Ցանկացած զիջում մահ է Արցախի համար

«Հրապարակի» զրուցակիցն է 1992 թվականին Հայաստանում ԼՂՀ մշտական ներկայացուցիչ, քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանը:

- Սպասելի՞ էին նման զարգացումները, որ ադրբեջանցիներն այսպիսի քայլեր կձեռնարկեին:

- Իհարկե, սպասելի էր: Եթե ուշադիր հետեւեք առնվազն վերջին 20-25 օրվա ադրբեջանական մամուլին, իրենց հայտնի փորձագետներին, հիմնական երկու թեմա կար․ մեկն Իրանի խնդիրն էր՝ որպես վտանգ Ադրբեջանին, երկրորդը՝ Լաչինի միջանցքը փակելու խնդիրը: Այսինքն՝ նրանք նախապատրաստում էին, ինֆորմացիոն առիթ էին ստեղծում այդ ամենի համար: Ես չգիտեմ՝ մեր իշխանությունների կամ քաղաքական էլիտաների համար ինչով էր դա զարմանալի, երբ որ օրը 10 հոգի խոսում էին, որ ադրբեջանցիները խնդիր են դրել փակել Լաչինի միջանցքը: Բնականաբար, ինչ-որ ձեւ կգտնեն, շատ ավելի հետաքրքիրն այդ ձեւն է. ինչո՞ւ ռազմական ուժերով ճանապարհը չեն փակել, հանգիստ կարող էին փակել՝ որեւէ խնդիր իրենք չունեն: Իրենք ձեւականորեն ինչ-որ խնդիրներ են բարձրացնում՝ էկոլոգիական եւ այլն, իրենք էլ են ծիծաղում հենց դրա վրա: Իրենց մամուլում շատերը շատ պարզ խոսում են այդ մասին, պատճառն այնքան պրիմիտիվ է, որ ոչ ոք լուրջ չի էլ վերաբերվում դրան: Խնդիրներ են դրված, եւ այսօր պետք է դրա մասին մտածել: Մեր փորձագետներն էլ փորձում են գտնել, կապում են նրա հետ, որ Հայաստանի առաջ ուլտիմատում են դնում, որ Մեղրիով միջանցք ստանա Ադրբեջանը, որպեսզի Հայաստանն ինքը համաձայնի: Նրանք կարող են շատ հանգիստ մտնել ու միջանցքը վերցնել:

- Այդ դեպքում պատճառը ո՞րն է՝ նման գործողությունների գնալու:

- Իրենք ամեն ինչին նայում են ռեգիոնալ աչքով, եւ ես չգիտեմ, բայց կարող է՝ եկել են այն մտքին, որ Հայաստանին պարտադրեն, որ Հայաստանն ինքը հանձնի միջանցքը: Երբ Հայաստանն ինքն է միջանցք հանձնում, ոչ մի Իրան չի կարող քիթը խոթել, դժգոհել՝ տարբերությունը դա է: Իհարկե, դա հնարավոր չէր առանց ռուսների, դա, իհարկե, միասնական էր արված: Իզուր չէր Լավրովի՝ վերջերս արված հայտարարությունը, որ Հայաստանն ինքն է գտնում, որ Ղարաբաղն Ադրբեջանի մաս է՝ ի՞նչ եք ուզում Ռուսաստանից:

- Բայց չէ՞ որ Հայաստանի իշխանություններն իրոք հայտարարում են, որ Արցախն Ադրբեջանի մաս է:

- Հենց դրանից է օգտվել, ինքը հո սուտ չի՞ ասել, բացարձակ ճշմարտություն է ասել, բայց դա չէ էականը: Էականն այն է, որ իրենք արդեն իսկ հիմք են սարքել դա, այսպիսի մի հրեշավոր քաղաքականություն են մշակել Ադրբեջանի հետ։ Այն աստիճանի, որ Ադրբեջանի արտգործնախարարությունը բաց հայտարարում է, որ մենք չենք ճանապարհը փակել՝ ռուսական զորքն է փակել, մենք գործ չունենք, մենք ընդամենը ինչ-որ ակցիա ենք անում, դիմեք իրենց:

- Տեսակետ է շրջանառվում, որ սա հենց Ռուսաստանի դեմ ուղղված սադրանք է:

- Ի՞նչ օրի է Ռուսաստանը, որ համաձայնում է նման քայլերի՝ հարցն այսպես պետք է տալ:  Ռուսաստանն այն օրին է, այնքան է կախված Թուրքիայից, որ արդեն իսկ ցանկացած ցանկություն՝ Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի, կատարում է: Գործ ունենք դրա հետ, ուրիշ երկրներ, գերտերություններ Ադրբեջանին պարտադրում են, որ դուրս գա, ասում են, որ անընդունելի բաներով է զբաղված, Ռուսաստանը հանգիստ լռում է՝ կարծես ոչինչ չկա, ինչ-որ զորքեր են գնացել, խոսում ենք ադրբեջանցիների հետ, որ ճանապարհն ազատեն, հանգիստ, կարծես բան չկա: Արդբեջանն էլ արտգործնախարարության մակարդակով հայտարարում է, որ Ռուսաստանն է փակել: Նայեք, թե աշխարհում ինչ է կատարվում, սա շատ լայն խնդիր է: 120 հազար մարդ պատանդ են վերցրել, որ ինչ-որ պահանջներ առաջ քաշեն: Պահանջները միայն Հայաստանին չեն վերաբերում, դա վերաբերում է Իրանին:

- Այսինքն՝ ճակատ են նախապատրաստում Իրանի դեմ հարձակմա՞ն:

- Ճակատն իրենցից չի կախված, զորքերը չեն էլ հեռացնում սահմաններից, թուրքերի հետ միասնական զորավարժություններ: Հերիք է բացել իրենց հեռուստաալիքները՝ 24 ժամ իրենք դրանից են խոսում, գտնում են, որ իրենց երկրի խնդիրներն այդ ճակատում են, դրանով են զբաղված: Իրական խնդիրներն ուղղակի օգտագործվում են, որ ավելի ճիշտ ինքնադրսեւորվեն միջազգային քաղաքականության մեջ: Բոլորս էլ գիտենք՝ ամեն ինչ աշխարհում այնքան շաղկապված է, որ որեւէ քայլ անելուց ցանկացած երկիր նախապատրաստում է պայմաններ, որ իր իրավունքները հստակ լինեն: Հիմա Ադրբեջանի արտգործնախարարության այդ հայտարարությունը պարզ ու հստակ ցույց է տալիս իրենց իրավունքները, ինչի հիման վրա են իրենք այս գործողությունն անում եւ այլն, եւ այլն:

- Արցախահայությունն այս պարագայում կարո՞ղ է ազդել զարգացումների վրա:

- Իրենք հայտնվել են տեռորիստների ձեռքում: Մարդիկ լավ հասկանում են՝ իրենց պատանդ են վերցրել, պահանջներն իրենց չեն ուղղված, դատարկ, ձեւական ինչ-որ պահանջներ են՝ հանքեր եւ այլն, ու րոպեն մեկ փոխում են: Մե՛կ ասում են՝ էկոլոգիական է, մե՛կ ասում են՝ մեր ազգային հարստությունը թալանում են, մե՛կ ուրիշ բան են ասում, դա երկրորդական է: Արցախցիների խնդիրն այն է, որ իրենք պիտի ընդդիմանան եւ գիտակցեն, որ այդ վիճակում են, որովհետեւ Ադրբեջանը կարող է սադրանքների գնալ, ինչ-որ ոչ կոռեկտ պատասխաններ ստանալ, օգտագործել նորից: Հիմա գազն են անջատել, հետո մի ուրիշ բան կանեն, մեկուսացնում են մարդկանց, բացահայտ բանդիտիզմով, տեռորիզմով են զբաղված՝ աշխարհի առաջ:

- Անդրադառնալով նույն աշխարհի կամ, այսպես կոչված, միջազգային հանրության արձագանքներին՝ մի տեսակ աչքկապոցի չի՞ հիշեցնում:

- Իհարկե, հիշեցնում է, ես իզուր եմ պատմել Ռուսաստանի մասին: Ամեն երկիր գործում է իր ազգային շահերից, նայում է՝ այս վիճակում իր շահերն ինչ են ենթադրում, ու անում է այնպես, ինչպես իրեն պետք է: Ինչո՞ւ է պետք Ռուսաստանին այս ճանապարհը փակել, որովհետեւ թանկ ծախում է Ադրբեջանին ու Թուրքիային, շատ թանկ՝ դրա գինը մենք չգիտենք:

- Այսինքն՝ ճանապարհը չփակեին, թողնեին՝ ադրբեջանցի «բնապահպանները» գնային Ստեփանակե՞րտ:

- Բան չասացի, իրենց ձեռքին է՝ կարող են անել: Այդ ամեն ինչն անում են ռուսները՝ թանկ, շատ թանկ ծախում Ադրբեջանի վրա: Մենք չգիտենք դրա գինն անգամ: Ծառայություններ մատուցելու գործը 1990-ականներին էլ էր նույնը, 91 թվականին նույն բանն էին անում:

- Ռուսաստանը չի՞ գիտակցում, որ որքան էլ թանկ վաճառի, միեւնույն է՝ դա իր դեմ է գործելու:

- Բայց Ռուսաստանն ինքը գիտի՞, թե իր վիճակն ինչ է լինելու: Երկիրն այնպիսի ցայտնոտային վիճակում է հայտնվել, որ ընդհանրապես ամեն ինչի պատրաստ է: Եվ դրանից բոլորն են օգտվում, այդ թվում, առաջին հերթին՝ Թուրքիան եւ Ադրբեջանը:

- Հայաստանի իշխանությունների քաղաքականությունն ինչպե՞ս կգնահատեք:

- Իշխանությունները սովո՞ր են, այ, էս վիճակում քաղաքականություն վարել, հասկանալ, որ աշխարհը շահերի վրա է:

- Պատերազմից երկու տարուց ավելի է անցել՝ չպե՞տք է արդեն հասկանային:

- Հասկանում են, բայց չգիտեմ՝ ինչքանով էֆեկտիվ պետք է խնդիրներ դնեն ու լուծեն: Դուք ի՞նչ եք կշեռքի վրա դնում, ուրիշները դնում են նժարի վրա իրենց բեռը, դուք ի՞նչ եք դնում: Աշխարհն այդպիսին է՝ պիտի բան դնես, որ քեզ հետ հաշվի նստեն: Եթե ոչ մի բան չես դնում, ընդամենը խնդրում ես՝ մի հատ հայտարարություն են անում՝ կանեն, ի՞նչ է եղել:

- Կշեռքի նժարին դնելու բան մնացե՞լ է մեզ:

- Մնացել է, չի մնացել՝ ո՞վ է հարցնում: Երկու տարի է՝ մասսայական՝ ազգի կեսը գոռում է՝ հանձնենք, սեղանների տակ նստենք, փրկվենք։ Դա էլ է մոտեցում, դա անզորությունից է, այդպես էլ հանձնել ենք, 1915 թվականին էլ ենք հանձնել, կարծում են, թե երբ հանձնում ես, փրկվում ես: Անզորությունից է, պետք է մտածես, չէ՞, կարող է՝ սխալ ես մտածում ընդամենը: Այդպիսի գործոն չկա աշխարհում, որ իր դերը չունի, արժեքը չունի միջազգային հարաբերություններում, գոյություն չունի նման բան: Փոքր Ղարաբաղը տեսնում եք՝ ամբողջ աշխարհը վրա է տվել, ի՞նչ է եղել, ուրեմն ինչ-որ արժեք է, չէ՞, իրենից ներկայացնում՝ որպես քաղաքական գործոն: Պիտի մտածես՝ ինչ արժեք ես ներկայացնում, որ իմանաս՝ ինչ քայլեր ես անում: Մեզ մոտ ե՞րբ է նման բան եղել, մարդիկ ընդամենը մեկից կախված լսում են՝ մի նամակ գրենք՝ գան, մեզ փրկեն․ 30 տարի այդ էր, ուրիշ քաղաքականություն չկար: Հիմա էլ կեսն ուզում է Ամերիկայի ցարին գրի, կեսը՝ Ռուսաստանի ցարին, մյուս կեսն էլ Թուրքիային է ման գալիս, որ գնա, դիմացը չոքի, որ իրենց չկոտորեն: Դեռ սա է վիճակը:

- Արցախին ի՞նչ է սպասվում, հայաթափվելո՞ւ է:

- Խնդիրն այն է՝ հիմա դու կարո՞ղ ես քո իրավունքների համար պայքարել, թե՞ ոչ: Պետք է քաղաքականություն վարել: Արցախը որպես գործոն աշխարհում ընդունված է, ամբողջ աշխարհն է ընդունում, բացի Ադրբեջանից, որ գոյություն ունի խնդիր, կա Արցախ:

- Ի՞նչ խորհուրդ կտայիք Արցախի իշխանություններին, ի՞նչ քայլեր անել, ո՞ր ուղղությամբ գնալ:

- Առաջինը․ երբեք որեւէ սադրանքների չգնալ՝ մեկ, երկրորդը՝ ոչ մի զիջումների, ոչ մի: Զիջումը մահ է իրենց համար, ցանկացած զիջում, որ անեն, առավոտյան 10 հարկանի նոր զիջում են դնելու իրենց առաջ: Ադրբեջանցիներն էլ են բավականին բարդ վիճակում հայտնվել, նրանք էլ են ցայտնոտի մեջ, իրենք ստիպված են անընդհատ ավելի այլանդակ բաներ անել: Մի օր գալու է, որ հակադրվելու են շատ-շատերին: Բայց մարդիկ հասկացել են, որ չի կարելի ամեն մոտեցողին վազելով ճտերիդ տաս, բոլոր ճտերդ հերթով տալու ես, չէ՞:

- «Չարի վերջը» հեքիաթի սցենարով:

- Այո: