության խնդրանքով Ռուսաստանին ուղղված դիմումները միախառնվում էին տարածաշրջանում Ռուսաստանի կայսերական քաղաքականության վերաբերյալ մեղադրանքների հետ։ 
Մինչդեռ, երկու կողմերը հանդիպել են Մոսկվայի և տարածաշրջանի երկրների աջակցությամբ, ապա դիմել ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի օգնությանը, հակասական հայտարարություններ արել՝ խճողելով իրավիճակը։ Շատերի մոտ այն տպավորությունն էր, որ շատ բան արվում է զուտ Ռուսաստանին հիմնախնդրի լուծման բանաձեւից բացառելու համար։

- Հայ ժողովուրդն Արցախի էջը փակված չի համարում, թեև Նիկոլ Փաշինյանը մի քանի անգամ հայտարարել է, որ ճանաչում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը՝ ներառյալ Լեռնային Ղարաբաղը։ Հայաստանի վարչապետի այդ դիրքորոշման մասին խոսել է նաև Պուտինը։ Ի՞նչ է սա նշանակում, Կրեմլը Արցախի էջը փակվա՞ծ է համարում՝ հաշվի առնելով նաև ԼՂ-ից ռուս խաղաղապահների աստիճանական դուրսբերման գործընթացն ու այդ ամենի շուրջ ռուս-ադրբեջանական քննարկումները։

- Հայաստանից դուրս տարածված է այն վարկածը, որ Լեռնային Ղարաբաղը կանխամտածված է հանձնվել, քանի որ դա խանգարել է ՆԱՏՕ-ի կառուցվածքին ինտեգրվելուն և ԱՄՆ-ի ու ԵՄ-ի հետ երկկողմ հարաբերություններին։ Միաժամանակ, տարածաշրջանի կորստի պատասխանատվությունը բարդվեց Մոսկվայի վրա՝ որպես ՀՀ քաղաքացիներին Ռուսաստանի դեմ հանելու միջոց։ Ամեն դեպքում, Հայաստանի համար հնարավոր չէր լուծել Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության խնդիրը։ Միայն հնարավոր էր օգնել ու պայմաններ ստեղծել։ Այսօրվա իրավիճակում Նիկոլ Փաշինյանը և նրան շրջապատող խումբն արել են ամեն ինչ, որպեսզի Ղարաբաղը հանվի ժամանակակից հայաստանյան քաղաքականության օրակարգից։ Միևնույն ժամանակ, Փաշինյանն ինքը սիրված է հայ հասարակության մեջ, իզուր չէ, որ նրա հակառակորդները՝ ի դեմս Քոչարյանի և Սարգսյանի, ովքեր խոստացել էին պահպանել Լեռնային Ղարաբաղը և վերականգնել հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ, չկարողացան իշխանությունը խլել նրանից ընտրություններում։ Փաստորեն, հայ ընտրողը դեմ է քվեարկել Լեռնային Ղարաբաղին և Ռուսաստանի հետ միությանը՝ հանուն Արևմուտքի և ՆԱՏՕ-ի հետ հարաբերությունների։ Ռուսաստանն իր հերթին չմիջամտեց ընտրություններին և հստակ չաջակցեց նույն Քոչարյանին՝ վախենալով հանրապետության ներքին գործերին միջամտելու մեղադրանքներից։ Փաստ չէ, որ դա կբերեր ռուսամետ ուժերի հաղթանակին, բայց հաստատ կբարդացներ հարաբերությունները Փաշինյանի և նրա շրջապատի հետ։ Այնուամենայնիվ, արդյո՞ք Փաշինյանի հետ կոնֆլիկտի բացակայությունն այդքան կարևոր է Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև հարաբերությունների մոտալուտ անխուսափելի խզման լույսի ներքո։ Ռուսաստանը, պատկերավոր ասած, «սպիտակ ձեռնոցներ է հագնում», բայց կորցնում է գործընկերոջը։ Այս պահին, Ռուսաստանը ճանապարհ չունի լուծելու ԼՂ-ի՝ Հայաստանի վերահսկողության տակ վերադարձնելու հարցը, քանի որ ոչ Ռուսաստանը, ոչ էլ Լեռնային Ղարաբաղը պետք չեն Երևանի ներկայիս ղեկավարությանը։

- Ներհայաստանյան քննարկումներում բազմաթիվ հարցեր կան բարեկամ երկրին՝ Ռուսաստանին․ ինչու՞ Կրեմլը չի նկատում Ալիևի ռազմատենչ հռետորաբանությունը, տարածքային պահանջները Հայաստանի նկատմամբ։ Նա «ադրբեջանական պատմական հողեր» է անվանում Երևանն ու Ջերմուկը և խոսում է Հայաստանից եւս 8 գյուղ գրավելու մասին, սպառնում է չբացել ՀՀ-ի հետ սահմանը, եթե Երևանը չհամաձայնի գործարկել «Զանգեզուրի միջանցքը»։

- Ադրբեջանը ձգտում է լուծել հնարավորինս շատ հարցեր, այդ թվում՝ այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքը», բայց նաև ծրագրերում կա Սյունիքի մարզն այս կամ այն պատրվակով օկուպացնելու գաղափարը։ Օրինակ՝ երաշխավորել միջանցքի անվտանգությունը կամ էթնիկ ադրբեջանցի փախստականների վերադարձը տարածաշրջան։ Ինչո՞ւ Ռուսաստանն ակտիվորեն չի միջամտում գործընթացին. Որովհետեւ երկու կողմերն էլ փորձում են բացառել Ռուսաստանին այս հարցից։ Ռուսաստանը հնարավորություն ունի լուծել հակամարտությունը՝ հենվելով երկու կողմերի վրա, բայց պարզվում է, որ շփում կա երկու կողմերի հետ և երկու կողմն էլ նպատակ ունեն նվազեցնելու Ռուսաստանի դերը այդ հարցում։ Երկու կողմն էլ չեն կատարում իրենց պարտավորությունները, փոխում են իրենց վերաբերմունքը խնդրին, նույնը վերաբերում է խաղաղության պայմանագրին։ 
Ստացվում է, որ Ադրբեջանը գտնվում է Թուրքիայի, Իսրայելի և Հյուսիսային Ամերիկայի ազդեցության տակ, իսկ Հայաստանը՝ ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի։ Հակամարտության երկու կողմերն էլ լսում են Ռուսաստանին, բայց Մոսկվայի դերը ոչ թե բացառիկ է, այլ ավելի շուտ՝ սահմանափակ։ Միևնույն ժամանակ, և՛ Ադրբեջանը, և՛ Հայաստանը տարբեր առումներով ձգտում են բացառել Ռուսաստանին տարածաշրջանային քաղաքականությունից։ Օրինակ, Հայաստանը հայտարարում է, որ Ռուսաստանը չի հսկելու միջանցքը, քանի որ չկա Լաչինի միջանցք և չկա Լեռնային Ղարաբաղ, որը ներառված չէ տրանսպորտային ուղիների ապաշրջափակման պայմանագրերում։ Ադրբեջանն իր հերթին նշում է, որ պայմանագիրը վերաբերում էր հենց Ռուսաստանի վերահսկողությանը։ 

- Երևան-Մոսկվա-Բաքու փոխհարաբերությունների ամբողջ յուրահատկությունը հաշվի առնելով, որքանո՞վ եք իրատեսական համարում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը։ Բաքուն մերժում է գրեթե բոլոր բանակցային հարթակները՝ խաղը տեղափոխելով դեմ առ դեմ տիրույթ։

- Կողմերի փոփոխական քաղաքականությունը վերաբերում է նաև խաղաղության պայմանագրին։ Ադրբեջանը ցանկանում է առավելագույնս լուծել իր տարածքային խնդիրները, իսկ Հայաստանը մտադիր է սադրել Ադրբեջանին՝ ելնելով ԱՄՆ-ի ու Ֆրանսիայի շահերից։ Կողմերից ոչ մեկը կարիք չունի խաղաղության պայմանագիր ստորագրելու, համենայն դեպս՝ ոչ հիմա և ոչ որոշակի պայմաններով: Հակամարտությունն իրականում չի ավարտվել, ունի բազմաթիվ չլուծված խնդիրներ և, ավելին, աստիճանաբար դառնում է ավելի մեծ հակամարտության մաս, որի կողմերն են մի կողմից Ռուսաստանն ու Իրանը, մյուս կողմից՝ ԱՄՆ-ն ու նրա դաշնակիցները։