Հայկ Սիրունյան. Գնա՛, ետ մի՛ նայիր

(Սեւ գիշերի մոնոլոգ)
Ես թողնում եմ ձգանը
Իմ մտքերի, իմ մեղքերի ու անքնության
Մաուզերից
Քունքիս՝
Խառնարանին այս ամենի:
Ինչպես ծովը զննող մի բոցման,
Աչքս խողովակի խորքին է սեւ.
Շունչ… շունչ… երրորդ շունչ,
Սպառնական մի սուս տագնապ ու,
Ու… թողնում եմ
Իմ մտքերի, իմ մեղքերի, անքնության
Մաուզերի
Կիսալուսին ձգանը
Քունքիս՝
Խառնարանին այս ամենի:
Շունչ… շունչ… երրորդ շունչ…
Կտկտում են ստեղները սովետական մետաղե գրամեքենայի, ու հառնում է ինչ-որ մի բան, ինչ-որ մի պատմություն, որը հետո չքանալու է, գիտեմ: Սաստիկ քամի է: Ճյուղեր են զարկվում տանիքներին ու բերում կախարդական մի վայնասուն: Փոշեպտույտի հարայհրոց է, բայց դրսում, անկեղծ ասած, ոչինչ չկա. տերեւները գոլության մեջ արտաշնչի են սպասում, որ հովանան: Լռություն է՝ դարանակալումից մինչ հարձակման պահը տիրող սրտատրոփ մի դադար: Տիեզերքը հորանջում է, եւ աշխարհը պատվում է սեւ երախի խավարով: Քնելու միտքը պաղ թմրեցման պես մի բան է թվում, իսկ չքնելը՝ բացաչ մահապատիժ: Հիշողությունը դահճի նման երեսը փակ հայտնվում է թիկունքումդ ու քեզ ուղղորդում անցյալ՝ պատժի: Խավարը լցվել է սենյակում, ինչպես դատարկությունն անոթի մեջ: Քամու ձայնը թուլանում է՝ նախապատրաստվելով ահարկու որոտի: Հանկարծակի բետոն ճեղքող անձրեւ է ֆշշում:
Դրսում մենք ենք, հայրիկ, մենք, որ ուշացանք տունդարձից… Քայլում ենք ամեն օրվա պես, նույն ժամին, նույն քանդրտված ու լքված այգում: Դու ինձ մեծ-մեծ բաներ ես պատմում, ինձ՝ իբրեւ հիսունն անց մարմնիդ մի հուսալի հենարանի, եւ ինձ չես պոկում թեւիդ տակից: Քայլում ենք ու, խոսքով ընկած, չենք տեսնում, թե արեւը ոնց է փախչում խաղալու վազող մանկան պես ու, դեռ երեկո չեկած, մթնում, գորշանում է, ու թափվում է հալածական մի սելավ: Ես կառչում եմ քո ափից՝ անդունդից սայթաքողի հույսով, գլխիս անձրեւանոցի տեղ պիջակդ է, ու սկսվում է մեր փախուստը՝ դատարկ ու անձրեւահար փողոցներով դեպի տուն: Սովորականի նման՝ դու չես կարողանում վազել, արագ քայլելն էլ սպանվել է քեզ համար: Թրջվում ենք, ջուր դառնում: Գիշերը մայրիկը վիճում է հետդ (էրեխուն անմիտ խենթության մասնակիցը դարձնելու համար), բայց վերմակի տակից նայող իմ հայացքին դու գոհունակ ու թույլ մի ժպիտ ես նվիրում, կարծես թե այս օրը կենսունակ է լինելու ինձ համար… Այդ օրից հետո, հայրիկ, անձրեւն ինձ համար երկնային օծում է՝ մեռոնաջուր, որով սրբվում ենք ես ու կենսոլորտը…
Ստեղները կտկտում են նույն եռքով: Ես լսում եմ շտապ ու շփոթ մեքենագրումի ձայնը... Աչքերիս դեմ մի վարդագույն օր է: Ես պարզում եմ քեզ իմ կաչաղակի ճանկռտումը, որին դու «բանաստեղծություն» անունն ես տալիս: «Ապրես, տղաս, այսուհետ մատներով օդում չգրես: Թղթին գրի, ցավի՜կդ տանեմ: Սիրունյան junior»:
Գինին գլխիս օրոր է բերում: Քեզ կորցնելուց հետո կյանքին երբեմն գլխիվայր եմ նայում՝ անցորդի պես, որ թեքվում է՝ ինչ-որ բան հայացքով ի մի բերելու համար: Քեզնից հետո մի թանձր հեգնանք իջավ դեմքիս՝ հրճվանքից սթափվողի մի դիմախաղ, եւ կիսատ մնաց մի պարզ տող, որ գրվում-ջնջվում, սակայն չի կազմավորվում երբեք: Դժվար է, երբ ծնվում ես ծնողներիդ իրիկնաժամին ու նրանց երիտասարդությանը պետք է ծանոթանաս հարցուփորձով եւ այսուայն կողմի զրույցներով: Չնայած՝ այդ զրույցները պատմողներն էլ օր-օրի լքում են աշխարհը: Դատարկվում է ամեն ինչ: Կյանքը զարմանալիորեն սաստիկ ու դժվար է, հայրիկ: Ամեն ինչում կա մի դեղին սոսկում: Հիմա նավաբեկյալների աղոթքի եւ մակընթացություն-տեղատվություն կոչվող գերտերությունների հերյուրած ճոճքի ժամանակն է: Հիմա հումանիտար կոտորակի դար է, եւ... այս սեզակալած տափաստաններում որդեծնությունը, որպես մի էստաֆետ, դասալքություն է կամ, լավագույն դեպքում՝ էքզիստենցիալ շանտղություն...
Ստեղները կտկտում են ավարտվող կարկուտի նման: Մենք՝ մեծ ու փոքր խենթերս, հետ եկանք Արցախի ծայրամասային գյուղից, ուր ուսուցչություն էիր անում, եւ մենք գնում-գալիս էինք ժյուլվեռնյան արկածոտ ուղեւորության պես: Սա իրապատում հեքիաթ էր... Ստեղները լռում են, ձեռքերը թուղթն են փոխում... Առավոտյան իմ ծնունդն է: Մենք այս տանն ենք, եւ մեր ողջ զբաղմունքն է քո գրելը, իմ կարդալն ու աջ ու ձախ մագլցելը: Հարեւանի հավը մտավ մեր բակ ու ընկավ փակուղի: Ոչ ոք չէր նկատել՝ բացի ինձնից: Քեզ ձայն տվի, դու եկար, ու սպասեցի հրահանգիդ: Իհա՜րկե, թոշակդ ուշացրել են, իհա՜րկե, գիրք ու ձեռագիր ամեն օր ես նվիրում, եւ, վերջիվերջո, անհաշիվ հավերին քոզելուց հո չե՞ն կռահի էս ախմախի բացակայությունը... «Ջո՜ւ-ջու-ջու, ջո՜ւ-ջու-ջու», մեկ, երկու, երեք: Քիթմռութ քերծելով՝ ավարը զավթել եմ: Ահա եւ տոնը. հայր ու որդի՝ դեմները մի սմքած հավ:
Անցնում են օրերը էջթերթումի պես շըփ-թըփ, եւ ես հիմա քիչումիչ ճղրտված, սեւուսպիտակ նկարներիդ տարիքում եմ: Հենց այս տարիքում էիր երազում ինձ տեսնել եւ նախօրոք խրատում էիր՝ գնալ քո երիտասարդական երազների հետեւից՝ Լենինգրադ, ռուս աղջիկներ, սպիտակ գիշերներ… Ես արդեն կնոջը ճանաչում եմ, հայրիկ: Աղջկա փետուր գգվանքների մեջ կնոջական մեղսը տեսել եմ, հայրիկ: Քղանցքները վաղուց ինձ համար պարզապես քայլերը հեշտացնող մոդայիկ ճեղքեր չեն, այլ՝ ֆանտաստիկ սյուժեներ հրահրելու ցնորական փորձ ու փորձանքներ: Ընկերությունն ու բարեկամությունն էլ եմ ճանաչում: Ընկերական ձեռքսեղմումի շահն էլ, սերնդակից բարեկամի մրցակցությունն էլ: Չնայած՝ նվիրվում եմ բոլորին, պատահական անցորդին՝ նույնպես, ձգտում ինձ նեղել՝ հանուն լավ արարքի, եւ չեմ չարանում՝ ինչպես եւ դու: Մի քիչ բարկ եմ՝ մեր ցեղի ոճով, միայն թե մանկությունից ուղեկցվող բուռն տաքարյունությունս այդպես էլ չխամրեց: Չեմ սիրում ծնկել, ինչպես եւ դու, չեմ վազում սրա-նրա ետեւից՝ հանուն չնչին ապահովության, ու չեմ ժպտում բարիք բաժանող գթառատներին՝ մի պտղունց հաջողության համար: Ես այն եմ դարձել, որին դու ուզում էիր տեսնել ու… կարդալ: Խիզախ եմ ապրում՝ քեզ պես, երբեմն արհամարհում առողջությանն ու պանծանում փխրուն հաճույքներով: Ամեն ինչի մեջ մեղեդի եմ փնտրում, ամեն գորշության ստվերում՝ երանգ ու ծիածան: Երբ չեմ իմանում՝ ինչ անել, գալիս եմ այստեղ՝ մեր տուն, մի ամբողջ գիշեր քեզ եմ կարդում, ու ցրվում է հուսահատական ամպը, եւ նորից խոնարհվում եմ արվեստի պատմուճանի առաջ: «Տան մեջ որ մարդու շունչ չեղավ՝ պատերը կճաքեն»: Գալիս եմ, քայլում սենյակներով, շնչում ու արտաշնչում՝ մինչեւ մյուս գալս...
«Մարդ պիտի իր հորը նմանվի»: Այս կյանքը ճանաչելով հանդերձ՝ չգիտեմ՝ ինչ անել այս աշխարհի երեսին: Պռունկին կիսաթեք աճած ընկուզենին ի՞նչ անի: Այ, հիմա հասկանում եմ քեզ. փողկապի տակից անրջել եւ մայրաքաղաքային տաղտուկ հայացքների կայծակից փախչելը, լուսանցքներում չափչփելը եւ պարզունակ բառերում սիմֆոնիկ հագուրդ փնտրելը... դժվար է: Այսինչ Այսինչի Այսինչյանն այս աշխարհի մի անքարտեզ վայրում ճոճվում է աթոռակին կռթնած, խոսում գինոտ ու ռնգային:
…Գոլ արտաշունչ է իջնում դեմքիս, ու մատներ են խրվում գանգուրներիս մեջ: Թռչում եմ վեր՝ ոչ մեկը չկա, մենակ եմ… Այտս թմրել ու եռում է ձեռքիս հենվելուց, գլուխս դժվարությամբ բարձրացնում եմ, բացում-փակում թրջված բրեզենտի պես ծանր կոպերս: Ականջներումս քամին լռել է, շուրջը նույն խուլ դատարկությունն է: Դրսում գիշերվա ձյութը քիչ-քիչ հալվում է, ու լուսամուտից թափանցիկ խավար է սահում ներս՝ սենյակը դարձնելով տեսանելի ու անստվեր: Սովետական գրամեքենայի ստեղները լռել են: Տագնապով սթափվածի պես՝ լցվում եմ աշխույժով, ելնում եմ տեղիցս, մոտենում պահարանին, որի երկայն հայելուն փակցված է թերթի մի կտոր՝ հեղինակի նկարով: Ձեռքս, մտքիցս անջատ ու ինքնաբերաբար, հենվում է թղթին եւ դանդաղ, բայց հստակ քայլերով մոտենում ու ձիգ փակցնում է գրությունս գլխագիր վերնագրի տակ. «Գնա՛, հետ մի՛ նայիր...
Սիրունյան (որդի)»:
«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ
Կարծիքներ