Ռիչարդ Բրոթիգան․ Կինոխրոնիկա Քոթոն Մեդըրի եւ 1692թ․-ի մասին

Օ՜, 1939թ․-ի վաշինգտոնյան Տակոմայի(1) վհուկ, ո՞ւր ես դու հիմա, երբ ես մոտենում եմ քո տարիքին։ Կար ժամանակ, երբ իմ մարմինը զբաղեցնում էր մի մանկան տարածություն, իսկ դռները մեծ նշանակություն ունեին ու գրեթե կենդանի արարածներ էին։ Դուռ բացելը կարեւոր իրադարձություն էր 1939թ․-ին, իսկ երեխաները ծաղրում էին քեզ, որովհետեւ դու խենթ էիր ու միայնակ ապրում էիր ձեղնահարկում՝ այն փողոցի հակառակ կողմում, որտեղ մենք նստում էինք ջրհորդանի մեջ, ինչպես ետնախորշերում ապրող երկու ճնճղուկներ։

Մենք չորս տարեկան էինք։

Կարծում եմ՝ դու մոտավորապես նույն տարիքին էիր, ինչ ես՝ հիմա, իսկ երեխաները միշտ ծաղրում ու կանչում էին քո հետեւից․ «Խելագա՛րը։ Վազե՛ք։ Վազե՛ք։ Վհո՛ւկը։ Վհո՛ւկը։ Թույլ մի՛ տվեք՝ նայի ձեր աչքերի մեջ։ Նա նայե՛ց ինձ։ Վազե՛ք։ Օգնե՛ք։ Վազե՛ք»։

Հիմա ես, իմ երկար հիպպիական գլխարկով ու տարօրինակ հագուստով, սկսում եմ քեզ նմանվել։ 1967թ․-ին ես նույնքան խենթ տեսք ունեմ, որքան դու՝ 1939թ․-ին։

Սան Ֆրանցիսկոյում առավոտները փոքրիկ երեխաները բղավում են իմ վրա՝ «հե՜յ, հիպպի՛», այնպես, ինչպես մենք, քարշ գալով Տակոմայի մթնշաղների մեջ, քո հետեւից բղավում էինք՝ «հե՜յ, խելագա՛ր»։

Երեւի դու էլ, ինչպես ես, արդեն հարմարվել էիր դրան։

Երեխա ժամանակ ես միշտ գրազ էի գալիս։ Գրազ էի գալիս անել ցանկացած բան։ Ֆո՜ւ։ Ինչե՜ր ասես, որ չեմ արել՝ գնալով – ինչպես մի թզուկ դոն Քիշոտ – գրազների ճանապարհների ու տեսիլքների հետեւից։ Մենք նստած էինք ջրհորդանի մեջ, ոչինչ չէինք անում։ Երեւի սպասում էինք վհուկին կամ ինչ-որ բանի, որ կազատեր մեզ ջրհորդանից։ Համարյա մեկ ժամ – մեր երեխայական ժամանակով – նստած էինք այնտեղ։

- Գրազ կգամ՝ չես կարող բարձրանալ վհուկի տուն ու պատուհանից ինձ ձեռքով անել,- ասաց ընկերս՝ ի վերջո ընթացք տալով իրերին։
Ես նայեցի փողոցի մյուս կողմում գտնվող վհուկի տանը։ Նրա ձեղնահարկում միայն մի պատուհան կար, որ վերեւից մեզ էր նայում ինչպես անշարժ կադր՝ սարսափ ֆիլմից։

- Լավ, - ասացի։

- Համա թե համարձակն ես, - ասաց ընկերս։ Ես հիմա չեմ էլ հիշում նրա անունը։ Տասնամյակներն այն ջնջել են իմ հիշողությունից՝ մի փոքրիկ դատարկ տարածություն թողնելով այնտեղ, որտեղ պետք է լիներ նրա անունը։

Ես ոտքի ելա ու քայլեցի, անցա փողոցի մյուս կողմն ու պտտվեցի դեպի այն շենքի հետնամուտքը, որտեղից աստիճանները տանում էին նրա ձեղնահարկ։ Դրանք ծեր մայր կատու հիշեցնող փայտե մոխրագույն աստիճաններ էին․ երեք աստիճան՝ մինչեւ նրա դուռը։

Աստիճանների ներքեւում մի քանի աղբաման կար։ Հետաքրքիր էր՝ որն էր վհուկի աղբամանը։ Ես բարձրացրեցի աղբամաններից մեկի կափարիչն ու նայեցի ներս՝ տեսնելու՝ վհուկի աղբ կա՞ այնտեղ, թե՞ ոչ։
Չկար։

Աղբամանը լի էր սովորական աղբով։ Ես բացեցի մյուս աղբամանի կափարիչը, բայց այնտեղ նույնպես վհուկին հարմար աղբ չկար։ Ստուգեցի երրորդ աղբամանը, բայց դա էլ մյուս երկուսի նման էր՝ վհուկին հարմար ոչ մի բան։

Շենքում երեք աղբաման կար, նույնքան էլ՝ բնակարան, ներառյալ՝ ձեղնահարկը, որտեղ նա էր ապրում։ Աղբամաններից մեկը պետք է նրանը լիներ, բայց նրա ու մյուս մարդկանց աղբի մեջ ոչ մի տարբերություն չկար։

․․․այդպես․․․

Ես աստիճաններով բարձրացա դեպի ձեղնահարկ։ Շատ զգուշորեն էի քայլում, ասես շոյում էի ձագուկներին կերակրող մոխրագույն մայր կատվին։

Վերջապես հասա վհուկի դռան մոտ։ Չգիտեի՝ նա ներսում էր, թե ոչ։ Կարող էր տանը լինել։ Ուզում էի թակել դուռը, բայց անիմաստ էր։ Եթե նա այնտեղ լիներ, պարզապես երեսիս կշրխկացներ դուռը կամ կհարցներ՝ ինչ եմ ուզում, եւ ես գոռալով ցած կվազեի աստիճաններով․ «Օգնեցե՛ք, օգնեցե՛ք։ Նա նայե՛ց ինձ»։

Դուռը բարձր էր, լուռ ու մարդանման․ ասես միջին տարիքի կին լիներ։ Այնպիսի զգացողություն էր, ասես դիպա նրա ձեռքին, երբ բացեցի նրա դուռը՝ նրբորեն, ինչպես ժամացույցի ներսը կբացեի։

Տան առաջին սենյակը խոհանոցն էր․ նա այնտեղ չէր, բայց այնտեղ էին ծաղիկներով լի քսան-երեսուն ծաղկամաններ, սափորներ ու շշեր։ Դրանք շարված էին խոհանոցի սեղանին, պահարաններին ու դարակներին։ Ծաղիկների մի մասը թառամած էր, մյուս մասը՝ թարմ։

Ես մտա հաջորդ սենյակը․ դա հյուրասենյակն էր։ Նա չկար, բայց այնտեղ նույնպես կային ծաղիկներով լի քսան-երեսուն ծաղկամաններ, սափորներ ու շշեր։

Ծաղիկների տեսքից սիրտս սկսեց արագ բաբախել։

Նրա աղբը մոլորեցրել էր ինձ։

Ես մտա վերջին սենյակ՝ ննջարան։ Նա այնտեղ չէր, բայց նորից՝ ծաղիկներով լի քսան-երեսուն ծաղկամաններ, սափորներ ու շշեր։

Մահճակալի հենց կողքին պատուհան կար․ այն պատուհանն էր, որ դեպի փողոց էր նայում։ Մահճակալը պատրաստված էր դեղին պղնձից, իսկ վրան գույնզգույն կտորներից կարված վերմակ էր։ Ես քայլեցի դեպի պատուհանն ու կանգնեցի այնտեղ՝ հայացքս հառելով ընկերոջս վրա, որ, ջրհորդանի մեջ նստած, նայում էր պատուհանին։

Նա չէր կարողանում հավատալ, որ ես կանգնած էի վհուկի պատուհանի մոտ ու շատ դանդաղ ձեռքով էի անում, ինքն էլ շատ դանդաղ ինձ էր ձեռքով անում։ Մեր՝ ձեռքով անելու արարողությունը նման էր ճանապարհորդության՝ հեռու մեր ձեռքերից․ երկու մարդ, որոնք ձեռքով են անում իրար տարբեր քաղաքներից՝ թերեւս ինչ-որ տեղ Տակոմայի ու Սալեմի(2) միջեւ։ Մեր՝ միմյանց ձեռքով անելն ընդամենը նրանց՝ ձեռքով անելու արարողության արձագանքն էր հազարավոր մղոններ հեռու։

Գրազը կատարված էր։ Ես փոխեցի ամեն ինչ այդ տան մեջ, որ ասես դատարկ այգի լիներ, եւ իմ վախերը փլվեցին գլխիս՝ ինչպես ծաղիկների սողանք, եւ ես թոքերիս ողջ ուժով գոռալով՝ դուրս վազեցի ու իջա աստիճաններով։ Այնպես էի գոռում, ասես ոտքս ընկել էր վիշապի արտաթորանքի հսկայական կույտի մեջ, որից գոլորշի էր բարձրանում։

Երբ գոռալով հասա շենքի մյուս կողմը, ընկերս դուրս ցատկեց ջրհորդանից եւ ինքն էլ սկսեց գոռալ։ Երեւի մտածեց՝ վհուկը հետեւիցս էր ընկել։ Մենք գոռալով վազում էինք Տակոմայի փողոցներով, եւ մեզ հետապնդում էին մեր սեփական ձայները՝ ինչպես Քոթոն Մեդըրի(3) ու 1692թ․-ի մասին կինոխրոնիկայում։

Այս դեպքը մեկ կամ երկու ամիս առաջ էր այն բանից, երբ գերմանական բանակը մտավ Լեհաստան։

Ծանոթագրություններ

1․ Տակոմա - քաղաք ԱՄՆ-ի Վաշինգտոն նահանգում։
2․ Սալեմ - քաղաք ԱՄՆ-ի արեւմտյան մասում՝ Օրեգոն նահանգում։
3․ Քոթոն Մեդըր (Cotton Mather) (1663-1728) - աստվածաբան, քաղաքական գործիչ, Բոստոնի Հյուսիսային եկեղեցու սպասավոր, որ ավելի շատ հայտնի է որպես Սալեմի դատարանի ղեկավար։ 1692թ․ նախաձեռնել է մեծաթիվ դատական գործեր ընդդեմ «վհուկների»։

Անգլերենից թարգմանությունը՝ Լիլիթ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻ

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ