«Վեցնյակի հարթակ». Ուտոպիա եւ իրականություն
Թուրքիայի նախագահը Բաքվում մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարել է Հարավային Կովկասում համագործակցության զարգացման համար «վեցի հարթակ» (Ադրբեջանի, Թուրքիայի, Ռուսաստանի, Իրանի, Վրաստանի եւ, ցանկության դեպքում, նաեւ Հայաստանի մասնակցությամբ) ստեղծելու հնարավորության մասին:
Համենայնդեպս, Էրդողանը ներքուստ բարոյական անձնավորություն է, իսկական տղամարդ (ի տարբերություն Արեւմուտքի փափկասուն… տղամարդկանց), լավ էլ հասկանում է, թե 100 տարի առաջ եւ այժմ համաշխարհային հանրության, թե միջազգային հանրության աջակցությամբ (որոնց, ըստ Քիսինջերի, զանգահարել հնարավոր չէ, որովհետեւ հեռախոսահամարներ չունեն) ինչպես եւ քանի անգամ է Թուրքիան «բռնաբարել» Հայաստանին, այդ պատճառով էլ այդպես «էլեգանտ» է շոշափում Հայաստանի մասնակցության հարցը:
Գուցե առաջավոր կամ զարգացած երկրների համար բռնաբարված լինելը հաճույք է, բայց ոչ Հայաստանի համար, սակայն համաշխարհային անբարոյականության նկատմամբ անզոր լինելը հանգեցնում է այդպիսի ողբալի վիճակի: Երբ այդ նույն հանրությունը «կապկպում» է որեւէ երկրի «ձեռքերը»՝ իր մտացածին միջազգային իրավունքի նորմերով (ի դեպ, այս կամ այն երկրի անկախության միջազգայնորեն ճանաչումն արհեստածին է, խոշոր երկրների մոգոնածը, եթե չասենք՝ զավեշտական. հապա ինչպես հասկանալ, որ երբ անկախության ձգտող մարդկանց հանրությունը պարտավոր է հայցել իրեն ստրկացնողի ու կեղեքողի, ֆիզիկական ու մշակութային գոյությանը սպառնացողի համաձայնությունը, ինչպես եղավ Արցախի դեպքում), մնացածը տեխնիկայի հարց է:
Էրդողանն ինչո՞ւ է ասում՝ «ցանկության դեպքում՝ նաեւ Հայաստանի մասնակցությամբ»: Առաջին հայացքից, դիվանագիտական, «բարի կամքի» արտահայտության այս դարձվածքը մթագնվում է հետեւյալով․ «Տարածաշրջանում նոր դարաշրջան կսկսվի, եթե Հայաստանում մարդիկ դասեր քաղեն տեղի ունեցածից»։ Ավելին, նա չի խորշել հիշատակելու Նուրի եւ Էնվեր փաշաներին՝ մաղթելով, որ «նրանց հոգիներին հանգստություն իջնի»։ Այսինքն, հայերը դասեր չեն քաղել 1915 թվականի ցեղասպանությունից, դրա համար էլ Թուրքիան երկրորդ դասը տվեց Հայաստանին, թեպետ վստահ չէ՝ հայերը վերջապես դաս քաղե՞լ են, թե՞ ոչ: Հայերը մինչեւ օրս գլխի չեն ընկել, որ տարածաշրջանում «դասատուն» Թուրքիան է:
Կարելի է շարունակել հետագա քննարկումը՝ տարբեր կերպ բացատրելով, թե ինչ պայծառ հեռանկարներ են սպասվում «վեցի հարթակի»՝ իրականություն դառնալու շնորհիվ: Բայց բավ է սին երազներով ոգեւորվել: «Վեցի հարթակի» ազնիվ սկզբունքները կարող են լինել.
1. Հարավային Կովկասի տարածքի վերաբաժանումը՝ հաշվի առնելով ոչ թե այն, թե որտեղ ենք գտնվում այժմ, այլ այն, թե ինչու ենք հայտնվել այս հանգրվանին:
2. Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի հրաժարումը Հարավային Կովկասի հետագա էքսպանսիայից եւ մեծ Թուրանի գաղափարից:
3. Ադրբեջանի սանձահարումը՝ նրան զրկելով Վրաստանի հետ սահմանակից լինելուց, եւ Թուրքիայի հետ անմիջական սահման ունենալը բացառելը. էներգակիրների տարանցման համար վճարներ պետք է ստանա եւ խողովակաշարերի որոշ հատված վերահսկի նաեւ Հայաստանը. վերջին պատերազմի ժամանակ բոլորը համոզվեցին, որ թեպետ Հայաստանը կարող էր խոցել նավաթա-գազամուղները, բայց դա չարեց:
4. Հրաժարում Վրաստանի թուրքացումից (եթե Վրաստանը դա դիտում է որպես իր ազգային անվտանգության սպառնալիք). օրինակ, 1-ին կետով նախատեսված վերաբաժանումից հետո յուրաքանչյուր ազգ տեղափոխվում է իրեն բաժին հասած տարածք:
5. Հարավային Կովկասում օտարերկրյա ռազմակայանների ներկայության բացառում. անակնկալ պատերազմի վտանգի դեպքում յուրաքանչյուր երկիր ազատ է՝ աջակցության համար դիմելու այս կամ այն երկրին, համաձայնության դեպքում տարածաշրջանի անվտանգության երաշխավորներ կարող են լինել Չինաստանը, ԱՄՆ-ն, Ռուսաստանը, Թուրքիան եւ Իրանը: Ընդ որում՝ այս երկրներից մեկի կողմնակալության բացահայտման դեպքում տվյալ երկիրը զրկվում է այդ կարգավիճակից:
6. Հարավային Կովկասում սպառազինությունների սահմանափակում եւ հավասարակշռում:
Նշվածի այլընտրանքը «ծխացող» Հարավային Կովկասն է, հայերի վերքերի անվերջ արյունահոսումը, Վրաստանի թուրքական էքսպանսիան, Ադրբեջանի վերածվելը Թուրքիայի վիլայեթի: Ակնհայտորեն, հայերը վաղ թե ուշ ստիպված կլինեն լքել տարածաշրջանը, իսկ Վրաստանը…: Այդ դեպքում «վեցի հարթակ» չի կարող լինել, գուցե «եռյակի՞», ավելի հավանական է՝ «երկյակի»՝ Թուրքիա եւ Իրան: Դե, իսկ Իրանին չեզոքացնելը Թուրքիայի եւ ԱՄՆ (Իսրայելի ակտիվ ներգրավմամբ) տանդեմի համար Միջերկրականի ափին թեյ խմելու նման մի բան կլինի: Չեմ ասում՝ կներեք, հարգելի իրանցի եղբայրներ եւ քույրեր: Դա է դառն իրականությունը, եթե…
Գագիկ Վարդանյան
Կարծիքներ