Գիտությունը քանդելու արդյունքո՞ւմ պետք է զարգացնենք հյուրանոցները

ԿԳՄՍ նախարարությունը մոտ մեկ ամիս առաջ հանրային քննարկման էր ներկայացրել «Բարձրագույն կրթության եւ գիտության մասին» օրենքի նախագիծը, որն այս ընթացքում բազմիցս քննադատվեց, իսկ Ակադեմիան 80 էջանոց օրենքի նախագծի վերաբերյալ ներկայացրել էր մոտ նույնքան դիտողություններ: Ակադեմիական շրջանակներին մտահոգում է հատկապես «Բարձրագույն կրթության եւ գիտության մասին» օրենքի նախագծում ներառված այն թեզը, ըստ որի՝ օրենքն ուժի մեջ մտնելուց տասն օր անց բոլոր կազմակերպությունները հանվելու են Ակադեմիայի եւ մյուս բոլոր գերատեսչությունների ենթակայությունից ու տրվելու են ԿԳՄՍ նախարարության ենթակայությանը` այն հեռանկարով, որ հետագայում պետք է տեղի ունենան բուհերի խոշորացումներ, եւ գիտական կազմակերպությունները պետք է միավորվեն այդ խոշորացված բուհերի հետ։

Ի՞նչ է նշանակում` սա քաղաքական որոշում է

ԳԱԱ Վիկտոր Համբարձումյանի անվան Բյուրականի աստղադիտարանի տնօրեն Արեգ Միքայելյանը չգիտի, թե ինչով է պայմանավորված այս շտապողականությունը, եւ ինչու են ուզում օրենքն այսպես արագ ընդունել. «Հավանաբար, շահագրգիռ կողմեր կան..., երբեմն էլ ասում են` քաղաքական որոշում է, թե ինչ է նշանակում դա` ոչինչ չեն ասում, բայց ակնհայտ է, որ քաղաքական որոշում ասելով ուզում են ընդգծել, որ կապ չունեն ձեր հիմնավորումները, ղեկավարության կողմից որոշված է, որ այսպիսի բան պետք է արվի, եւ դրա դեմ հնարավոր չէ առարկել: Մինչդեռ բազմաթիվ քննարկումներ են արվել ու արվում են տարբեր ատյաններում, անընդհատ կարծիքներ ենք հայտնել, որոնց մեծ մասը բացասական է եղել, ու ոչ ոք դրանք հաշվի չի առել: Գիտական համայնքից 99 տոկոսով բացասական կարծիք է եկել: Կրթական համակարգից` ոչ այդքան, որովհետեւ սա «Բարձրագույն կրթության եւ գիտության մասին» օրենք է, որտեղ բարձրագույն կրթությանը շատ ավելի մեծ ուշադրություն է դարձված, ավելին` օրենքի 90 տոկոսը վերաբերում է բարձրագույն կրթությանը եւ նույնիսկ 10 տոկոսը գիտության մասին չէ, գիտությունը նսեմացված է, եւ ես ունեմ այն մտավախությունը, որ եթե գիտությունը միացնում են բարձրագույն կրթությանը, այն դառնալու է կցորդ, եւ համալսարաններում որեւէ գիտական հիմնարկ կարող է դառնալ ընդամենը մի բաժին: Բնականաբար, համալսարանի ռեկտորը, ով էլ որ ուզում է լինի, չի կարող համալսարանի գործունեությունը դիտարկել որպես գիտական ինստիտուտի գործունեություն, այսինքն՝ երկրորդական դեր է ստանձնում, դրանով նսեմացվելու են գիտության կարեւորությունն ու նշանակությունը»: 

Հայաստանը միշտ ունեցել է արդյունավետ գիտություն

Աստղադիտարանի տնօրենը կարեւորում է Ակադեմիայի մեկ միասնական ամբողջություն լինելու փաստը. «Ակադեմիան մեկ ամբողջական համակարգի նշանակություն ունի, ինչը նշանակում է, որ գիտական համայնքը միասնական մի ամբողջական համակարգի մեջ է, որի շրջանակներում բազմաթիվ քննարկումներ, փոխանակումներ, համագործակցություններ են տեղի ունենում, որը միշտ եղել է օգտակար: Բացի այդ, Ակադեմիան միշտ հրատապ դեր է խաղացել Հայաստանի գիտության զարգացման մեջ, եւ գլխավոր դերակատարումը հենց իր վրա է եղել տասնյակ տարիներ: Ու հիմա տասնյակ տարիներ աշխատող մեխանիզմն, ուզում են վերացնել: Չնայած իրենք ասում են, թե բազմաթիվ հիմնավորումներ կան, որ Ակադեմիան անարդյունավետ է աշխատել, բայց ես դրանք լուրջ չեմ ընդունում, որովհետեւ կարելի է համեմատել ու տեսնել, որ Հայաստանում տասնամյակներ շարունակ, նույնիսկ Խորհրդային Միության շրջանում, գիտությունը եղել է առաջատարներից մեկը: Ընդ որում՝ հիմա էլ լավագույնների ցանկում ենք: Այս տարածաշրջանում Իսրայելից հետո մենք ենք, մի տարածաշրջան, որտեղ կա Թուրքիա, Իրան` մեզնից տասնյակ անգամ ավելի բյուջեով, ՀՆԱ-ով ու տարածքով: Վստահորեն կարող եմ ասել, որ հատկապես մեր ոլորտում Հայաստանն ունեցել է շատ արդյունավետ գիտություն, եւ հիմա այս փոփոխությունները, իսկ ավելի ճիշտ՝ ցնցումը, կարող են լուրջ վնաս հասցնել: Ես ավելի շատ դրանից եմ վախենում, որ այդ կայունությունը կարող է վերանալ: Թե չէ՝ որ քննարկում են, թե որ համակարգն է ավելի արդյունավետ` բուհականը, թե ակադեմիականը, այդ մասով երկու կողմից էլ բազմաթիվ արգումենտներ են բերում, երկու կողմն էլ գուցե ճիշտ են, բայց աշխարհի փորձը ցույց է տալիս, որ երկուսն էլ արդյունավետ աշխատում են։ Բազմաթիվ երկրներ ունեն բուհական համակարգ, բազմաթիվ երկրներ էլ` ակադեմիական համակարգ, որտեղ բազմաթիվ գիտական ինստիտուտներ են միավորված ու շատ էֆեկտիվ աշխատում են մի համակարգում: Հիմա Գերմանիայի գիտությունն ո՞վ կարող է կասկածի տակ դնել՝ ամենաարդյունավետներից մեկն է ամբողջ աշխարհում: Ամերիկայում էլ բուհական համակարգն է լավ աշխատում, մեզ մոտ էլ այսպես է ձեւավորվել, ու եթե լիներ հակառակ իրավիճակը, ես կպաշտպանեի, որ պահպանենք այն, ինչը կա, որովհետեւ մեծ փոփոխությունը ցնցումավտանգ է»:

Շատերն ասում են` այսօր ամենաարդյունավետ ոլորտն IT-ն է, բիզնեսը, բայց ինքը պնդում է, որ ամենաարդյունավետը գիտության ոլորտն է. «Տնտեսությամբ Հայաստանն աշխարհի 120-137-րդ տեղերում է` ըստ տարբեր գնահատականների, իսկ գիտությամբ` նույնիսկ ամենավատ գնահատականներով, 90-րդ տեղում է։ Դա արդեն նշանակում է, որ մեկուկես անգամ առաջ է, քան տնտեսությունը, իսկ աստղագիտության մեջ Հայաստանը 41-րդ տեղում է, այսինքն՝ 3 անգամ ավելի բարձր է մեր արդյունավետությունը, քան տնտեսությանը: Ու դա՝ այն դեպքում, որ տնտեսությունը, բիզնեսը, հարկ վճարողին համարյա աստվածացնում ենք մեր երկրում: Ես միանշանակ հայտարարում եմ, որ Հայաստանը չի կարող բիզնեսի, գյուղատնտեսության, արդյունաբերության ոլորտում աշխարհում առաջատար լինել՝ իր օբյեկտիվ պայմաններից ելնելով, բայց գիտության ոլորտում կարող է: Վիկտոր Համբարձումյանը վստահ պնդում էր, որ Հայաստանը շանս ունի՝ աշխարհում իր խոսքն ասել այնպիսի ոլորտներում, որտեղ կարեւոր չեն ո՛չ տարածքի մեծությունը, ո՛չ բնակչության քանակը, ո՛չ էլ տնտեսական հզորությունը, կարեւորը մեր միտքն է»:

Տեղափոխություն՝ նշանակում է համակարգի փլուզում

Անդրադառնալով ակադեմիական քաղաքի թեմային ու հնարավոր ցնցումների ծավալին՝ Ա. Միքայելյանը նկատում է. «Ես այդ ակադեմիական քաղաքին շատ ավելի դեմ եմ, որովհետեւ տեղափոխությունն արդեն նշանակում է, որ այդ ամբողջ համակարգը փլուզվելու է: Եթե ձեր բնակարանը տեղափոխելու հարց է առաջանում, դուք շաբաթներով ո՛չ գործի եք գնալու, ո՛չ կարողանալու եք նորմալ աշխատել, իսկ նոր բնակարանում էլ հազար ու մի հարց է առաջանալու, հիմա ո՞նց եք պատկերացնում՝ գիտական հիմնարկը տեղափոխել, որը 100 բնակարանի չափ գլխացավանք է, ոչ պակաս: Հուսով եմ` Բյուրականի աստղադիտարանին ընդհանրապես ձեռք չեն տա, որովհետեւ այն ազգային արժեք է, ունիկալ ոլորտ է` առանձին իր տարածքով հանդերձ, բայց, միեւնույն է՝ դա կապ չունի, հիմա Ֆիզիկայի ինստիտուտը հսկայական համակարգ է` սարքավորումներից սկսած, ենթակառուցվածքներով վերջացրած, որը տասնամյակներում է ձեւավորվել: Ու տեղափոխության դեպքում նշանակում է, որ գրեթե նույնքան ժամանակ պետք է գալու նոր քաղաքում տեղավորվելու համար: Միայն ակադեմիական քաղաք կառուցելը գնահատվում է 5-10 տարի, երբեմն էլ` ավելի շատ, ըստ տարբեր գնահատականների: Իսկ 5-10 տարի գիտության մեջ իրարանցում անելը ես համարում եմ ոչ խելամիտ: Անհնար է իրենց նշած ժամկետներում այդ ամենն անել, մարդիկ կարող է սկսեն աշխատել այդտեղ 10-20 տարի հետո, իսկ 10 տարի հետո արդեն սերունդ է փոխվում: Այդ փոփոխությունները բերելու են լուրջ ցնցումների, չինացիներն ասացվածք ունեն, երբ ուզում են մարդուն անիծել, ասում են` ցանկանում եմ, որ ապրես փոփոխությունների դարաշրջանում: Նաեւ հնարավոր չէ, որ Հայաստանն այդքան գումար տրամադրի ու կառուցի ակադեմիական քաղաք, դա առայժմ օդի մեջ կախված պրոյեկտ է: Իսկ տնտեսագետներն ասում են, որ ցանկացած պրոյեկտի դեպքում նախնական ասված գումարը պետք է 6 անգամ բազմապատկել, որովհետեւ կառուցելուց հետո կան սպասարկելու, անձնակազմ ձեւավորելու եւ այլ խնդիրներ, որն իրականում 6 անգամ ավել է նստում: Ստացվում է 7.2 մլրդ, որը Հայաստանի մեկուկես տարվա բյուջեն է, եւ պատրաստվում եք դնել ակադեմիական քաղաք կառուցելո՞ւ համար, բա մնացած երկիրը սովա՞ծ է մնալու այդ ընթացքում, կամ էլ նորից արտաքին պարտքը պետք է մեծացնեն, որն արդեն եռակի անգամ աճել է»: 

Վաղն էլ կասենք` եկեք Օպերան կամ թատրոնները տեղափոխենք

Օրեր առաջ բուհական համակարգի ներկայացուցիչների հետ հանդիպման ժամանակ Նիկոլ Փաշինյանը, ներկայացնելով «Ակադեմիական քաղաք» նախագիծը, անդրադարձել էր նաեւ բուհերի շենքերի ճակատագրին՝ նշելով, որ իրենց նպատակն այդ շենքերը կառավարման հանձնելու արդյունքում բուհական համակարգի համար եկամուտներ գեներացնելն է: Իսկ հյուրանոց լինել-չլինելու մեջ վատ բան չի տեսնում, քանի որ Երեւանի կենտրոնը կոմերցիոն մեծ գրավչություն ունի։ Այս առիթով Միքայելյանը նկատում է. «Հակասական բաներ են իրար խառնում, ոչ ոք դեմ չէ հյուրանոցներին, բայց դա չի նշանակում, որ գիտությունը քանդելու արդյունքում պետք է զարգացնել հյուրանոցային ցանցը: Հետո՝ հյուրանոցները, այսպես թե այնպես, զարգանում են, վերջին 10 տարում հյուրանոցներն առնվազն կրկնապատկվել են Երեւանում, գուցե` եռապատկվել: Բիզնեսմենը կգտնի իր ճանապարհը, պետք չէ վերցնել՝ պետական մակարդակով գիտությունը քանդել ու այդ շենքերը տալ հյուրանոցներին: Այսինքն՝ սա իրար հակադրելու բան չէ: Ինչ վերաբերում է փոքր կենտրոնին, ապա այն նաեւ գիտական միջավայր է, չի կարելի գիտական օջախները հանել այդտեղից։ Եթե այդպես լինի, նշանակում է՝ մենք մշակույթը, գիտությունը ջնջում ենք, այդպես, ուրեմն, վաղն էլ կասենք` եկեք Օպերան կամ թատրոնները տեղափոխենք, արդյունքում տակը բան չի մնալու, բիզնես-քաղա՞ք ենք դարձնելու Երեւանը: Երեւանի կենտրոնը պետք է լինի գիտամշակութային վայր, սա մեր ավանդույթն է, ինչպես որ՝ Ակադեմիան, որը պետք է պահպանել: Օրբելու, Համբարձումյանի ստեղծած Ակադեմիան ոչ ոք իրավունք չունի վերցնել ու տեղափոխել այլ տեղ: Ոչ ոք նման բարոյական իրավունք չունի եւ չի կարող որոշում կայացնել, որը փոխւմ է մեր հանճարների որոշումը»: