Բիժան Նաջդի․ Հողին հանձնվածը

Իրանցի բանաստեղծ, արձակագիր:
Ծնվել է 1941 թվականին, Խաշ քաղաքում: Թեհրանի համալսարանն ավարտելուց հետո դասավանդել է Լահիջանի դպրոցներում: 
Մահացել է 1997 թվականին:
«Հողին հանձնվածը» պատմվածքն ընդգրկված է «Ընձառյուծներ, որ վազել են ինձ հետ» ժողովածուում, որի համար հեղինակը 1974 թվականին արժանացել է «Ոսկե գրիչ» մրցանակին: 

***

Թահերը վերջացրեց լոգասենյակում երգելը եւ ականջ դրեց ջրի ձայնին: Նայեց ջրին. այն առատ կաթիլներով հոսում էր լղար բազուկների թորշոմած մաշկից՝ օճառաբույրը տանելով մազերից: Ծերունու գլխի շուրջը գոլորշու ամպ էր գոյացել: Ջուրն իր գիրկն էր առել Թահերին: Սրբիչն ուսերին գցելիս զգաց, որ մարմնի ծերությունից մի փոքր կտոր կպել է կարմիր, երկար սրբիչին, եւ ոտքերի վարիկոզն այլեւս անհանգստություն չի պատճառում: Դեմքը մխրճեց սրբիչի մեջ եւ այնքան կանգնեց լոգասենյակի դռանը, մինչեւ ի վերջո մրսեց: Հապշտապ մոտեցավ սենյակի հայելուն եւ տեսավ, որ, այո՛, իսկապես ծերացել է: 

Հայելու մեջ նախաճաշի սփռոցի մի պատառն էր՝ Մալիհեի կիսադեմի կողքին: Ինքնաեռն աղմուկով բլթբլթում էր սենյակում  եւ անաղմուկ՝ հայելու մեջ: Եվ հենց դրանց հետ հայելու մեջ միասին ջերմացան երկուսն էլ՝ Թահերն ու նրա կերպարանքը: 

- Տե՛ս, հա՜, լուսամուտը չբացես: Կմրսես,- ասաց Մալիհեն: 

Պատուհանի հետեւում ուրբաթ էր՝ անհավատալիորեն նման ձմեռային մյուս ուրբաթներին: Էլեկտրալարերից մեկը կքվել էր թռչունների սեւության ներքո: Փայտի վառարանը վառվում էր ճայթճայթունով:

Թահերը նստեց սփռոցի մոտ, միացրեց ռադիոն (…-11 աստիճան, երկրի ամենացուրտ կետը), վերցրեց թեյի բաժակը: Մալիհեն երեսը շրջեց դեպի պատուհանն ու ասաց.

- Լսի՛ր, ոնց որ դրսում բան է պատահել:

Նրանց սենյակի պատշգամբը նայում էր գյուղի միակ սալարկված փողոցին. շաբաթական երկու անգամ դիմացի բարձունքից գալիս էր գնացքի ձայնը, անցնում լուսամուտով եւ ավարտվում առաստաղի գաջածեփ կտորտանքներից մեկի վրա: Այն օրերին, երբ Թահերը տրամադրություն չէր ունենում՝ կարդալու վաղուցվա օրաթերթերը, երբ հին թղթի բույրն ալեկոծում էր նրա հոգին, եւ Մալիհեն սիրտ չէր անում քթի տակ դնդնալ մոռացված «Լուսին» երգից մի հատված, նրանք  դուրս էին գալիս պատշգամբ, որպեսզի լսեին ձայնը գնացքի, որը երբեւէ չէին տեսել:

- Քեզ հետ եմ, Թահե՛ր, տես ի՞նչ է եղել:

Թահերը բաժակը դրեց սփռոցին եւ պանրով ու հացով լի բերանով դուրս եկավ պատշգամբ: 
Մի խումբ մարդիկ վազում էին դեպի փողոցի ծայրը: 

-Ի՞նչ է պատահել,- հարցրեց Մալիհեն:

Մեկ՝ այս, մեկ՝ այն, մեկ էլ վաթսուն տարեկան էր: Նիհար, շուրթերը կախ էին՝ ինչպես լացելիս: Չէր կարողանում հիշել՝ վերջին անգամ երբ է դեմքի աղվամազերը հանել:

- Չգիտե՛մ,- պատասխանեց Թահերը:

- Չլինի՞ էլի դի է… Հաստատ՝ նորից դի են գտել,- ասաց Մալիհեն:

Եթե նույնիսկ Մալիհեն այդպես չասեր (նորից դի), նրանք նախաճաշելու էին մի ամառային օրվա հիշողությամբ եւ խոսելու էին անվան ընտրության մասին: Օր, երբ արեւը հատել էր Խորասանի սահմանը, փոքր-ինչ կանգ առել Ղաբուսի աշտարակի վրա, ապա անցել գյուղ, որպեսզի կաթնագույն առավոտը փռի Մալիհեի լվացքի պարաններից: 

Թահերն արթնացել էր կիրակնօրյա արեւով ողողված անկողնում՝ ամենօրյա նույն երաժշտության՝ Մալիհեի ոտնաձայների հետ: Ուր որ է Մալիհեի ձեռքը բացելու էր փայտե դուռը: Եվ բացեց: Նախքան սփռոցին հացը դնելը Մալիհեն ասաց.

- Վե՛ր կաց, Թահե՛ր, վե՛ր կաց:

- Ի՞նչ է եղել:

- Հացի խանութում ասում էին՝ կամրջի տակ դի կա:

- Ինչ կա՞:

- Մեռած մարդ: Բոլորը գնում են տեսնեն: Դե՛ վեր կաց,- ասաց Մալիհեն:

Նրանք քայլեցին դեպի կամուրջը: Այնտեղ հավաքված մի խումբ մարդիկ նայում էին ներքեւ: Նրանց ձայնն ավելի սակավ էր, քան իրենք էին: Քամին՝ այնքան տաք, որից թութը կխաշվեր, գնում էր դեպի թթենին: Մի քանի երիտասարդներ նստել էին կամրջի եզրին եւ ոտքերը կախել դեպի ջրի ձայնը: Ոստիկանները շրջապատել էին ջիպը: Մինչ Մալիհեն ու Թահերը կհասնեին կամրջին, նրանք դին դրեցին մեքենայի մեջ ու գնացին: Մի աղջկանից Մալիհեն հարցրեց ՝ ո՞վ էր:

- Չգիտեմ,- պատասխանեց աղջիկը: 

- Ջահե՞լ էր,- շարունակեց Մալիհեն:

- Չգիտեմ,- ասաց աղջիկը:

- Չկարողացա՞ր տեսնել:

Աղջիկը հեռացավ: Մի տղամարդ, որ թիկն էր տվել կամրջի բազրիքին, պատասխանեց.

- Ես տեսա: Ուռած էր, սեւացած: Երեխա էր: Փոքր էր:

Թալեհը բռնեց Մալիհեի թեւից: Կամուրջը, գետը, այն տղամարդը հեռացան եւ անցան Մալիհեի աչքերի միջով: Ջիպը՝ մի բուռ հող դարձած, գնում էր գյուղի կողմը: 

- Այն տղամարդն ինձ ասաց… Լսո՞ւմ ես, Թահե՛ր: Ինձ ասաց…

Արեւն իջել էր: Թահերի վերնաշապիկի մի փոքր եռանկյունի՝ թիկունքում, թրջվել էր քրտինքից: 

- Հիմա էդ երեխային ո՞ւր տարան: Կարո՞ղ է սպանել են, կամ գուցե գնացել է խաղալու ու…

Առանց թթենին գտնելու՝ թթախաշ քամին վերադարձել էր եւ տարուբերում էր Մալիհեի չադրան՝ կրծքի վրա: 

- Չհասկացա՝ քանի տարեկան էր: Ձեռքս բռնի՛ր, Թահե՛ր,-ասաց Մալիհեն:

- Կուզե՞ս մի քիչ նստենք,- հարցրեց Թահերը:

Երանի այս ծառերից մեկը Թահերի տղան լիներ (մտածեց Մալիհեն):

- Մեկնումեկից հարցրու՝ ո՞ւր տարան,- ասաց կինը:

- Հաստատ՝ ոստիկանատուն, հիվանդանոց…

- Երանի տեսնեի նրան:

Մալիհեն էր:

- Ի՞նչը տեսնեիր: Երեխա է, էլի:

- Ես էլ հենց դա եմ ասում:

- Ուզո՞ւմ ես գնանք նրա մոտ,- հարցրեց Թահերը:

Հոսպիտալի դռները բաց էին: Մի քանի երկնասլաց սոճիներ շարք էին կանգնել մինչեւ շենքի պատշգամբը. այնքան էին չորացել, որ ամառը նրանց շուրջը չէր երեւում: Բժիշկ Յավարին ձեռքով բարեւեց Թահերին, իսկ Մալիհեին հարցրեց.

- Դեղերը կանոնավոր խմո՞ւմ եք:

- Հա՛,- պատասխանեց Մալիհեն:

Բժիշկը հարցրեց Թահերին՝ գիշերը լա՞վ է քնում: 

Մալիհեն միջամտեց.

- Բժի՛շկ, լսե՞լ եք՝ երեխա են գտել:

- Այո՛,- պատասխանեց բժիշկը: 

- Որտե՞ղ է հիմա,- հարցրեց Մալիհեն:

- Դրել են պահեստում:

- Պահեստո՞ւմ: Երեխայի՞ն: Պահեստո՞ւմ:

- Գիտեք՝ էստեղ դիահերձարան չկա:

- Բա հետո ի՞նչ են անելու:

- Մինչեւ վաղը կպահեն, եթե հետեւից մարդ չգա, կթաղեն,- պատասխանեց բժիշկը:

- Եթե չգան, եթե նրա հետեւից մարդ չգա, կլինի՞ մարմինը մեզ տաք,- ասաց Մալիհեն:

- Ինչ անե՞նք,- զարմացավ բժիշկը:

- Մարմինը մե՞զ տան: Մեռելը մեր ինչի՞ն է պետք, Մալիհե՛,- ասաց Թալեհը:

- Կթաղենք նրան: Մե՛նք կթաղենք նրան: Գուցե հետո էլ կարողանանք սիրել նրան: Ոնց որ հենց հիմիկվանից էլ սիրում եմ նրան…

Մալիհեն քաշվեց չադրայի տակ: Մալիհեի չադրայի տակ խլվլաց լացը, որն ուղեկցել էր կնոջը կամրջից մինչեւ հոսպիտալ: Չադրան դողաց ծեր կնոջ վտիտ ուսերին, եւ չադրայի մի բուռը լցվեց նրա քթից հոսող ջրով: 

Թահերը ջրով լցրեց բաժակը: Բժիշկը Մալիհեին պառկեցրեց նստարանին: Բարակ ասեղը դուրս սահեց կնոջ թեւամաշկի տակից: Երկու կաթիլ արյամբ բամբակի մի փոքր կտոր ընկավ նստարանի մոտ դրված փոքր աղբադույլի մեջ: Մինչեւ իրիկուն, մինչեւ գնացքի ձայնը չլսվելուց էլ հետո Մալիհեն աչքերը չբացեց եւ բառ անգամ չարտաբերեց: 

Ուրբաթ էր: Սենյակի վարագույրը քաշված էր: Վառարանը վառվում էր ճարճատյունով: Ճերմակ ձմեռը պատուհանից այն կողմ ուղեկցում էր սպիտակ սառնամանիքին: 

Մալիհեն ասաց.

- Այսքան անուն, ու վերջը ոչ մի բան:

- Վաղ թե ուշ մի անուն կգտնենք,- պատասխանեց Թահերը:

- Եթե հենց այսօր չկարողացանք, էլ չենք կարողանա: Շաբաթվա ո՞ր օրն էր, Թահե՛ր:

- Ե՞րբ: Երբ գնացինք կամո՞ւրջ:

- Չէ՛, հաջորդ օրը, երբ գնացինք հոսպիտալ:

Մինչ կիրակիին հաջորդող օրը ոչ ոք չէր եկել մահացածի հետեւից: Երկուշաբթի աճյունը փաթաթեցին կտորով եւ հոսպիտալից զամբյուղով տեղափոխեցին գերեզմանատուն: Մի եղանակի, երբ ո՛չ արեւն էր դուրս գալիս, ո՛չ էլ անձրեւում էր, հոսպիտալի բակից դուրս քայլում էին Թահերն ու Մալիհեն՝ առանց սեւ շորերի, ավելի հանգիստ, քան այն մարդը, որ զամբյուղն էր տանում՝ երբեմն մի ձեռքից մյուսը տեղափոխելով, երբեմն էլ գետնին կամ որեւէ կոճղի վրա դնելով: Նրանք պտտվեցին գյուղի փոքրիկ հրապարակում եւ մտան միակ մեծ փողոցը: Տղամարդը ձեռքի զամբյուղը դրեց էլեկտրասյան տակ, որը, ի տարբերություն ծառի, մի ծառի չափ բոյ էր քշել գետնին: Մատուցողը սափորից ջուր լցրեց, տղամարդը լվաց ձեռքերը եւ հենց այդտեղ կանգնած՝ բաժակապնակով խմեց տաք կաթը: Մալիհեն շրջեց երեսը եւ երբ զգաց, որ կրծքամաշկի վրա ինչ-որ բան ծակում է վերնաշապիկը, հեռացավ զամբյուղի մոտից: Թահերը դանդաղեցրեց քայլերը: Իրենց տնից մի քանի քայլ հեռու նրանք կանգնեցին այնքան, մինչեւ տղամարդը գար ու առաջ ընկներ, որպեսզի չաղավաղեին այդ լուռ թափորի ընթացքը: Նույնիսկ կանգնեցին եւ նայեցին պատշգամբին իրենց տան, որի պատուհանը դեռեւս բաց էր գնացքի ձայնի համար, եւ որտեղ ջահել Մալիհեն կռացած ջրում էր ծաղիկները: Հենց գլուխը բարձրացնում էր, երեւում էր ծեր Մալիհեն, որ դատարկ թաղարները լցնում էր իրար վրա: Սեւ, արձակ մազերով, պիրկ մարմնով Մալիհեն քաշում էր վարագույրը: Նուրբ դիմագծերով, հինայած վարսերով Մալիհեն քայլում էր անձրեւի տակ: Անձրեւը մի քանի տող տեղաց, եւ զամբյուղով տղամարդը մտավ գերեզմանատուն: Թայերն ու կինը քայլում էին հանգուցյալներին պատանապատելու սենյակից մի փոքր հեռու՝ սիզամարգի վրա՝ շիրմաքարերի միջեւ: Թաղման արարողությունը՝ մոխրագույն, փոշեկոլոլ, այնքան երկար տեւեց, որ ի վերջո նրանք ստիպված նստեցին թաց սիզախոտին: Գերեզմանափորների գնալուց հետո էլ լսվում էր բահերի ձայնը: 

Թահերն ասաց.

- Վե՛ր կաց, գնանք, գնանք… 

- Օգնի՛ր՝ վեր կենամ:

Նրանք կպան իրար: Հասկանալի չէր, թե ով ում էր օգնում: Հենց կարողացան կանգնել, Մալիհեն ասաց.

Նա արդեն մերն է, այդպես չէ՞: Հիմա մենք մի երեխա ունենք, որը մահացել է…

Նրանց շուրջբոլորը լի էր քարով, անուններով, ծննդյան տարեթվերով…

Մալիհեն շշնջաց.

- Պիտի տապանաքար պատվիրենք:

- Հա՛,- համաձայնեց Թահերը:

Մալիհեն ասաց.

Պիտի անուն դնենք նրան:

Թահերն ասաց…

Մալիհեն ասաց…

Ուրբաթ էր: Վառարանը վառվում էր ճարճատյունով: Պատշգամբից լսվում էր աղմուկի ձայնը բազմության, որ վերադառնում էր փողոցի ծայրից: Նրանք այնքան աղմկեցին, որ Մալիհեն ու Թահերը չկարողացան լսել ժամանող ու հեռացող գնացքի ձայնը: 

 

Պարսկերենից թարգմանեց Նունե ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԸ

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ