Հարյուրավոր ոչինչ չանող մարդիկ. ինչո՞ւ չեն լուծարվում մարզպետարանները
Երբ Հայաստանում սկսվեց համայնքների խոշորացումը, դրան զուգահեռ սկսեցին խոսել այն մասին, որ դրա ավարտից հետո պետք է վերացվեն մարզպետարանները՝ որպես որեւէ իրական ֆունկցիա չունեցող պետական կառավարման մարմիններ: Համայնքների խոշորացումն արդեն մեկ տարի է՝ ավարտվել է, բայց մարզպետարանները շարունակում են գոյություն ունենալ՝ պետությանը եւ հասարակությանը պատճառելով հսկայական բարոյական եւ ֆինանսական վնաս:
Ֆինանսական վնասի մասին խոսելն անիմաստ է, քանի որ մարզպետարանները տարեկան խժռում են միլիարդավոր դրամներ՝ ոչինչ չտալով ո՛չ պետությանը, ո՛չ հասարակությանը: Բարոյական վնասն ավելի ակնառու է. հարյուրավոր մարդիկ անիմաստ աշխատավարձ են ստանում, ընդհանրապես ոչինչ չանելով: Իհարկե, մարզպետարանում աշխատողներն ինչ-որ թղթեր են գրում, ինչ-որ փաստաթղթեր կարդում, դրանց մի մասը ստորագրում են, ինչ-որ փաստաթղթեր վերահասցեագրում են, բայց դրա օգտակար գործողության գործակիցը զրո է: Իսկ երբ հասարակության մեջ կան մարդիկ, ովքեր ոչ մի օգտակար գործ չեն կատարում, բայց աշխատավարձ են ստանում, ունեն ծառայողական մեքենաներ, վարորդներ, քարտուղարուհիներ, օգնականներ ու խորհրդականներ, դա արդեն բարոյական լուրջ վնաս է: Յուրաքանչյուր բանական մարդ, ով ականատեսն է նման վիճակի, հոգեպես ընկճվում է, բարոյապես հալածվում: Չի կարող ադեկվատ մարդն անտարբեր լինել մի իրավիճակի, երբ մարդիկ աշխատում են, իրենց աշխատանքից հարկեր վճարում, որ այդ հարկերն օգտագործվեն հանրային խնդիրներ լուծելու համար, մինչդեռ այդ գումարով վարձատրվում է ոչինչ չանող մարդկանց մի հսկայական բազմություն: Ինչպե՞ս կարող է ոչինչ չանող մարզպետն ունենալ տեղակալներ, օգնականներ կամ խորհրդականներ: Ոչինչ չանող մարդուն ի՞նչ խորհուրդ պետք է տա իր խորհրդականը, կամ ոչինչ չանողին ի՞նչ հարցում պետք է օգնի օգնականը, օգնի, որ նա ոչինչ չանի:
Հայաստանի ներկայիս վարչատարածքային բաժանումը կատարվել է 1995 թվականի Սահմանադրությամբ, իսկ մարզպետարանները ձեւավորվել են 1996 թվականին: Մինչ այդ գոյություն ուներ խորհրդային բաժանումը`շրջանների, որն իր ձեւով եւ բովանդակությամբ ավելի գործուն էր ու ժողովրդավարական: Շրջանն ուներ շրջխորհուրդ, որն ընտրովի մարմին էր, այն ձեւավորում էր շրջանային գործադիր մարմին՝ շրջխորհրդի գործկոմ: Համայնքների խոշորացումն իրականում վերադարձ էր խորհրդային մոդելին, միայն այն տարբերությամբ, որ շրջխորհրդի պատգամավորը հիմա կոչվում է ավագանի, իսկ շրջխորհրդի գործկոմի նախագահը՝ համայնքապետ:
Մարզպետարանների ձեւավորումից անմիջապես հետո պարզ դարձավ, որ այդ կառույցը մեռելածին է: Մարզպետը, չլինելով ընտրովի, այլ՝ նշանակովի, չգիտես ինչ տրամաբանությամբ, իրեն համարում էր ընտրված համայնքապետերի վերադաս: Ըստ Սահմանադրության՝ մարզպետը մարզերում պետք է իրականացներ կառավարության տարածքային քաղաքականությունը: Թե ինչ քաղաքականության են իրականացնում մարզպետները եւ մարզպետարանները, ընդհանրապես չի կարող պատասխանել որեւէ մարզպետ: Ըստ Սահմանադրության՝ «Մարզպետները համակարգում են պետական կառավարման մարմինների տարածքային ստորաբաժանումների գործունեությունը»: Թե ինչպես կամ ինչ մեխանիզմներով է իրականացվում այդ համակարգումը, շատ դժվար է ասել:
Հիմա, երբ Հայաստանը գրեթե վերադարձել է մինչեւ 1995 թվականի իրավիճակին, մարզպետարանների գոյությունը առավել քան անհասկանալի է թվում: Կարող են ասել, որ դրանք չեն վերացվում, քանի որ Սահմանադրության մեջ կա հիշատակում մարզպետի մասին: Այո, Սահմանադրության մեջ կա հիշատակում մարզպետի մասին, բայց ո՛չ մարզպետարանների: Եթե իշխանությունն իսկապես քաղաքական կամք դրսեւորեր, ապա կարող էր վերացնել մարզպետարանները եւ թողներ ընդամենը մարզպետին՝ առանց տեղակալների, օգնականների, խորհրդականների, վարչությունների ու բաժինների, դրանց պետերով ու աշխատակիցներով:
Մինչեւ մի օր Սահմանադրությունը կփոխվեր, եւ այդ հիշատակումը եւս կվերացվեր:
Մինչդեռ Հայաստանի կառավարությունը չի գնա նման քայլի, քանի որ ուռճացված ու ծախսատար պետական կառավարման համակարգն այս իշխանության միակ հենարանն է: Զրկված լինելով հանրային որեւէ հենարանից՝ իշխանության միակ հենարանը մնացել են պետական բյուջեից աշխատավարձ ստացող չինովնիկները, այն յուրօրինակ կաշառք է՝ իշխանության նկատմամբ լոյալություն դրսեւորելու դիմաց: Պետությունից աշխատավարձ ստացողները գիտեն, որ իրենց ՕԳԳ-ն գրեթե զրոյական է, եւ իրենց ցանկացած պահի կարող են ազատել ու փոխարինել ուրիշներով, եւ դրանից պետական կառավարման որակը ո՛չ կլավանա, ո՛չ կվատանա: Բարձրագույն իշխանության ուզածն իրենից ընդամենը լոյալությունն է. իրենք ընտրությունից ընտրություն պետք է լինեն իշխանության անմնացորդ նվիրյալը, ընտրությունների ժամանակ էլ զբաղվեն իշխանության համար ձայն հավաքելով, իսկ ընտրատեղամասերում՝ ընտրակեղծարարությամբ: Քանի դեռ իշխանությունն ունի ձայն բերելու եւ ընտրություն կեղծելու խնդիր, մարզպետներն ու մարզպետարանները կհարատեւեն: Սահմանադրության մեջ չէին կարող գրել, որ մարզպետները համակարգում են ընտրությունների ժամանակ իշխանության օգտին ձայն բերելու եւ ընտրակեղծարարություն կազմակերպելու գործը: Թեեւ նրանք ստեղծվել են բացառապես այդ նպատակով եւ դրանով են զբաղվել իրենց ստեղծման հենց առաջին օրվանից:
Ավետիս Բաբաջանյան
Կարծիքներ