Այդ ցնորվածի վերջնական նպատակը գիտությունը, կրթությունը քանդելն է

Այդ ցնորվածի վերջնական նպատակը գիտությունը, կրթությունը քանդելն է

ԳԱԱ-ն եւ ԵՊՀ-ն «Բարձրագույն կրթության եւ գիտության մասին» ՀՀ օրենքի որոշ կարգավորումների՝ Սահմանադրության հետ համապատասխանության վերաբերյալ համատեղ հայտարարություն են տարածել, որին միացել են 3 տասնյակից ավելի բուհական, գիտական, ակադեմիական կառույցների տննօրեններ եւ ղեկավարներ։ Հայտարարության մեջ անդրադարձ է արված մի քանի վիճահարույց կետերի, որոնցից մեկը բուհերի նոր կառավարման մոդելն է․ «Կառավարման խորհրդի ձեւավորման կարգն ուղղակիորեն ազդում է նաեւ ռեկտորի ընտրության վրա։ Այսինքն՝ հանրային բուհի ռեկտորին կարող են ընտրել լիազոր մարմնի կողմից նշանակված կառավարման խորհրդի հինգ անդամները, ինչի արդյունքում ռեկտորը ոչ թե ընտրվում է կառավարման խորհրդի կողմից, այլ փաստացի նշանակվում է լիազոր մարմնի կողմից, իսկ ընտրությունը պարզապես իրավական ֆիկցիա է։ Արդյունքում ստացվում է, որ հանրային բուհերն ամբողջությամբ եւ առանց վերապահումների կախվածության մեջ են դրվում քաղաքական իշխանություններից։

Օրենքով էականորեն փոփոխվում է Գիտությունների ազգային ակադեմիայի կարգավիճակը, ավելին՝ այդ կարգավիճակի վերաբերյալ օրենքը պարունակում է խիստ անորոշ ձեւակերպումներ, որոնց արդյունքում օրենքի 26-րդ հոդվածը հակասում է Սահմանադրության 15-րդ, 79-րդ եւ 86-րդ հոդվածներին։ Օրենքը, սակայն, չի սահմանում ԳԱԱ-ի փաստացի կարգավիճակը՝ կազմակերպաիրավական ձեւը, ինչպես նաեւ օրենքում բացակայում են ԳԱԱ-ի ինքնակառավարման երաշխիքները, ինչը տվյալ նորմը դարձնում է հռչակագրային դրույթ եւ հիմքեր է ստեղծում գործադիր իշխանության համար ԳԱԱ-ի կանոնադրությամբ սահմանափակել ինքնառակավարման շրջանակները»։

Հաշվի առնելով արձանագրված խնդիրների կարեւորությունը, Սահմանադրության հետ օրենքի ունեցած առերեւույթ անհամապատասխանությունները եւ դրանց գործնական կիրարկման ընթացքում կրթության եւ գիտության համար առաջացող հնարավոր բացասական հետեւանքները՝ ԳԱԱ-ն եւ գիտական հանրությունը կոչ են արել հանրապետության նախագահին՝ չստորագրել օրենքը եւ դիմել Սահմանադրական դատարան՝ օրենքի առանձին դրույթների՝ Սահմանադրության հետ համապատասխանության հարցը պարզելու նպատակով։

ԳԱԱ լեզվի ինստիտուտի նախկին տնօրեն, բանասիրական գիտությունների դոկտոր Լավրենտի Հովհաննիսյանին մի քանի հարց ուղղեցինք՝ վերջերս ԱԺ-ի կողմից ընդունված «Բարձրագույն կրթության եւ գիտության մասին» ՀՀ օրենքի շուրջ։  

- Ակնհայտ է, որ այդ ցնորվածի նպատակը գիտությունը քանդելն է։ Տնտեսությունը քանդեց, դրանով չբավարարվեց, մնաց գիտությունը, իսկ սրանք նպատակաուղղված բաներ են՝ ակադեմիան քանդելու, բուհական օրենսդրությունները փոխելու համար։ Այնպես որ, սա ես մտածված քաղաքականություն եմ համարում եւ ոչ մի լավ բան չեմ տեսնում։

- Իսկ ո՞րն է նման քաղաքականության վերջնանպատակը։

- Վերջնական նպատակը գիտությունը, կրթությունը քանդելն է, ուրիշ նպատակ չկա։

- Քանի որ վարչապետը վերջերս հայտարարեց, որ միտք ունեն Երեւանի բուհերի մեծամասնության շենքերը հանել վաճառքի եւ դրա գումարներով Երեւանից դուրս կառուցել բուհական, ակադեմիական քաղաք, շատերի կարծիքով՝ նպատակն այդ շենքերին տիրանալն է։  

- Դա ցնորված մարդու հոգեբանության արտահայտություն է, այդ ի՞նչ շենքեր է վաճառում, ինչի՞ համար է անում, դրա ժամանա՞կն է արդյոք, գլխին ինչ փչում է, հայտնում է ու մտավորականներին ապակողմնորոշում։

- Ընդհանրապես, ռեալ համարո՞ւմ եք նման ուսանողական քաղաք ստեղծելու գաղափարը, եւ ինչքանո՞վ է այս հարցն արդիական հետպատերազմական Հայաստանում։

- Դա համարում եմ ռեալ ցնդաբանություն՝ իրականությունից կտրված։

- Օրենքը սահմանում է գիտական կազմակերպությունների տնօրենի, բուհի, ակադեմիական պաշտոններ զբաղեցնելու համար տարիքային սահմանափակումներ, որոնք, շատերի կարծիքով, հակասահմանադրական են, քանի որ գիտության մեջ փորձառությունը տարիքի հետ է գալիս։

- Փորձառությունը մի օրում չի գալիս, եւ գիտնականներ կան, որ բավականին մեծ տարիքի են, բայց աշխատում են։ Կան նաեւ երիտասարդ գիտաշխատողներ, որոնք թեկնածուական պաշտպանելուց հետո տարեկան 1-2 հոդված կարող է գրեն։ Այնպես որ՝ այստեղ տարիքի հարց չկա, այստեղ կա գիտության մարդ լինելու հանգամանք, արդյո՞ք նա գիտության մարդ է, թե՞ ոչ։

- ԿԳՄՍ նախարարը գիտնականների հետ հանդիպումներից մեկի ժամանակ նրանց հորդորել էր իրավիճակին քննադատաբար մոտենալ եւ ընդունել, որ գիտությունը տիտղոսներով չի զարգանում։ Եվ որ ԳԱԱ համակարգում գործող ավելի քան 30 ինստիտուտների ֆինանսավորման եւ գործունեության արդյունավետությունը դեռ պետք է դիտարկվի։ Սա ինչի՞ մասին է խոսում։

- Ես նոր նախարարի ելույթներից առանձնապես վատ տպավորություն չեմ ստացել, ավելին՝ ինչ-որ կերպ կարողանում է քողարկել այդ ցնդածի նպատակները։ Կարծում եմ՝ կարող է գիտության շահերը պաշտպանել։

- Բայց նույն նախարարն ԱԺ ամբիոնից հայտարարեց, որ մեր երկրում անբնական շատ են թե՛ պետական, թե՛ մասնավոր բուհերը։ Այս հայտարարությանն էլ հաջորդեց արդեն վարչապետի՝ բուհերը վաճառելու գաղափարը։

- Դժվար հարց է՝ շատ են մասնավո՞ր, թե՞ պետական բուհերը, բայց մեր երկրում՝ Երեւանից դուրս գործում են բուհեր, որոնք արդեն զարգացած, ինքնուրույն ճանապարհ ընտրած բուհեր են, խոսքս Գյումրիի, Վանաձորի, նաեւ Արցախում գործող պետական համալսարանների մասին է, որոնք արդեն կազմակերպված միավորներ են՝ լավ մասնագետներով։ Չգիտեմ՝ ինչ են որոնում եւ ինչ են ուզում անել։ Գիտությունից հեռու մարդը, նկատի ունեմ մեր ցնորված ղեկավարին, պատրաստ է ամեն ինչ անել՝ առանց հետեւանքների մասին մտածելու, միայն թե խոսի, հետո ուրիշները սկսեն արդարացնել նրա ասածները, որ այդպես չի ուզեցել ասի։ Բոլոր բնագավառներին այդպես թեթեւակի է վերաբերվում, առանց հասկանալու, թե ինքն ով է, գիտնականն ով է։

- Արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունները կարո՞ղ են ինչ-որ բան շտկել երկրի ներսում՝ լինի դա գիտության ոլորտում, թե սոցիալ-տնտեսական։

- Քանի դեռ այդ անձը մնում է, ամեն ինչ վատ է լինելու ցանկացած ոլորտում։ Իսկ եթե հրաժարական տա, ամեն ինչ կվերականգնվի։ Դրանից է ամեն ինչ կախված, եթե ուզում է ընտրություններ անել եւ դեռ մնալ վարչապետի պաշտոնում կամ կեղծ հրաժարական տալով ներկայացում սարքել, այդ դեպքում ընտրությունները մեզ մոտ կարող են ավելի սրացման տանել եւ դառը հետեւանքներ ունենալ։ Ամենաճիշտը դրան հեռացնելն է։ Բայց եթե մարդ լիներ, այդքան զոհերից հետո, այդքան տարածքներ տալուց հետո կա՛մ պետք է ինքնասպան լիներ, կա՛մ հրաժարական տար։ Եթե չի արել, էլ ի՞նչ ենք սպասում։ Նա անընդհատ երկիրը տանում է կործանման, ու պատահական չէ, որ սկսեց գիտությունից եւ բանակից։ Իսկ պատերազմից հետո բնավ սրա ժամանակը չէր՝ քայքայված տնտեսություն, ջախջախված բանակ, այդ հարցերը պետք է լուծեր, բայց այդ ցնորված միտքը հայտարարում է ակադեմիական քաղաք ստեղծելու մասին, այդ միլիարդները որտեղի՞ց ես վերցնելու, կամ այս փոքր Հայաստանում ի՞նչ ակադեմիական քաղաքի մասին է խոսքը։