«Հրապարակ». Արդյո՞ք արցախցիները չեն զրկվի այդ նպաստներից, եթե ՀՀ քաղաքացիություն ստանան

«Հրապարակ». Արդյո՞ք արցախցիները չեն զրկվի այդ նպաստներից, եթե ՀՀ քաղաքացիություն ստանան

Հարցազրույց նախկին դատավոր Ալեքսեյ Սուքոյանի հետ

- Պարոն Սուքոյան, արցախցիները բավականին բարդ վիճակում են հայտնվել՝ բռնի տեղահանվեցին, կորցրին իրենց ողջ կարողությունը, տուն-տեղը։ Իսկ Արցախում նրանք բարեկեցիկ պայմաններում էին ապրում, նրանք կարո՞ղ են դատական հայցեր ներկայացնել, օրինակ, Ադրբեջան պետության դեմ կամ հենց Հայաստանի գործող իշխանությունների դեմ՝ փոխհատուցումների պահանջով: Ի վերջո` այս իշխանության վարած քաղաքականության արդյունքում են կորցրել իրենց ողջ կարողությունը:

- Պետք է նախ հայցի առարկան հասկանալ: Վնասի հատուցման համար կարող են դատարան դիմել: Պատասխանս երկու մասի բաժանեմ. առաջին մասով կասեմ, որ յուրաքանչյուր անձ իրավասու է դատարան դիմել` իր իրավունքները վերականգնելու նպատակով: Բայց այլ հարց է, թե հայցը կդիտարկե՞ն որպես իրավաչափ, թե՞ ոչ: Կունենա՞ն նման հայցերը հեռանկար, թե՞ չեն ունենա, այ, խնդիրը հենց այստեղ է: Իսկ այդ հարցի պատասխանը որեւէ մեկը չունի: Նայած թե ինչ տեսանկյունից հայցը կքննարկվի: Լուրջ հիմնավորումներ են պահանջվում: Պետք է հիմնավորել, թե ում մեղքով է բանը հասել սրան: Բարդ հարց է: Թե չէ՝ հայցեր ներկայացնելը խնդիր չէ, կարող են ե՛ւ Հայաստանի դեմ հայցեր ներկայացնել, ե՛ւ Ադրբեջանի, խնդիրն այլ տեղում է: Ոչ մի իրավաբան, ոչ մի դատավոր չի կարող հստակ պատասխանել այս հարցին:

- Իսկ կոնկրետ Արցախի Հանրապետության իշխանություններն ի՞նչ իրավական գործողությունների կարող են դիմել: Ի վերջո` Արցախը, որպես հանրապետություն, դեռեւս լուծարված չէ: Այս առումով ի՞նչ անելիք ունեն:

- Ինձ թվում է՝ արդյունք չի լինի, որովհետեւ Արցախի Հանրապետությունը լուծարվել է, ինչի արդյունքում իրավահարաբերության սուբյեկտ չենք կարող ունենալ, այսինքն` հայցվոր այդ պարագայում չի կարող լինել: Հայցվոր կարող են հանդիսանալ հստակ կարգավիճակ ունեցող անձինք` իրավաբանական եւ ֆիզիկական անձինք: Եթե չկա իշխանություն, ուրեմն չկա իրավասու մարմին: Թեպետ ես քաղաքականությամբ չեմ զբաղվում, բայց տեղյակ եմ, որ այժմ քննարկվում է Արցախի ինստիտուտները պահպանելու, կոմիտե ստեղծելու հարցը: Այ, եթե նման հստակ կառույցներ ձեւավորվեն, պահպանվեն, այդ ժամանակ կստանան հստակ իրավական կարգավիճակ եւ կարող են հստակ քայլերի դիմել: Գոնե իրավական առումով կունենան հստակ իրավունքներ, ինչը հիմա չունեն:

- Օրեր առաջ ՀՀ կառավարությունն արցախցիներին հատուկ պաշտպանվող փախստականի կարգավիճակ տվեց: Թեպետ դեռ հստակ չէ, թե ինչ է իրենից ներկայացնում այդ կարգավիճակը: Սա կարո՞ղ է օգտակար լինել:

- Ցանկալի է, որ արցախցիները մտածեն հստակ ներկայացուցչություն ունենալու մասին: Պետք է հստակեցնել, թե ինչ միավոր պետք է լինի: Անհրաժեշտ է դա: Այս պահին այդ հարցը դեռ օդի մեջ է կախված: Արցախցին բարդ ընտրության առաջ է կանգնած այսօր, եթե ընտրի ՀՀ քաղաքացիությունը` աշխատանքի անցնելու նպատակով, այստեղ առաջ է գալիս հետեւյալ խնդիրը. կարող է կորցնել Եվրախորհրդի կողմից տրամադրվող գումարները: Արցախցի ընկերներ ունեմ, խոսում եմ նրանց հետ, տարակուսանքի մեջ են: Մարդիկ ուզում են ստաբիլ աշխատանք ունենալ, նպաստ ստանալ, բայց դրա համար ՀՀ քաղաքացիություն է անհրաժեշտ, իսկ եթե քաղաքացիություն են ստանում, կորցնում են տեղահանվածի կարգավիճակը, զրկվում են Եվրամիությունից եկող գումարներից: Մենք պետք է այդ մարդկանց օգնենք, որպեսզի հասկանան, թե ինչն է ճիշտ եւ ինչը՝ սխալ:

- Այստեղ մի խնդրահարույց հարց կա. եթե արցախցիներն արդեն իսկ ունեն ՀՀ քաղաքացու կապույտ անձնագիր, ապա ինչպե՞ս պետք է կարգավորվի հարցը:

- Այո, շատ խնդրահարույց է, եւ այդ հարցը ոչ մեկը լավ չի պատկերացնում: Արցախցիները պետք է անձնագիր ունենային, որպեսզի կարողանային հարաբերվել աշխարհի հետ, առանձին չունեն։ Բնական է, որ այն ժամանակ որոշվեց, որ արցախցիներին պետք է անցումային ինչ-որ փաստաթուղթ տրամադրվի: Մենք չենք մտածել այդ մասին: Առիթ չի եղել, բայց այսօր հստակ է, նրանց ունեցած անձնագիրը չի կարող իրենց դարձնել ՀՀ քաղաքացի: Դա պարզապես անձնագիր է: Իրավական առումով արցախցիները ՀՀ քաղաքացիներ չեն: Ինչ վերաբերում է փախստականի կարգավիճակին, ապա դժվարանում եմ ասել, թե այդ կարգավիճակն ինչ կարող է տալ այստեղ, դրսում գուցե ինչ-որ մի բան տա: Գուցե կարողանան գնալ Եվրոպա եւ բնակության վայր ստանան: Բավականին բարդ իրավիճակ է: Նախադեպ էլ չկա: Արցախցիներն իրենց անձնագրերով չէին կարող նույնիսկ արտասահման գնալ:

- Իսկ ինչպե՞ս էին արցախցիները մեկնում արտերկիր: Հիմա էլ շատերն արտագաղթել են:

- Մեր դատարանում երբեւէ նման հայցեր չեն եղել, չենք քննարկել: Ռուսական անձնագրերով էին շատերը գնում: Միշտ կարծել ենք, թե նորմալ անձնագիր ունեն արցախցիները, բայց տեսեք՝ ինչ ստացվեց: Հայաստանում էլ նպաստների ծրագիր կա` փախստականներին ուղղված, բայց այստեղ էլ խնդիր կա, արդյո՞ք չեն զրկվի նրանք այդ նպաստներից, եթե ՀՀ քաղաքացիություն ստանան: Փախստականին չեն կարող թոշակ տալ, բայց պետք է միանվագ նպաստներ տրամադրվեն: Բարդ է այս խճճված իրավիճակի մասին հստակ խոսելը: Անցումային փուլում ենք, նախադեպը չկա՝ իր բոլոր խնդիրներով եւ սխալներով: