Ահմադ Դեհղան. Լորը

Ահմադ Դեհղանը պարսից նորագույն շրջանի արձակի նշանավոր ներկայացուցիչներից է, որն առավելապես ստեղծագործել է իրան-իրաքյան պատերազմի թեմատիկայով։ Ծնվել է 1966թ.՝ Իրանի Քարաջ քաղաքում։ 1990թ. լույս է տեսել պատերազմի թեմայով նրա առաջին ստեղծագործությունը՝ «Շալամչեի աստղերը» վերնագրով։ Հաջորդ տարի տպագրվել է գրողի մյուս՝ «Վերջին օրերը» գործը, իսկ 2005թ.` «Ուղեւորություն դեպի 270 աստիճանը» վեպը, որը 2006թ. թարգմանվել է անգլերեն եւ առավել մեծ ճանաչում բերել հեղինակին։ Դեհղանի կարեւոր աշխատանքներից է լայն տարածում վայելող «Ես եմ Ձեր որդու դահիճը» պատմվածաշարը՝ բաղկացած տասը պատմվածքից, որոնցից մեկը ներկայացնում ենք ստորեւ։

Անիծվեր այդ պատերազմը, որ շուտ ավարտվեց։ Կարծես բոլորիս մահվան բոթն արդեն հայտնել են, այժմ ի՞նչ կարող ենք անել։

Պառկում եմ ու հայացքս հառում խրամատի առաստաղին։ Երկաթյա պատնեշներն էլ տեղադրել են, որ մահը մեզնից վանեն։ Ժամանակին այս խրամատում ութ հոգի էինք, հիմա մնացել ենք միայն ես ու Նասերը. անտանելի միայնություն։ Մեկառմեկ մեր շարքերը նոսրացան. ոմանք արձակուրդ գնացին, ոմանք վիրավորվեցին, շատերի անշնչացած մարմիններն էլ Ալլահղոուլիի մարմնի պես մնացին մեր ձեռքերի մեջ։

Լուր բերեցին, որ մեր իրերը հավաքենք եւ վերադառնանք։ Հենց այդ լուրն էր, որ կարող էր սրտամաշ անել մեզ՝ գնալու լուրը, պատերազմի ավարտի լուրը։ Նասերը նույնպես շփոթված էր. լուրն իմանալուն պես հարցրեց՝ հիմա ի՞նչ ենք անելու։ Պատասխան չունեի՝ նրան տալու. մի՞թե կարող էինք որեւէ բան անել կամ այլ ճար ունեինք։ Այս մղձավանջային իրականությունը սկսվեց այն գարնանային օրից, երբ խրամատի լարային հեռախոսին զանգ եկավ։ Հրամանատարը հաղորդեց, որ մեր խրամատը կհամալրվի եւս մեկ զինվորով։ Կարգադրեց՝ խրամատից դուրս գանք եւ հետեւենք, որ «մահվան ոլորանին» մոտենալիս թշնամու կրակահերթի զոհը չդառնա։ Միշտ այդպես էր. եթե որոշվում էր՝ ինչ-որ մեկը պետք է գա, նախապես տեղյակ էին պահում, որ ուշադիր լինենք. «մահվան ոլորանը» թշնամու նշանառության տակ էր։ Եվ լեղիներս ջուր էին կտրում, երբ ասում էին՝ որեւէ գործի համար ետ եկեք, պատրաստ էինք այստեղ մնալ, միայն թե այդ գրողի տարած փոսով չանցնել, որի հողը փամփուշտների տարափից քայքայվել եւ մոխրացել էր։ Ես դուրս եկա, խրամատի թաքստոցներում նստեցի եւ սպասեցի, «մահվան ոլորանը» հրետակոծում էին։ Ամենուր սեւ էր՝ վառոդի ծխով պատված. թանձր մշուշի միջից վերջապես երեւաց նա։ Ցածրահասակ էր, մի փոքր կքված առաջ եւ ամեն քայլի հետ մի կողմ էր կռանում։ Մետաղյա սաղավարտի փոխարեն ծղոտե գլխարկ էր դրել, զինվորական ուսապարկը ուսին գցել։ Պետքն էլ չէր, որ այդ ռումբերը կարող էին սպանել իրեն. անգամ գլուխը չէր կռացնում։ Նասերին ձայն տվեցի, որ խրամատից դուրս գա եւ այդ խելագարին նայի։ Տեղ հասնելուն պես հանգիստ տոնով ու ընդգծված բարբառով հարցրեց՝ իմ խրամատն այստե՞ղ է, եղբա՛յր։ Ծիծաղս բռնեց։

Նա դիպուկահար էր, որին կարգադրել էին գալ եւ թշնամու նշանառուներին վնասազերծել։ Դիպուկահարը հրացանը հենեց խրամատի պատին եւ սկսեց թափ տալ շորերի փոշին։ Նրա պահվածքից զարմացել էի. շատ հանգիստ էր։ Անունը հարցրի, ասաց՝ Ալլահղոուլի, եւ հավելեց, որ Շահրեքորդի գյուղերից մեկից է (վայր՝ երկրի կենտրոնական հատվածում)։ Խրամատ ոտք դնելուն պես սկսեց գործ անել՝ առանց մեր ասելու կամ խնդրելու։ Գնաց, նռնակների մի դատարկ արկղ բերեց, որի պարունակությունն այդ երկու-երեք գիշերվա ընթացքում դատարկել էինք։ Կարգի բերեց խրամատը, որի բոլոր անկյունները պահածոների տուփերով էինք լցրել։ Նասերը հենց այդ ժամանակ նրան կնքեց «մամա» անունով, որից Ալլահղոուլին ոչ միայն չնեղացավ, այլեւ հումորին ընթացք տվեց՝ հավելելով․

- Դուք էլ քաղաքացի, անպիտան երեխաներս եք։

Բոլոր ավելորդ իրերը հավաքեց նռնակների արկղի մեջ, եւ խրամատը դարձավ մի «ծաղկեփունջ»։ Հետո եկավ, նստեց մեր կողքին ու հարցրեց.

- Ի դեպ, եղբա՛յր, ձեր՝ երկու քաղաքացիներիդ անունն ի՞նչ է։

Նրա պարզության շնորհիվ այնքա՜ն շուտ միասին մտերմացանք։ Ես ու Նասերն արդեն ամեն ինչից խոսել էինք, եւ այդ ամայության մեջ, որ մարդ արարածի շունչ չկար, փափագում էինք լսել նրա պատմությունները։ Ալլահղոուլին սկսեց պատմել։ Պատմեց սար ու ձորերում իր խաշնարածության մասին, գառնուկների ծնվելու եւ կաթ կթելու մասին։ Կեսգիշեր էր, երբ հերթը հասավ Գոլչեհրեին՝ նրա նշանածին, որին տեսնելու համար գաղտագողի արտեր էր եկել։

Հաջորդ օրը՝ մայրամուտին, խնդրեց, որ իր համար նամակ գրենք․ ինքն անտառաճանաչ էր։ Այդ օրից ի վեր ի՜նչ պահեր էինք ունենում նամակ գրելիս։ Իրիկնապահին, երբ թշնամու կրակոցները մեղմանում էին, Ալլահղոուլին հողաթմբի կողքին ծածկոց էր փռում, գնում էինք, վրան նստում, մեր մտքերն իմի էինք բերում եւ սկսում գրել։ Ամեն մեկս մի հատված էր գրում, ջանք ու եռանդ չէինք խնայում, որ Ալլահղոուլիի մոտ ամոթով չմնանք։

Օր չկար, որ նամակ չգրեինք։ Երբեմն, երբ թերանում էինք, Ալլահղոուլին «սպառնում» էր, ասելով՝ եթե չգրենք, կտանի՝ հրետանավորները կգրեն, եւ մենք իսկույն տեղի էինք տալիս ու հողաթմբի կողքին նստում։ Որքան էինք ջանում, որ կարողանանք նոր խոսք ասել, որ Գոլչեհրեի սրտում շաքարը հալվի, իսկ Ալլահղոուլին մեզ մի շնորհակալություն ասի։ Այդ ընթացքում ի պատասխան ոչ մի նամակ չեկավ։ Ալլահղոուլին ասում էր՝ Գոլչեհրեն իր նման անգրագետ է եւ երբ նամակ է ստանում, պետք է սարից իջնի, գնա գյուղի խանութ, մի գրագետ մարդ գտնի, որ իր համար կարդա։ Մի անգամ էլ, երբ արձակուրդ գնաց ու վերադարձավ, ասաց, որ Գոլչեհրեին լեռան ստորոտի աղբյուրի մոտ է հանդիպել։ Նա ասել է, որ նամակները գեղեցիկ են, բայց ամաչում է մեկին խնդրի՝ իր համար պատասխան նամակ գրի։

Այս ողջ ընթացքում, ինչ եկել էր, նույնիսկ մի անգամ հրացանը չվերցրեց՝ գնար հողաթմբի մոտ։ Երբեմն Նասերի հետ խոսում էինք, թե նա ընդհանրապես ինչո՞ւ է այստեղ եկել։ Ալլահղոուլին միայն դաշտի ամայացման խորհրդանիշն էր․ երբ եկավ, կանաչազարդ էր, եւ քիչ-քիչ՝ եղանակի տաքացման հետ բոլոր խոտերը չորացան։ Լորերի սիրահար էր, որոնք մեզնից քիչ հեռու՝ չոր խոտերի մեջ էին։ Միջօրեին, երբ խրամատում էինք լինում, ծածուկ գալիս էին, աղբյուրից ջուր խմում ու թռնում գնում։

Ջրի աղբյուրը մեր խրամատի դիմաց էր: Շրջակայքի՝ հողով լի պարկերը հավաքել էինք, որ պայթյուն չլինի։ Ամեն գիշեր ջրի մեքենան գալիս էր եւ այն լիցքավորում։ Ալլահղոուլին ջրի փոքրիկ ճանապարհ բացեց, որ հետադարձ ջուրն այդ առվակով հոսի։ Հետագայում էլ, երբ արձակուրդից վերադարձավ, առվակի կողքին սալոր, վարունգ եւ դդում ցանեց։ Հետո հասկացանք, որ երբ ցերեկները քնում էինք, աղբյուրի ծորակը բացում էր, որ կաթիլ-կաթիլ հոսի։ Կեսօրին խրամատի շրջակայքից թաքուն ծիկրակում էր, լորերին նայում։ Մի գիշեր, երբ քունս չէր տանում, գնացի, նրա կողքին նստեցի։ Լորերը դդումների լայն տերեւների ստվերում վխտում էին, Ալլահղոուլին կամաց շշնջաց, որ դդումները հատուկ նրանց համար է ցանել։ Բերանով լորի ձայն հանելով՝ գնաց խրամատից դուրս՝ աղբյուրի կողքին նստեց։ Այնպիսի նվաստացուցիչ հայացքով էր ինձ նայում, երբ նկատում էր, որ ուշադրություն չեմ դարձնում այն ամենին, ինչի սիրահարն է ինքը։

Մեր հրամանատարը «պատրաստ» հրաման տվեց։ Պետք է դանդաղ գնայինք նրանց խրամատների մոտ։ Գիշեր էր, երբ հարձակվեցինք։ Նա կրկին իր ծղոտե գլխարկը վերցրեց եւ ասաց՝ վաղը պարզ չէ՝ ուր կլինենք, իսկ այս արեւը մարդու ուղեղ է ծակում։ Երբ մեր խրամատն անցանք, մեր հարյուրավոր ծանր հրետանավորներ եւ հրացանակիրներ հարթ ու փշոտ դաշտում հայտնվեցին կրակի թիրախում։ Վիրավորվեցինք։ Երբ մեր զոհերը շատացան, նահանջի հրաման տրվեց։ Ողջ մնացածներովս վերադարձանք։ Երբ մեր խրամատ հասա, սպասում էի ընկերներիս, դեռ ոչ ոք չէր վերադարձել։ Սկզբում Նասերը եկավ՝ արյունաշաղախ ու ուժասպառ։ Ստիպված էր եղել վնասված ոտքը մինչեւ խրամատ քարշ տալ։ Դրանից հետո մեր աչքը Ալլահղոուլիի վերադարձի ճամփին մնաց, բայց նա չեկավ։ Օրը բացվեց, հեռադիտակով նայեցինք եւ նրան տեսանք՝ նրանց խրամատների ներքեւում ընկած։ Ծղոտե գլխարկը դեռ գլխին էր, եւ վաղորդյան քամին տարուբերում էր այն։ Մինչ կեսօր ես ու Նասերը շնչասպառ էինք։ Մայրամուտին մտքներումս Գոլչեհրեն էր, որը, հավանաբար, նամակի էր սպասում։ Սկզբում չէինք կողմնորոշվում՝ ինչ անել, բայց հետո Նասերը գնաց, թուղթ ու գրիչ բերեց, ես էլ ծածկոցը հողաթմբի կողքին փռեցի, ու սկսեցինք գրել։

Այժմ, երբ պատերազմն ավարտվել է, նրանք խոչընդոտ չեն։ Առավոտյան կրկին լարային հեռախոսին զանգ եկավ։ Մեր հրամանատարն էր։ Ասաց՝ նրանց հրամանատարների հետ բանակցել են, եւ համաձայնություն է ձեռք բերվել դիակները վերադարձնելու։ Սպիտակ դրոշները վերցրինք ու գնացինք։ Նրա մարմինն այնտեղ էր, գիտեինք՝ որտեղ։ Ամեն երեկո, երբ նամակատարը գալիս էր նամակները տանելու, դրանից հետո լռության ներքո գնում էինք հեռադիտակով նրան տեսնելու։ 

Ալլահղոուլիի դեմքն այլանդակված էր, շուրջը՝ լորերով լի, որոնք մեր ոտքերի արանքով փախան։ Թաշկինակով երեսը ծածկեցինք, մարմինը դրեցինք պատգարակի վրա եւ բերեցինք։ Այժմ նրա անշնչացած մարմինը խրամատի կողքին է՝ պատգարակի վրա։ Երկուսս էլ շփոթված ու շիվարած ենք։ Պատերազմն ավարտվեց, այլապես նրա դիակն այնտեղ՝ նրանց հողաթմբի ներքեւում ընկած կլիներ, իսկ ես ու Նասերն ամեն օր Գոլչեհրեի համար նամակ կգրեինք։
Ի՜նչ մայրամուտ է այս մայրամուտը։ Անիծվեր այդ պատերազմը, որ շուտ ավարտվեց։

Թարգմանությունը պարսկերենից` Վարսինե ՄԱԿԱՐՅԱՆԻ

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ