Էրիկ Բեկնազարյան. Կատուն բոզ է

Երեկո է: Աստղերը կախվել են վերեւում՝ որպես վերջին չափումը խելագար մի աշխարհի, որ վազվզոցի մեջ կորցրել է իրեն: Կլոր, գունեղ լուսինն ասես աչք լիներ, որ դիտում ու արձանագրում էր ամենը: Տեսնում էր գյուղական մի տուն, որի միջանցքում դեռ լույս է վառվում: Էնտեղ փայտեր են դարսված: Կողքից բացվում է, ամբողջությամբ ձնով է պատված այգին: Մի քանի ծառ, որ մերկացել ու հարսնացել են ձմռանը: Այգում մի մոխրագույն-սպիտակ կատու է վազվզում: Թվում է՝ ինչ-որ բան է փնտրում, մի բան, որը չի գտնում էստեղ: Շարունակում է փնտրել, բայց, դատելով նրա անգոհունակ մլավոցներից, երեւի չի գտնում:

Տանը մոտ երեսունհինգ տարեկան մի մարդ է ապրում: Առաջին հայացքից՝ նրա մեջ տպավորիչ չէ ո՛չ շեկ մորուքը, ո՛չ ետ սանրած մազերը, ո՛չ սուր կզակը, ո՛չ փոքր-ինչ մեծ քիթը, ոչինչ: Հայացքը թվում է՝ սուր է, բայցեւ հիվանդագին մի բան կա աչքերում ու տառապանք:

Նա փակում է աչքերն ու ասես սուզվում է մեկ այլ աշխարհի մեջ՝ երազային, կատարյալ: Բացում է աչքերը, վրձնի մի քանի հարված կտավին: Աշխատում է մոլեգին, նույնքան հիվանդագին, որքան դեմքի արտահայտությունն է: Ճակատին քրտինքի կաթիլներ են հայտնվում: Նայում է կտավին: «Էն չի, մի բան էն չի»՝ ասում է նրա հայացքը:

Կրքի վերջին պոռթկումն էր դա, վերջին ճիգը: Եվ, սակայն, նա հոգնել էր, ա՜խ, էնպես էր հոգնել: Երազային աշխարհները, ուր նա հայտնվում է մատի մի ճտտոցով, այլեւս դադարել էին հագուրդ տալ նրա էությանը: Պետք էր մի բան, մի իրական ոգեշնչում, մի նյութեղեն մարմին, մի իսկական սեր: 

Մոտենում է պատուհանին, նայում է: Նայում է կատվին, նայում է: Թախիծը պատում է աչքերը: Որքան քնքշանք այդ փոքր էակի մեջ: Արդյոք նա գիտի՞, որ ինքն արվեստ է, եւ գուցե ավելին, քան արվեստը:

Բացում է դուռն ու իրեն գցում այգի: Կատուն խուսափում է, փախչում է: Փորձում է բռնել, ապարդյուն: Վազում է տուն, սառնարանից հանում է ձկան վերջին կտորը, որ գնել էր ծախված նկարից մնացած վերջին փողով: Դա աշխատեց: Հոտը զգալով՝ կատուն մոտենում է: Խաբելով տանում է տուն ու փակում դուռը:

- Դե, սիրունս, կմրսես, ախր դրսում ցուրտ է, կմրսես,- մռթմռթում է նա՝ շոյելով կատվի դունչը,- ախր ո՞նց չես հասկանում, թե էստեղ ինչքան լավ է քեզ համար: Նստիր, կեր, ու հիմա ես կվրձնեմ քեզ: Աշխարհը պետք է իմանա, թե ինչ չքնաղ ես դու: Չնայած՝ չէ, ինչ եմ ասում,- ասում է` ճակատը քորելով,- չէ, չէ, չէ, դու իմն ես, մենակ իմը, ու ես քեզ ոչ մեկի ցույց չեմ տա: Կվրձնեմ, բայց թքած աշխարհի վրա, երբ դու իմն ես, մենակ իմը: Դե նստիր, խնդրում եմ, մի քանի րոպե անշարժ նստիր, ինչպես բոլոր կատուները…

Բայց իզուր: Կատուն կերել է ձուկն ու թաթերն է լպստում: Հետո հոտոտում է հատակը՝ հուսալով էլի ձուկ գտնել: Համոզվելով, որ էլ չի գտնի իր ուզածը, նա վազում է դռան մոտ ու անդադար մլավում: Դա նման է ողբի: Մոտենում է կատվին, որ շոյի, բայց վերջինս ճանկերն է պարզում:

- Ախր ի՞նչ ես ուզում, հը՞ն: Դրսում կմրսես, արի ինձ մոտ, թող դիպչեմ քեզ, թող նայեմ աչքերիդ մեջ:

Ճանկերը խրվում են բաց ափերին, որ պարզել էր նրան շոյելու համար, վազում է պատուհանի մոտ:

Ինքն էլ է գնում պատուհանի մոտ: Կատուն մի փոքր առաջ է գալիս, հոտոտում նրա ձեռքը: Ձեռքից դեռ ձկան հոտ է գալիս: Բայց շուտով հասկանում է, որ էլ ոչ մի ձուկ չկա էնտեղ, նորից թեքում է երեսն ու կծկվում՝ պատրաստ դուրս թռչելու առաջին իսկ բաց անցքով:

Անուժ նստում է՝ հայացքը հառած մի կետի: Ապա կտրուկ վեր է կենում, մոտենում դարակին ու մի դանակ հանում: Հուզված է, ուզում է պոռթկալ: Մոտենում է հայելուն, դանակը մոտեցնում ականջին, մեկ, երկու, սպանող ցավի մի քանի վայրկյան, որը ճնշվում է եռացող հույզերի տակ: Արյունլվա ականջի կտորը ձեռքին՝ քայլում է դեպի կատուն:

- Վերցրու, էլ ձուկ չունեմ, միս չունեմ, մենակ սա է, ը՛ն:

Այդ ասելով՝ նա ականջը դնում է կատվի թաթերի առաջ: Վերջինս արհամարհական մի հայացքով նրան է նայում ու թաթով շպրտում ականջը, որն ընկնում է ուղիղ աղբամանը:

Զգում է, որ ցավում է, սպանում է: Արյունը հոսում է նրա այտերով, կաթկթում հատակին: Բացում է դուռը, որ նկուղից լաթի մի կտոր ճարի: Կատուն ընդամենը երկու ճարպիկ ցատկով հայտնվում է դռան մոտ ու դուրս թռչում դռան անցքով: Սրընթաց վազք՝ ու կորչում է տեսադաշտից:

Մոռանում է արյունը, ցավը: Շրխկացնում է դուռն ու գլխակորույս քայլում կատվի հետքերով: Իսկ կատվին երկու վայրկյանն էլ հերիք էր, որ դուրս թռչեր այգուց:

Կանգնել էր այգու դարպասների մոտ՝ մի ձեռքին լապտեր, իսկ մյուսում պահել էր արյան մեջ շաղախված ականջը:
Ո՞ւր գնալ, ի՞նչ անել: Հազիվ թե էդ պահին նրա գիտակցությանը հասներ՝ քայլել ձյան վրա երեւացող կատվի թաթերի աննշմար հետքերով: Քայլում է առաջ՝ առանց նայելու, թե ուր է գնում:

- Փըս, փըս, փըս, փըս, ո՞ւր ես, կատվիկ, մեկ է, գտնելու եմ քեզ:

Ամեն ծառի մոտ կանգնում է, թաքուն զննում կողքերը: Այո, նա պետք է որ մութ մի անկյունում լինի: Բայց որտե՞ղ: Քայլը փոխվում է հուսահատ վազքի: Բախվում, հրում է անցորդներին, ասես գիտի՝ ուր է գնում, գիտի, նրա գեղեցկությունը, նրա թովչանքը սպասում են նրան, նա պետք է գտնի, էն կողմ անցեք՝ երկրորդին, երրորդին է հրում:

- Մի րոպե, ախպերս,- ձայնում է նրան մեկը,- էս ո՞ւր ես շտապում էսպես: Գնանք ձեր տուն, մի բաժակ բան խմենք, զրուցենք:

- Ես շտապում եմ, էն կողմ… իմ տուն, դու ո՞վ ես:

- Չարլզ, Չարլզ Բուկովսկի:

- Ուրախ եմ, Վինսենթ Վան Գոգ, բայց ես պետք է գնամ,- ասում է նա ու առաջ ընկնում, բայց անծանոթը քաշում, պահում է նրա թեւից:

- Չէ, ընկերս, գնալդ իզուր է, լսիր ինձ, արի գնանք քո տուն, զրուցենք, նայիր, ձեռներս սառել են արդեն,- ասում է նա՝ ցույց տալով իր կոշտ, երակոտ ձեռքերը:

Վինսենթը տատանվում է: Իրավիճակի անսովորությունը գրավում է նրա ուշադրությունը, դե՝ ոչ էլ ինքն էր սվորական հոգեվիճակում, որ կարողանար դատել:

- Գնալու ես ի՞նչ անես: Նախ՝ նրան էլ չես գտնի: Երկրորդ՝ ենթադրենք, գտար, ի՞նչ ես անելու: Ականջդ տվիր արդեն, բա հետո՞, ձվե՞րդ ես կտրելու,- ասում է Չարլզը ու մի կուշտ ծիծաղում իր ասածի վրա:

- Ո՞վ ես դու, որտեղի՞ց գիտես էսքանը:

- Դե, ասում եմ քեզ՝ գնանք տուն, զրուցենք, հեռվից եմ եկել ու սառել եմ:

***

Երբ մի պահ շեղվեց իր սիրուն գտնելու մտքից, սկսեց գիտակցել, թե ինչպես էր ականջի ցավը մռմռում ու սպանում: Դուռը բացելուն պես տուն նետվեց, պահարանից մի քանի ցավազրկող հանեց ու միանգամից կուլ տվեց, ապա առաջին իսկ պատահած փալասով, որն իրականում իր շորերից մեկն էր, փաթաթեց գլուխն ու կապեց: Հյուրը չէր սպասում հատուկ հրավերի: Նա արդեն հարմարվել էր ներսում ու մի սիգարետ էր վառել:

- Իզուր դու դեղեր խմեցիր,- ասում է Չարլզը,- ես ավելի լավ ցավազրկող կարող էի առաջարկել:

Նա ծոցագրպանից վիսկու մի շիշ է հանում:

- Դե հիմա ասա, ընկերս՝ ինչի՞ էիր էդպես վազում էդ կատվի քածի հետեւից, ինչո՞ւ ես կտրել… լեզուս էլ չի ֆռռում ասեմ:

Նկարիչը կտրուկ առաջ է հակվում ու տաքացած նետում.

- Կարգի՛ն խոսիր նրա մասին, ես սիրում եմ նրան:

- Եվ նա արժանի էր, որ ականջդ կտրեի՞ր:

- Հա, արժանի էր ու ավելիին էլ է արժանի, պարզապես նա դա չի հասկանում:

- Չէ, էդ դու չես հասկանում,- ասում է Չարզլը:

- Դու ո՞վ ես է:

- Ես գրող եմ, բանաստեղծ Չարլզ Բուկովսկին:

- Ու էլ ի՜նչ գրող ես դու, եթե չես կարող հասկանալ սերը, թե չես կարող տեսնել մի կատվաղջկա անմեղությունը անգամ նրա չարությունների մեջ:

- Ե՞ս չեմ տեսնում:

- Հա, դու չես կարողանում դա տեսնել, ո՞նց կարող ես չտեսնել նրա գեղեցկությունը, որը բարձր է ամեն արվեստից, որովհետեւ ինքնին է:

- Ճիշտ է, դու տեսնում ես,- ասում է Չարլզը,- եւ հենց դա է քո պրոբլեմը, դու միայն տեսնում ես, բայց չես հասկանում: Դու շատ բաներ չես հասկանում, դրա համար ես դու էդպես մեծ նկարիչ:

- Հիմարություն: Հարցը դա էլ չէ: Ես սիրում եմ, ես պաշտում եմ նրան, նա արվեստ է, ախր, նա հենց ինքը սերն է, որ կա, նա թովչանքն է, որ կա:

- Ոչ, ոչ, ոչ, նա ընդամենը պարզունակ կենդանի է, որին պետք է ջուր ու կեր տաս ու մի քիչ էլ շոյես: Բայց իմացիր՝ եթե չափից շատ նրան կերակրես ու սովելու տեղ չթողնես, եթե չափից շատ նրան շոյես, ինչը եւ արել ես դու, նա պարզապես կշռի վրեդ ու պոչը շարժելով կհեռանա: Կատուն բոզ է, Վան, հասկանո՞ւմ ես:

Մի պահ լսում է Վինսենթը, ապա անզուսպ ծիծաղում:

- Դեհ, դու ընդամենը կույր ես,- ի վերջո ասում է նկարիչը ծիծաղի միջից, ապա կտրուկ լրջանում,- եթե դու իսկապես կարծում ես, որ կատվաղջիկները բոզ են, ապա ցավում եմ, ընկերս, դու դժբախտ ես:

- Դե, եթե անկեղծ լինենք, իսկ երեկոն տրամադրում է անկեղծ լինել,- ասում է Չարլզը՝ եւս մի ծխախոտ հանելով։- Դա նրանց տեսակն է էդպիսին, բայց լինում են եւ ճանապարհից շեղվածներ, էսպես ասած՝ մուտացիաներ: Որքա՜ն շատ են մարդիկ, որոնց մի աչքը կապույտ է, մյուսը՝ կանաչ… նույնքան էլ իրենց տեսակի ճանապարհից շեղված կատվաղջիկներն են: Գիտե՞ս, կար մի լուսե աղջիկ, որ պատահել էր ինձ, ու ես սիրեցի նրան, բայց…

Նա խոր հոգոց հանեց, այդ հոգոցը գալիս էր նրա ընդերքից, նրա թաքուն պահած հուշերի խորքից:

- Բայց ի՞նչ:

Լռում է, երկար է լռում Չարլզը:

- Ոչինչ, ոչինչ,- ի վերջո ասում է նա:- Իմ լուսե աղջիկը երբեք թույլ չէր տա իր համար ականջ կտրել, նա անգամ թույլ չէր տալիս մի փոքր հոգնել, նա…

Չարլզի աչքերը թացանում են: Նա լռում է, որ հուզմունքը չփոխվի լացի:

Նստում են, լռում մոտ երկու ժամ: Մութը գորշ ու ծանր իջել էր երկրի վրա: Խմիչքն էլ հատնում է: Չարլզն ուղղվում է դեպի դուռը:

Մի քանի հաբը բթացրել էր կտրված ականջի ցավը, բայց շուտով այն նորից զգացնել է տալիս: Սառույց է դնում ու նոր հաբեր ծամում: Փակում է աչքերը: Աստղերը չքացել են, երեկոն փոխվել է խավար գիշերվա: Թվում էր՝ այդ խավարն էլ երբեք չի լուսանա: Ոչինչ չէր երեւում, ոչինչ, ոչինչ: Եվ աստղերն էին, որ մութ քաոսում խարխափում էին՝ փնտրելով լույսը:
 

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ