Մեզ նման «Ծերերը»

Մանկությանս հիշողություններից թոնիրն անպակաս է ու այդ թոնրի շուրջ ծվարած տատս։ Տատս, ով իլիկն էր մանում ու պատմում պատերազմի մասին։ Պատերազմի, որը ինքն էր տեսել, պատերազմի, որը եղբորն էր խլել, պատերազմի, որը սով ու ցավ էր բերել, պատերազմի, որը հարեւանի տունն էլ էր ողբի մատնել, պատերազմի, որտեղ, այնուամենայնիվ, սերն էլ էր ծնվել ու ընտանիքի վերածվել։ 

Մյուս տատս էլ միշտ սկեսրոջ՝ Անուշի, սիրո պատմությունն էր պատմում։ Պատմություն, որտեղ սերը շատ էր եղել, բայց պատերազմը սկսվել էր ու Անուշին բաժանել էր Համոյից։ Այնուամենայնիվ, սերը պտուղ էր տվել. ծնվել էր Յուրիկը, ով այդպես էլ հորը չտեսավ, բայց հոր ճամփին անվերջ սպասող մոր միակ թեւ ու թիկունքը մնաց։ Եվ այս տատիս պատմություններում միայն այդ պատերազմը չէր, էհ, որովհետեւ ինքը հիշողություններում ավելի հեռուն էր գնում, ավելի ճիշտ՝ իր տատերի ու պապերի հիշողություններից էլ էր մեզ «բաժին հանում»։ Պատմություններ ինչ-որ ժամանակների մասին, երբ թուրքն անգամ Արթիկ էր հասած եղել: «Մեզ էդ ժամանակ մեր տան սուրբն է փրկել»,- հպարտությամբ իր պատմության վերջում միշտ նշում էր տատս։ Սուրբը հիմա էլ կա՝ Սուրբ Մինասը։ Երբ գնում եմ այնտեղ մոմ վառելու, անհնար է չհիշել տատիս պատմությունները. «Սրանք որ գալիս ու լցվում են Արթիկ, մերոնց ձեռ չեն տալիս, պապս պատմում է, որ հենց դռան շեմին թուրքին մեր Մինաս պապն է երեւացել, թուրքը վախեցել է ու չի թողել, որ ինչ-որ մեկը մեր խաթրին կպնի»։

***
Թոնրատանը հիմա ոչինչ առաջվանը չէ։ Թոնիրն էլ վաղո՜ւց հանգած է։ Ուղղակի հին իրեր են լցրել մեջը, թողել փոշու մեջ ու դուռը փակել։ Ոչինչ չի մնացել այն օրերից, երբ դեռ հանգուցյալ տատս կար ու սիրում էր թոռներին հավաքել տաք վառվող թոնրի շուրջը։ Ու երեւի թե տատենցս տան ամենատաք մասն էր, ամենաջերմ... Կրակի շուրջն էլ (օդը լցված լավաշի ու գաթայի անուշ բույրով) ինչքա՜ն պատմություններ են պատմվել (նաեւ՝ պատերազմի), երգեր երգվել (տատս նաեւ երգում էր) ու տան օջախը, ջերմությունը հենց այստեղից է եկել՝ պապիս գլխավորությամբ. «Ախչի՛ Հասմիկ, տեղ բաց, գալիս եմ»։ Ու «ախչի» Հասմիկը խառնվել է իրար, թոնրից մի քիչ հեռու պապիս համար հարմար տեղ բացել, որ կույր պապս... «Ախչի՛, տեսնում եմ, քոռ եմ, բայց տեսնում եմ»,- տատիս վրա էլ միշտ բարկացել է պապս, երբ փորձել է օգնել, ձեռքը բռնել…

Իսկ հիմա՞։ Հիմա ուրիշ է։ Սառն ու փոշոտ։ Ինչ-որ բան փնտրելու համար էլ ժամանակ է պետք, որ կարողանաս իրար դարսված տարբեր իրերի միջից... Թոնիրն էլ ծածկված է։ Ու հազիվ թե երբեւէ նորից օգտագործվի։ Այս չօգտագործվող «հնությունների» մեջ այնքա՜ն ջերմություն կա, չնայած ներկայում փոշոտ են ու սառը։ Բայց մեկ է, որ նայում ես՝ ո՛չ մրսում ես, ո՛չ էլ փոշին զգում, միայն ներսիցդ բարձրացող անբացատրելի ջերմությունն ես զգում։ Նույնիսկ տաք է շատ։ Բայց գալիս է պահ, երբ այս ջերմությունից էլ ես սկսում «սառել». ոչինչ առաջվանը չէ ու չի էլ լինի։ 

***
Երբ փոքր էինք ու մեր տատերից լսում էինք պատերազմների մասին, մեզ դա անցյալի մաս էր թվում, անցյալի, որն անդառնալիորեն անցել ու թաղվել էր ինչ-որ հաստ փոշու շերտի տակ։ Սխալվում էինք։ Կգա ժամանակ, երբ մենք էլ մեր թոռների տատերն ու պապերը կլինենք, ու մեր պատմություններն էլ, ավա՜ղ, ոչնչով չեն տարբերվի մեր տատերի ու պապերի պատմություններից։ Մենք էլ ենք պատերազմից պատմելու։ Եվ պատմելու ենք նաեւ այն հրեշտակների մասին, որոնք հիմա ինձ երկնքից են պաշտպանում, որ գրեմ այս տողերը․ «Չպակասե՛ք, տղերք», բայց պատերազմում չպակասել չկա, պատերազմում առանց արյուն հաղթանակ չկա։

Շատերը հետ չեկան, գնացին՝ իրենց երազանքներն անտեր թողնելով, իրենց չծնված երեխաներին այդպես էլ ծնվելու հնարավորություն չտալով... 

Մի տեղ ցավը միշտ լուռ կմրմռա, մի տեղ ցավն արյունլվիկ վերքի նման միշտ կարյունահոսի ու կցավա. դա միշտ է լինելու, որովհետեւ մենք ոչ մեկին չենք մոռանալու։

Ցավը չեն գրկում, ցավը գալիս է ու փաթաթվում, սեղմում կոկորդդ, որովհետեւ մեկ-մեկ բառերն ու անգամ տառերը կուլ չեն գնում, այլ մեխվում են կոկորդումդ ու քար դառնում։ Ու մեր ներսը ցավից գուցե մի օր կարծրանա՞, որովհետեւ ժամանակը գիտի իր գործը, թեեւ ժամանակը հեչ էլ բժիշկ չէ, բայց անճար էլ չէ։ Իսկ ինչ-որ տեղ հենց անճար է, որովհետեւ ցավն անբուժելի է, «բուժումն» էլ միայն կարծրանալն է ու կոկորդումդ գունդուկծիկ դառնալը։ Բայց դե, մեկ է` սխալ ասացի` ցավը վերք չէ, որովհետեւ վերքերը բուժվելու հատկություն ունեն, ցավը բառեր չունի, ինքը հենց ինչ-որ մի կետում մեխված բառ է կամ տառ, որին արտասանելու համար թուքդ անգամ կուլ չի գնալու ու բառերին տեղ չի թողնելու։ 

Շատերն էլ հետ եկան, եկան, բայց առաջվանը չեն, որովհետեւ ցավը հետները շալակած են եկել։

«Չպակասե՛ք, տղերք»,- տատս ու պապս են ասել իրենց ժամանակին։ Հիմա մեր հերթն է։ Տատս, ով իլիկը մանում էր ու պատմում պատերազմի մասին, հիմա էլ չկա, վաղուց հողի հետ է մերվել, ու հուսամ` մի աշխարհում է, որտեղ պատերազմներ չկան, որովհետեւ այնտեղ հրեշտակներ կան, հրեշտակներ, որոնք մեզ հիմա էլ երկնքից են պաշտպանում։

ՀԳ․ Մեր երկիրը «Ծերուկ» է, «Ծերուկ», որովհետեւ դարերից ենք գալիս, որովհետեւ մեզ նման «Ծերերը» չեն մեռնում։ 

Արփինե ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ  

Լուսանկարը` «Անդին»-ի

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ