Անհատի դերը պատմության մեջ. Գարեգին Նժդեհից մինչեւ մեր օրեր

Գոյություն ունի ենթադրություն, որ մեծ անհատներն են գերիշխող ազդեցություն ունենում պատմական փոփոխությունների վրա: Մարդկանց մեծամասնությունը կարծում է, որ պատմությունն առանց Ժաննա դ'Արկի, Հենրի VIII-ի, Նապոլեոնի, Հիտլերի, Ստալինի, Մաոյի, Մուսոլինիի, Քենեդու, Գորբաչովի և Թետչերի, կլիներ ձանձրալի: Անձի պաշտամունքն առանցքային է եղել արձանագրված ամբողջ պատմության մեջ: 

Պատմության մեջ անհատի դերը նրանում է, որ նա մյուսներից ավելի վաղ, ավելի լավ, ավելի խոր և ամբողջական է պատկերացնում հասարակության զարգացման նոր պահանջմունքները, առկա պայմանների փոփոխության անհրաժեշտությունը և մյուսներից ավելի վճռական է պայքարում դրա համար, կարողանում է գտնել և ցույց տալ հասարակության, ժողովրդի առջև ծառացած խնդիրները լուծելու ուժերը, ուղիները և միջոցները:

Պատմության ընթացքը ձևավորելու համար հասարակությունից վեր բարձրացող անհատներին վերաբերող առասպելը համատարած է և հիմնված երկու ենթադրությունների վրա. 1) առաջնորդների գործողությունները ձեռնարկվում են հասարակության մեջ իրենց դիրքից մեկուսացված. 2) առաջնորդների ուսումնասիրությունն արդարացված է նրանով, որ նրանք գործել են անկախ որևէ սահմանափակումներից:

Ինչու «Գարեգին Նժդեհից մինչև Ռուբեն Վարդանյան»: Արդեն երկրորդ անգամ, վերջին 100 տարում, հայ ժողովուրդը հայտնվել է գոյաբանական խնդրի առջև: Այս առումով, Սյունիքն ու Արցախը նույն տրամաբանության մեջ են: Դրա ապացույցն այն է, որ 2020 թ. պատերազմին հաջորդած իրադարձությունները ցույց տվեցին, որ թշնամու թիրախը Սյունիքն է, առանց որի Արցախի բռնազավթումը «մեկ ժողովուրդ երկու պետության» համար ռազմավարական նշանակություն չունի: Իսկ Սյունիքը Հայաստանի համար գոյատևման գրավականն է:

Միաժամանակ, տարածաշրջանում, իր պատմական տարածքներում, հայ ժողովրդի զարգացումն ու անվտանգության ապահովումն անհնար է առանց Արցախի: Գոյատևելով հնարավոր չի լինի ապահովել հայ ժողովրդի արժանապատիվ բարեկեցությունը և անվտանգությունը: Դա կլինի հայոց պետության պասիվ էֆթանազիայի նման մի բան: 

Հատկանշական է, որ Գարեգին Նժդեհը, անհավասար մարտեր մղելով 11-րդ կարմիր բանակի դեմ (այսինքն՝ գործել է անկախ որևէ սահմանափակումնից) մինչև 1921 թվականը, լքել է Զանգեզուրը իշխանությունների կողմից, Սյունիքի Հայաստանի կազմում պահելու, երաշխիք ստանալուց հետո միայն: 

Գարեգին Նժդեհը վստահ է եղել, որ «պիտի գա, դեռ պիտի հայտնվի նոր հայը որպես ազգային ղեկավար՝ զինվորականի, պետական մարդու և մշակութային գործչի դերերում»:

Թվում է, թե ի դեմս Ռուբեն Վարդանյանի՝ եկել է «պետական մարդը» և հեռու չէ այն ժամանակը, երբ ի հայտ կգան այլ պետական գործիչներ ևս (չշփոթել քաղաքական իբր գործիչների հետ), ռազմական և լայն իմաստով մշակութային գործիչներ՝ կրթության և գիտության, արվեստի և գրականության, մշակութային մյուս բնագավառների սկզբունքային, հայրենասեր գործիչներ, «ցեղային նոր բարոյական մարդիկ»: Միայն դրանից հետո հնարավոր կլինի հասնել, նախ, տարածաշրջանում հայ ժողովրդի գոյաբանական խնդրի լուծմանը, ապա՝ զարգացմանը: Միայն դրանից հետո, երբ Արցախը հայկական պահելու գործընթացները դառնան անշրջելի, Ռուբեն Վարդանյանը (իր առաքելությունը կատարած լինելով՝  անկախ որևէ սահմանափակումից), «հարգելով»  Բայրամովի «խնդրանքը»՝ կհեռանա Արցախից, հավանաբար:

Գագիկ Վարդանյան