Մերկելը ցույց տվեց, թե ինչպես է աշխատում իշխանություն և ազատ արվեստագետ կապը

Հարցազրույց երաժիշտ, երգահան Վահան Արծրունու հետ

- Այս օրերին, երբ ողջ աշխարհում մարդիկ զրկվել են նորմալ աշխատելու, ստեղծագործելու հնարավորությունից, Անգելա Մերկելը Գերմանիայում ազատ արվեստագետներին 50 մլրդ եվրո աջակցություն հատկացրեց: Մեզ մոտ որոշ ծրագրեր կան՝ ուղղված քաղաքացիների սոցիալական աջակցությանը, դա նշանակում է, որ պետությունն իր առաջնահերթությունը չի՞ համարում արվեստն ու արվեստագետին, թե՞ սոցիալական խնդիրներն օրհասական են մեր երկրի համար:

- Այստեղ կա 2 ասպեկտ` քաղաքակրթական եւ իրավագիտական, որոնք կապված են իրար հետ: Եթե մենք դիտարկում ենք Գերմանիան քաղաքակրթական տեսանկյունից, որտեղ գիտակցվում են անհրաժեշտությունները, եւ այդ անհրաժեշտությունները ներկայանում են որպես պետական իմպերատիվ, հրամայական, այսինքն՝ ստեղծագործողը լինի ազատ ստեղծագործող, ինքնազբաղ արվեստագետ, պետական աշխատող, թե բիզնես ունեցող արվեստագետ, նրանք ցանկացած պարագայում ընկալվում են որպես միասնություն, եւ տարանջատում, որպես այդպիսին, գոյություն չունի: Ըստ այդմ, պետական վերաբերմունքն ու դրսեւորումը՝ լինի համաճարակի օրոք, թե առհասարակ, այնպիսին է, որ դաշտն ընկալվում է որպես մեկ ամբողջականություն: Այդ ստեղծագործական ամբողջականությունն էլ ընկալվում է որպես պետական իմպերատիվ: Սրանից բխող՝ ի հայտ են գալիս նաեւ իրավագիտական կատեգորիաներ, այսինքն՝ գործում է օրենսդրություն, որտեղ նկարագրված են այդ կատեգորիաները, եւ հենց դա թույլ տվեց Գերմանիայի իշխանությանը՝ հստակ հասցեակիրներով իրականացնել այդ օգնությունը: Իսկ այն արվեստագետները, որոնք գրանցված չէին, հնարավորություն ունեին որոշակի ժամանակահատվածում գրանցվել որպես ֆրիլանսեր եւ արդյունքում ստանալ կետային օգնություն` 5 հազարական եվրոն իջավ նրանցից յուրաքանչյուրի հաշվեհամարի վրա: Դե պատկերացրեք կազմակերպվածության նիշն ու մակարդակը, որ բյուրոկրատական որեւէ քաշքշուկ` դիմում, դիմումի քննում եւ դրան հաջորդող այլ քայլեր տեղ չգտան այս գործընթացում, քանի որ այդ հսկայական քաղաքացիական շերտը` ստեղծագործական ռեսուրսը, արդեն հաշվառված է եղել պետության մեջ: Կարծում եմ, իրականում հենց դրանով էլ պայմանավորված է Գերմանիայի եւ, ընդհանրապես, եվրոպական զարգացած երկրների ստեղծագործական ստատուսը: Հիմա սա ունիվերսալ մոդել է մեզ համար, եւ մենք տեսանք գործնականում, թե ինչպես է աշխատում իշխանություն եւ ազատ արվեստագետ կապը: Այսինքն՝ սրանք ոչ թե տեսական հարցեր են, որը ես վերջին 15 տարիների ընթացքում անընդհատ բարձրաձայնում եմ եւ՝ անարձագանք, ի դեպ, անարձագանք` ոչ միայն իշխանությունների կողմից, այլ նաեւ նույն ազատ արվեստագետների, որովհետեւ գիտակցությունն ու անհրաժեշտությունը հստակեցնելու սեփական քաղաքացիական ստատուսը ցածր մակարդակի վրա է մեզ մոտ, եթե չասեմ, որ ընդհանրապես չի գիտակցվում: Ու եթե ընկալելի էր ու բացատրելի, որ նախկին ռեժիմի ընթացքում ըմբռնում չկար եւ չէր կարող լինել, ապա ես մեծ սպասումներ ունեի, որ նոր թավշյա իշխանությունները հստակ դիրքորոշում կունենան այս հարցերի շուրջ, որովհետեւ դա ոչ միայն քաղաքակրթական, այլ նաեւ ժողովրդավարական մեծ նշանակություն ունեցող խնդիր է:  

- Փաստորեն, նոր իշխանությունների օրոք Ձեր սպասելիքները չարդարացան:

- Ես հույս ունեմ, որ այդ գիտակցումը կարթնանա, որովհետեւ այն, ինչ կատարվում է աշխարհում, թելադրում է նաեւ որոշակի ալգորիթմներ ցանկացած իշխանությանը: Այնպես որ, այդ առումով լավատես եմ, բայց եթե խոսենք փաստերով, մենք կտեսնենք` քանի որ չկա քաղաքակրթական ընկալումը եւ ազատ արվեստի անհրաժեշտությունը, հետեւաբար, իրավագիտական եւ օրենքների առումով մենք չունենք ոչինչ: Այսինքն՝ չունենք օրենք, որը կնկարագրեր ազատ արվեստագետի կարգավիճակը, նաեւ իր արտոնություններն ու պարտավորությունները պետության առաջ: Ինչպե՞ս կարող ես դու պաշտպանել քո իրավունքները դատարանում, եթե քո քաղաքացիական ստատուսը նկարագրված չէ, օրինակ՝ Դուք, որպես լրագրող, պաշտպանված եք «Խոսքի ազատության մասին» օրենքով, ի՞նչ օրենքով է պաշտպանված ազատ եւ ինքնազբաղ արվեստագետը․ չկա նման օրենք: Եվ նման ճգնաժամային իրավիճակում մենք տեսնում ենք ԿԳՄՍ նախարարության միակ դրսեւորումը, երբ մեկ շաբաթ առաջ փոխնախարարն ասաց, որ պետական աշխատողների աշխատավարձերը կպահպանվեն, չնայած նրան, որ չեն աշխատում: Բնականաբար, ինձ մոտ ծագում է հարց. այս էլ որերորդ անգամ հաստիքային եւ ռոճիկային արվեստագետները` իմ կոլեգաները, նկատվում են պետության կողմից` ինչ-որ ձեւով իրենց կացության խնդիրները հոգալով, իսկ ազատ արվեստի դաշտն ի՞նչ անի: Այն արվեստագետները, որոնք նույն կոնսերվատորիան են ավարտել, բայց աշխատում են բազմաթիվ երաժշտական ակումբներում եւ իրենց հացը վաստակում են ոչ պետական կառույցներում աշխատելով, չունեն կայուն աշխատավարձ, եւ հաճախ իրենց աշխատանքը պաշտոնապես ձեւակերպված էլ չէ, արվեստագետների այդ կատեգորիան ի՞նչ պետք է անի: Հարցը մնում է օդում կախված, որովհետեւ այդ կատեգորիան իշխանության եւ պետության համար գոյություն չունի: Իսկ եթե դուք գոյություն չունեք, ի՞նչ հարցեր կարող եք բարձրացնել, ի՞նչ իրավունքների մասին կարող ենք խոսել, կամ, առհասարակ, ի՞նչ սպասումներ կարող ենք ունենալ պետությունից եւ որեւէ իշխանությունից: Սա ինձ շատ մտահոգող խնդիր է, որովհետեւ տեսնում եմ՝ բազմաթիվ խնդիրների ուղղությամբ ինչ-որ բան փորձում են անել, որն ի վերջո կբերի ռեալ փոփոխության, բայց այն ոլորտը, որ առավել մոտ է ինձ եւ իմ կոլեգաներին, մնում է այդպես էլ ստվերված եւ անտեսված: 

- Ազատ արվեստի դաշտում եւ արվեստագետին օգնելու հարցում պետության քայլերը որտեղի՞ց պետք է սկսվեն:

- Ես կկրկնեմ այն, ինչ ասում եմ վերջին 15 տարվա ընթացքում. ստեղծել օրենք ինքնազբաղ եւ ինքնագործունեությամբ զբաղվող արվեստագետների մասին, որը թույլ կտա մեզ նկատվել ցանկացած իշխանության կողմից եւ պաշտպանել մեր իրավունքներն ու պայքարել դրանց համար՝ լինի ադմինիստրատիվ հարցերում, թե աշխատանքային պայմանագիր կնքելու հարցում, ընդհուպ մինչեւ դատարան, որտեղ մենք կկարողանանք պաշտպանել մեր իրավունքները որպես ազատ արվեստագետ, իսկ սոցիալական այդ մեծ խումբը շատ կարեւոր է ցանկացած պետության մեջ: Գերմանիայի օրինակելի մոտեցումը պետք է ուղեցույց լինի ցանկացած պետության եւ իշխանության համար, թե ինչպես պետք է վերաբերվել ազգային ստեղծագործական ռեսուրսին:

- Պետությունն այս օրերին ազատ արվեստագետներին, թերեւս, խրախուսում է միայն Ֆեյսբուքում «ոչ պաշտոնական» համերգներով, որը հեռարձակվում է ՀՀ կառավարության ֆեյսբուքյան էջով, Դուք ունե՞ք նման մտադրություն՝ առցանց համերգ տալու:

- Նման մտքեր կան, բայց տեխնիկապես դա շատ դժվար է կազմակերպել, որովհետեւ ես խմբով եմ աշխատում, համենայնդեպս, վերջին 10 տարվա ընթացքում։ Այսինքն, ցանկությունը՝ մենակ կիթառով ելույթ ունենալու, բացակայում է, իսկ խմբով ներկայանալու համար կարանտինը խախտելու իրավիճակ կարող է ստեղծվել, որը, բնականաբար, բացառվում է: 

- Իսկ ինչպե՞ս կգնահատեք այն քայլերը, որ այս օրերին արվում են ԿԳՄՍ-ի կողմից: Կրթական եւ մշակութային օջախներն այս օրերին փորձեցին անցնել առցանց ռեժիմի: Ինչքանո՞վ կարող ենք խոսել դրա արդյունավետության մասին եւ ի՞նչ խնդիրների առաջ կկանգնենք վաղը:

- Գլոբալ առումով չեմ կարող խոսել, միայն իմ անհատական փորձից կարող եմ եզրակացնել, որովհետեւ 2 փոքրահասակ դպրոցական ունենք տանը եւ կարանտինի առաջին օրվանից անցել ենք հեռավար ուսուցման համակարգին: Պետք է ասեմ, որ մեր դեպքում այն շատ արդյունավետ է, նախ այն առումով, որ փոքր խմբերով են պարապում, այսինքն՝ ուսուցիչը շփվում է ոչ թե 20 եւ ավելի երեխաների հետ, այլ մինչեւ 8 հոգանոց փոքր խմբերի հետ, եւ, բնականաբար, նման դասի արդյունավետությունը բարձր է, եւ այս մեկ ամսվա մեջ կարող ենք արձանագրել երեխաների առաջընթացը: Իհարկե, դա նաեւ բացասական կողմեր էլ ունի, երեխաները չեն շարժվում, գերլարվածություն կա, 7-8 տարեկան երեխան այդ հասակում չպետք է այդքան ժամանակ գամվի համակարգչի առաջ: Բայց լավ է, որ ԿԳՄՍՆ-ն հորդորեց, որ այն ինտենսիվությամբ, որ արվում էին դասերը, չարվեն, ինչը ողջամիտ է եւ ճիշտ այս պարագայում: