Առանց դատարանի «կուլակաթափությունը» որեւէ կերպ ընդունելի համարվել չի կարող

Իշխանությունները՝ Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ, ինչպես հայտնի է, նախորդ իշխանության «կոռումպացված չինովնիկներին հայտնաբերելու, նրանց ունեցվածքը «հետ խլելու» եւ նրանց պատասխանատվության ենթարկելու համար որոշել են դիմել անցումային արդարադատության զորությանը։ Մտադիր են, օրինակ, արտադատական կարգով բռնագանձել «ապօրինի հարստացած» նախկին ու ներկա պաշտոնյաների ունեցվածքը։ Եվ սա տեւական ժամանակ է՝ արժանանում է քննադատության, որ չի կարելի արտադատական կարգով եւ աֆրիկյան երկրներին հատուկ մեթոդներով բռնագանձել մարդու ունեցվածքը։ Կամ, որ ամենակարեւորն է՝ ո՞վ եւ ինչպե՞ս է որոշելու՝ այս կամ այն չինովնիկն ապօրինի՞ է հարստացել, թե՞ ոչ, նրա գույքը ենթակա՞ է բռնագանձման, եթե նրան չեն դատապարտել եւ այլն։ Բա որ հանկարծ կասկածի տակ դրվի նաեւ իրենց՝ գործող չինովնիկների եւ այս ինստիտուտը ներդնողների ունեցվածքի օրինականությունը, կամ մարդիկ հարց բարձրացնեն 90-ականների սեփականաշնորհման օրինականության հետ կապված, մինչեւ ո՞ւր կհասնենք այս ճանապարհով։

Արդարադատության նորանշանակ փոխնախարար Աննա Վարդապետյանը, ի տարբերություն իշխանության քաղաքական ներկայացուցիչների, այս ամենի մասին խոսելիս նախընտրում է զգուշություն ցուցաբերել տերմինների գործածության հարցում, որ շփոթ չառաջանա։ Ի դեպ, Վարդապետյանը, որպես անցումային արդարադատության գործիքներ կիրառած պետություն՝ օրինակ է բերում մեր հարեւան Վրաստանը՝ մեջբերելով նաեւ դրա վերաբերյալ հրապարակված զեկույցը ու խորհուրդ տալիս մեզ կարդալ այն։ Սակայն հատուկ նրա համար պետք է ընդգծենք, որ անցումային արդարադատության միջազգային կենտրոնի զեկույցներում Վրաստանը չի համարվում երկիր, որտեղ հեղափոխությունից հետո կիրառվել է անցումային արդարադատություն։
«Justice-ն ավելի լայն հասկացություն է, քան արդարադատությունը։ Եվ սա քաղաքական ու իրավական գործընթաց է, այսինքն՝ ինքն ինստիտուտ չէ, որ պիտի ներդրվի, ինքը գործընթաց է, որն ունի հստակ շրջանակներ։ Եթե Դուք նայեք ՄԱԿ-ի 2010 թվականի անցումային արդարադատության ուղենիշային զեկույցը, կտեսնեք, որ էնտեղ կան նույն օրինականության շրջանակներում գործելու պահանջը, երկրի սահմանադրական կարգը չխախտելու պահանջը, եւ հստակ կտեսնեք, որ կա 4 լայն գործիքակազմ։ Դրանք քրեական հետապնդումներն են,  ապօրինի ճանապարհով ձեռք բերված եւ երկրից դուրս բերված եկամուտների վերադարձն է, հաշտեցման կամ համաձայնեցման հանձնաժողովներն են եւ, որպես էս ամեն ինչի արդյունք՝ ինստիտուցիոնալ բարեփոխումներն են, որը երկրում պետք է տեղի ունենա։ Այսինքն՝ երկրի ինչ-որ մի ֆորմացիայից անցումն է մեկ այլ ֆորմացիայի»,- ասաց Աննա Վարդապետյանը։

- Ո՞ր ֆորմացիայից որ ֆորմացիային։

- Դա յուրաքանչյուր պետություն ինքն է որոշում։ Այսինքն, եթե պետությունը գտնում է, որ նախկինում տեղի են ունեցել զանգվածային խախտումներ, որը հաղթահարելու համար պետք է օգտագործել ոչ միայն այն սովորական, օրդինար ընթացակարգերը, որ կան․․․ օրինակ՝ մենք ունենք կայացած դատական համակարգ, որը չկա աֆրիկյան որեւէ պետությունում։ Եվ եթե բավարար չեն այդ օրդինար ընթացակարգերը, կարող են օգտագործել իմ նշած 4 գործիքակազմից որեւէ մեկը։

- Բայց մենք ունենք կայացած դատական համակարգ, եւ անցումային արդարադատության ինստիտուտը կիրառվել է հիմնականում հենց այն երկրներում, որոնք չունեն։

- Իհարկե, կան երկրներ, որոնք ունեն դատական համակարգ, եւ էլի անցումային արդարադատության որոշ գործիքներ կիրառվել են։ Օրինակ՝ մեր հարեւան Վրաստանը։ Նույնիսկ Վրաստանի վերաբերյալ զեկույց կա, որը, եթե ժամանակ ունենաք, խորհուրդ կտամ ընթերցեք, շատ հետաքրքիր վերլուծություն է արված այդ երկրում իրականացված գործընթացի հաջողությունների եւ անհաջող փորձի մասին։ Կարելի է ընտրել այդ գործիքակազմից ինչ-որ մեկը եւ կիրառել։ Օրինակ՝ որեւէ երկիր լյուստրացիոն հաջող փորձ չունի։ Դատավորների վեթթինգը (մաքրում` Վ․ Մ․), օրինակ, Ալբանիայում է կիրառվել, հանրային ծառայողների վեթթինգը, ընդհանրապես։ Բայց սա էլ, էլի, բազմաթիվ խութեր ունեցող ինստիտուտ է։ Կարճ ասած՝ սա շատ անհատական պատմություն է, ու յուրաքանչյուր պետություն ինքը պիտի որոշի՝ այդ գործիքակազմից որն է օգտագործում, ինչ ծավալով եւ ինչ շրջանակում։

- Հիմա մենք վեթթինգ ուզո՞ւմ ենք կիրառել եւ եթե կիրառենք՝ ո՞վ է լինելու այն մարդը, ով պետք է վեթթինգ կիրառի դատավորների շրջանում։

- Այս պահին գոնե ես չեմ տիրապետում հստակ վեթթինգի իրականացման մասին քաղաքական կամքին։ Եվ պետք է ասեմ, որ ես այն անձանցից եմ, ով միանշանակ կողմ չէ այս գործընթացին։ Վեթթինգի գործիքակազմը չի կարող լինել կամայական, եւ բոլոր այն անձինք, որոնք պնդում են, որ սա պետք է լինի ինչ-որ գնահատողական չափանիշների հիման վրա, հանձնաժողովներ եւ այլն, ոչ։ Այս գործընթացը եւս պետք է պետության իրավակարգի շրջանակներում լինի։ Այսինքն, եթե խոսում ենք կարգապահական վարույթների մասին, այս շրջանակում պիտի նայենք, կամ գուցե արարքում կան հանցակազմի հատկանիշներ․․․ Այսինքն՝ արտադատական, արտաիրավական, արտառոց, արտակարգ որեւէ միջոցառման ես կողմնակից չեմ։

- Իսկ ինչի՞ն եք կողմնակից։ Հիմա, օրինակ, խոսում են գույքի արտադատական կարգով բռնագանձման գործիքակազմ ներդնելու մասին, ինչը եւս քննադատում են։

- Էլի օգտագործելով այս հնարավորությունը՝ ասեմ․ արտադատական կարգով բռնագանձումը մոռացե՛ք։ Եթե խոսում ենք ապօրինի ճանապարհով ձեռք բերված գույքի բռնագանձման մասին, մենք պետք է հասկանանք, որ այստեղ էլ ունենք հստակ ընթացակարգեր։ Աշխարհի բոլոր պետությունները գնում են կա՛մ քաղաքացիադատավարական, կա՛մ վարչադատավարական, կա՛մ քրեադատավարական մեխանիզմներով, կա՛մ համադրում են դրանք։ Այսինքն՝ առանց դատարանի՝ այդ «կուլակաթափությունը» էլի որեւէ կերպ ընդունելի համարվել չի կարող։

- Գուցե ես մոռանամ արտադատական կարգով բռնագանձման մասին, բայց իշխանության ներկայացուցիչները չեն մոռանում։

- Կարծում եմ՝ այստեղ տերմինաբանական շփոթ կա, որովհետեւ մենք՝ իրավաբաններս, գիտենք, թե ինչքան զգույշ ենք ու որքան նրբորեն ենք օգտագործում տերմինները։ Եվ այս առումով էլ ես կցանկանամ շեշտել, որ չի խոսվում արտադատական կարգով բռնագանձման մասին, դատական ակտ պետք է լինի։ Հարցն այն է, թե ինչ վարույթի շրջանակներում՝ քրեական, վարչական, թե քաղաքացիական։ Եվ եկեք ոչ թե արտադատական կարգով, այլ ապօրինի ճանապարհով ձեռք բերված գույքի բռնագանձման մասին խոսենք։

- Իսկ ո՞վ է որոշելու՝ ապօրինի՞ ճանապարհով է ձեռք բերվել գույքը, թե՞ օրինական, ինչպե՞ս է որոշվելու՝ ո՞վ է գործ հարուցելու, ո՞ր մարմինն է իրականացնելու գործընթացը։

- Տեսեք, եթե մենք խոսում ենք գործընթացի մասին, ապա այն պետք է ունենա իրավական, օրենսդրական հիմք։ Այսինքն, եթե պետությունն էդ օրենսդրական հիմքը չընդունեց, իհարկե, խնդիրներ կլինեն։ Բայց այս պահին այն օրենքի նախագիծը, որը դեռ մշակվում է, չեմ կարող ներկայացնել, որովհետեւ դա դեռեւս հանրային քննարկման չի ներկայացված։ Ձեր հարցին այս պահին, ցավոք, չեմ կարող պատասխանել, բայց մի որոշ ժամանակ հետո մենք, վստահաբար, սրա մասին շատ մանրամասն զրուցելու ենք։