Երբ տառերին ասում ես՝ «հայատառ», գրքերին՝ «հայ գիրք», հացին՝ «հայահաց», դու հիվանդ ես

Երբ տառերին ասում ես՝ «հայատառ», գրքերին՝ «հայ գիրք», հացին՝ «հայահաց», դու հիվանդ ես

 «Անտարես» հրատարակչության տնօրեն Արմեն Մարտիրոսյանը ֆեյսբուքում աղմկոտ գրառում էր արել՝ քննադատելով իշխանությունների որոշումը ստեղծել պետական հրատարակչություն, ինչը «կարող է վտանգել ողջ գրահրատարակչական ոլորտի բնականոն գործունեությունը»։ «Հրապարակը» զրուցել է Արմեն Մարտիրոսյանի հետ այս հարցերի շուրջ։

- Պարոն Մարտիրոսյան, այն, որ Դուք պաշտպանում եք ԿԳՄՍ-ի ձեռնարկները, մեկնաբանվում են այնպես, որ դա անում եք շահադիտական նպատակներով, Ձեր բիզնեսի համար, որպեսզի պետպատվեր ստանաք։

- Այնքան, որքան ես եմ քննադատում, չգիտեմ․․․ կարող է՝ մեկ էլ Վահրամ Թոքմաջյանն է քննադատում։ Բայց դա չի նշանակում, որ եթե առողջ բան կա, դրա մասին չպետք է խոսվի։ Հա, քիչ է այդ առողջը, բայց կա, չէ՞։ Առողջը պետք է նշել, որ լինի քննադատություն, ոչ թե ինքնանպատակ, այլ, ո՞րն է քննադատության նպատակը, փոխելն է, չէ՞։ Եթե ուզում ես փոխել, պետք է այդ մարդկանց հետ զրույց անես, պետք է նշես սխալն ու ուղղվելու հնարավորություն, նաև՝ ճանապարհը ցույց տաս։ Ես տենց եմ կարծում։

- Դուք, օրինակ, ո՞ր հարցերում եք քննադատել ԿԳՄՍ-ին։

- Որ մրցույթը կայացել է չափորոշիչ գրողների, այլ ոչ չափորոշիչների։ Օրինակ։ Որ էնտեղ կան գրագողության էլեմենտներ, դրանք պետք է ի հայտ հանվեն, պարզաբանվեն։ Գրագողները, եթե ապացուցվի, պատժվեն։ Հիմնականում պատմության հետ եմ կապում։ Որ չափորոշիչներ գրող թիմից վերցրել են, առանց հղում տալու, մոտ մեկ երրորդը։ Եվ թող իրավապահները կամ կրթության նախարարության ղեկավարությունն էդ հարցին անդրադառնա և լուծում տա։ Բայց, ինչևէ, ասածս՝ պետք է նշես սխալը և ցույց տաս, թե ոնց կարելի է ուղղել։

- Դուք Ձեզ համարում եք այս իշխանություններին քննադատող և այն էլ՝ ամենաթունդ։

- Ինձ համարում եմ այս իշխանություններին քննադատող և նաև համարում եմ, որ սա իմ իշխանությունն է։ Սա իմ ժողովրդի կողմից ընտրված իշխանությունն է։ Եվ լեգիտիմ իշխանություն է, որը մենք 20 տարի չենք ունեցել։ Եվ պետք է այս ճշմարտության հետ հաշվի նստել, իրեն օգնել, որ ուղղվի, որովհետև իր ծնունդը նորմալ է։ Բայց պետք է հասկանալ, որ եթե անի սխալներ, որովհետև մենակ չանողը չի անում սխալ, պետք է այնպես անես, որ չանի դրանք, քանի որ վաղն անդրադառնալու է յուրաքանչյուր քաղաքացու ճակատագրի վրա։ Եվ քննադատությունն ամենալավն է, որ կարող է լինի այս կամ որևէ իշխանությանը, բայց քննադատողն էլ պետք  է լինի էնքան բանիմաց ու պարկեշտ, որ ոչ թե տոտալ քննադատի, ասի՝ սխալ ես, կրթության կամ ճանապարհաշինության նախարարություն, այլ ասի՝ սխալ է, և ես իրեն օգնում եմ, որ ուղղվի։ Նշել ուղղությունը, թե ոնց պետք է շարժվել։ Նկատեք՝ գործարար մարդու համար դա ինչ-որ առումով կորուստ է, որովհետև նրան խորհրդատվությունը տալիս են փողով, այդ դեպքում դու տալիս ես անվճար և, մյուս կողմից, չգիտես՝ տեղ հասե՞լ է, թե՞ չէ։

- Այդ դեպքում, ուրեմն, ինչու՞ են այդ անվճար խորհրդատվությանն իշխանություններն այդքան ջղաձիգ արձագանքում։ 

- Որևէ իշխանություն, եթե տոտալ ասում է, որ քննադատություն չի ընդունում, դու հասկանում ես, որ կամ իրենք պետք է փոխվեն, կամ իրենց մոտեցումը։ Բայց չեմ կարծում, որ մենակ ջղաձիգը կա։ 
Օրինակ՝ մի քանի անգամ վարչապետի ելույթներում լսել եմ, որ, «իհարկե, պետք է ականջներս  սուր պահենք քննադատությունները լսելու համար»։ Կամ, օրինակ, Արարատ Միրզոյանի հետ հանդիպման ժամանակ անգամ կոչ հնչեց, որ «որքան կարողանում եք, այնքան քննադատեք մեզ», գործարարների հետ էր հանդիպումը, «որովհետև խոսելու եք կոնկրետ նյութից, և դա օգնելու է մեզ դզվել»։ Կամ` Թունյանի խոսքերն ենք լսել, որ «խնդրում ենք ավելի ակտիվ լինել մեզ քննադատելու մեջ»։

- Եթե միայն ջղաձիգը չէ, ինչու՞ են, ուրեմն, «ֆեյքերն» ու աջակիցները հայհոյանքներ գրում` նույն մամուլին, իշխանությունների հասցեին քննադատական խոսք ասողին։

- Ես իշխանության աջակից եմ, քանի՞ անգամ եք ինձնից հայհոյանք լսել։

- Դուք բարեկիրթ մարդ եք, չեք հայհոյում։

- Այսինքն՝ դա իշխանության հետ չի կապված, էլի, ու էն մյուս կողմում էլ է նույն բանը։ Մի հատ իմ Ֆեյսբուք քոմենթները նայեք, որոնք ես միշտ ջնջում եմ, կամ գրառման հետ կապ չունեցող մեկնաբանությունները։ Նորմալ է սա։ Այլ խոսքով՝ եթե խոհանոցում ես, անպետք նյութերը կամ փտած պոմիդորը գցում ես, որպեսզի ճաշը սարքես։

- Էլ ի՞նչ քննադատություն ունեք։

- Շատ կարևոր է, որ այս բոլոր գործընթացները լինեն օրենքի տառին համապատասխան։  Օրինակ՝ երբ բարձրացնում եմ հարցը, ասում եմ՝ ինչու՞ չեք ներգրավել նաև խմբեր, ստեղծագործողների, նաև՝ կազմակերպությունների թույլ տվեք, որ մասնակցեն, ինձ ասում են, որ ԵՄ-ն, որը տվել է այդ վարկը, թույլ չի տվել: Գիտեք, առաջինը` ինձ ոչ ոք ցույց չի կարողացել տալ, թե որտեղ է գրված, որ բացի ֆիզիկական անձանցից իրավունք չունեն մասնակցելու կազմակերպությունները կամ անհատների խմբերը։ Օրինակ՝ ինչո՞ւ չի
Դասագրքերի շրջանառու հիմնադրամը կամ Կրթության ազգային ինստիտուտն ինքը իրավունք ունեցել իր սեփական տեսակետը որպես չափորոշիչ ներկայացնել։ Ինչու՞ միայն անհատների մրցույթ, այլ ոչ թե չափորոշիչների։ Սա` մեկ։ Երկրորդ․ երբ խոսվում է պետհրատարակչության մասին, այստեղ Սահմանադրության հետ կապված խնդիր կա, որովհետև, ես ասում եմ՝ չի կարող կարգավորողը լինի իմ մրցակիցը։ Եթե մեկը հա՛մ հրատարակում է, հա՛մ կարգավորում, ինքը չի կարող լինել անաչառ։ Այսինքն՝ ինքն իրեն կկարևորի, և մրցակիցները դուրս կմնան։ Եվ երրորդ․ չէ՞ որ դա արվում է հարկատուի փողով։ Մենք, մեր կազմակերպությունները հարկը նրա համար չենք վճարում, որ մեզ ոչնչացնեն։ Ստացվում է, որ ֆինանսավորում ես քեզ սպանող բժշկին։ Եվ հակամենաշնորհային քաղաքականության խնդիրն այն պետք է լինի, որն ամրագրված է և՛ Սահմանադրության, և՛ օրենսդրության մեջ, որ երբ անում է պետությունը, դա նշանակում է, որ մրցակցություն չի կարող լինել։ 

- Իսկ, այնուամենայնիվ, պատրաստվո՞ւմ եք մասնակցել դասագրքերի մրցույթներին, նաև Ձեր հավակնությունները՝ այդ պետական հրատարակչության ղեկավար լինելու հարցում, ունե՞ք։

- Ոչ մի հավակնություն որևէ պետական պաշտոնի չեմ ունեցել և չունեմ։ Ինձ շատ լավ եմ զգում այն դերում, որում կարողանում եմ իրագործել իմ ծրագրերը, իմ սեփական և իմ թիմի գաղափարները։ Դրանից ավելի երջանիկ գործ, որը կոչվում է լուսավորչություն, չեմ պատկերացնում։ Ինձ Ձեր ասածը չի հետաքրքրում՝ իբրև գործարար կամ հասարակական ոլորտում իր կարծիքը հայտնող կամ կարծիք ձևավորող մարդու։ Բայց ես համարում եմ, որ էս պետության քաղաքացի եմ, ու եթե ինձ վաղը կանչեն բանակ, որտեղ իմ սպայական հմտությունները պետք լինեն, ես իմ ծառայությունը մատուցելու եմ բանակին։ Ու եթե անգամ ինձ կանչեն բաժնի պետի տեղակալի տեղակալ, ապա ասել եմ՝ հեղափոխությունից անմիջապես հետո, որ պատրաստ եմ 6 ամիս ցանկացած գործ անել անվճար կամ պետական աշխատավարձով։ Մենք հաճախ ինչի՞ց ենք դժգոհում՝ որ որոշ պաշտոնյաներ տեղյակ չեն, նոր են, պետական կառավարչական փորձ չունենալով՝ անում են սխալներ։ Ես ուզում եմ, որ էդ սխալները քիչ լինեն, բացարձակ ամբիցիա չունեմ որևէ պաշտոն ունենալու հարցում։

- Իսկ դասագրքերի տպագրության հարցում ի՞նչ ցանկություններ ու հավակնություններ ունեք։ 

- Վերջին 12 տարիներին հրատարակել եմ 1000 անուն գիրք, որոնցից 64-ը եղել է դասագիրք կամ ուսումնական որևէ ձեռնարկ։ Եվ համարում եմ, որ շատ լավ անում եմ էդ գործը և ուզում եմ, որ դասագրքերն էապես, մի քանի մակարդակով ավելի լավը դառնան, քան են։ Եվ համարում եմ, որ դասագրքերը պետք է գրվեն ոչ թե կոնկրետ ֆիզիկայի կամ չգիտեմ՝ մաթեմատիկայի ու քիմիայի մասնագետների կողմից, այլ որ դա թիմային աշխատանք է, որի մեջ առնվազն մի 7-8 մասնագիտություն կա։ Եվ որ նրանք այդ աշխատանքում հավասարաչափ պետք է տեղ ունենան։ Հայոց լեզվի մասնագետի, խմբագրի, ծրագրավորողի, բոլորի՛ աշխատանքն այնտեղ պետք է լինի։ Դասագրքերն ինչ-որ մի քարացած բան չեն, այլ ինտերակտիվ աշխատանք, որը մե՛կ քեզ տանում է Յութուբ, մե՛կ այլ տեղ, որտեղ բացահայտվում է ամեն նյութի կարևորությունը կամ յուրահատուկ էլեմենտները։ Նորից եմ ասում՝ ստեղծագործական, թիմային աշխատանք է, ստեղծագործական թիմի ստեղծագործական աշխատանք, և ես՝ որպես գործարար, պետք է ձգտեմ դրան։ Այսինքն՝ այն, ինչ ասել է ձեր հոդվածագիրը՝ Լևոն Սարգսյանը, բացարձակ ճշմարտություն է, բայց չգիտեմ ինչու է վատ ընդունում։ Ավելին՝ պետք է ձգտես շատ անել՝ գրքեր, դասագրքեր, որպեսզի այն մակարդակը, որը դու ես ապահովում, տիրապետող լինի։ Ձգտել առավելագույնին, ձգտել լավագույնին։

- Տեսեք՝ գրում եք՝ «Ռուսերեն այբուբեն», «Հայերեն գերմաներեն», «Հայրենի Ֆիզկուլտուրա», «Հայավարի աշխատանքի ուսուցում», «Հայուգեն անատոմիա», «Հայամետ աստղագիտություն»։ Հասկանում եմ, որ «հայուգենը» ծիծաղելի բան է, բայց չէ՞ որ փոքր ազգերը միշտ էլ շովինիստ են լինում, ու չե՞ք կարծում, որ սա նորմալ է, այն էլ՝ այս խառնակ ժամանակներում։ Նաև՝ վատ չէ, որ մարդիկ խոսում են այդ մասին։

- Ես ասել եմ՝ վա՞տ է, ընդամենը հնարավորություն եմ տվել, որ նման մարդիկ կարողանան արտահայտվել։ Եվ, այո, միգուցեև դա հասկանալի է, բայց դա վնաս է։ Դա այս ժողովրդին շատ վնաս է․ երբ դու տառերին ասում ես՝ «հայատառ», գրքերին՝ «հայ գիրք», երբ հացին ասում ես՝ «հայահաց» ու «հայապանիր», ստացվում է, որ դու հիվանդ ես։ 

- Լավ, «հայապանիր» չես ասում, բայց Հայ գրականությունից հանում ես «հայ» բառը․․․

- Ինչո՞ւ ենք ասում՝ «Հայ գրականություն», ընդամենն ասում ենք՝ գրականություն։ Եվ դասագիրքն էլ դարձնում ես ոչ միայն հայերի կողմից ստեղծված գրականություն, այլև տալիս ես համաշխարհային կոթողները կամ, օրինակ, գրականության ստեղծման պատմությունը։ Ու սիրուն դասավորում ես և՛ քո մեծերին, որոնք, օրինակ, եղել են Նարեկացուց առաջ, և՛ ճիշտ դնում ես Չարենցին, որ եղել է ժամանակի մեջ, և՛ ցույց ես տալիս ստեղծագործողներին, որոնք ժամանակից հետ են մնացել։ Մենք ունենք այն, ինչ ունենք, բայց դա պետք է կարողանանք ճիշտ դարակներում համաշխարհայինի հետ ճիշտ դասավորենք։ Օրինակ՝ հրատարակչությունն ունի «Պարտադիր գրականություն» շարքը, որտեղ համաշխարհային կոթողների հետ, հայ գրականության՝ մեր տեսանկյունից լավ գործերը դնում ենք։ Բայց դա չի նշանակում, որ մեր այդ հայ ստեղծագործողը համաշխարհայինի հետ հավասար գրական արժեք է ստեղծել։ Սա այն է, ինչի մասին ասացիք՝ «փոքր ազգեր» և այլն։ Հիմա մենք դրել ենք մի շարքում Նար-Դոսին ու Դոստոևսկուն։ Հիմա, կարող  է մի քիչ, բայց մշակութային առումով ցույց ենք տվել ձգտելու տեղ, որ ձգտես համաշխարհային նշաձողին։

- Դուք՝ չգիտեմ ինչպես, բայց ամբողջ խնդիրն այն է, որ Դոստոևսկին և, առհասարակ, ռուս գրականությունն այդ դարակներում չկա։ Մի ամբողջ մշակույթ բացակայում է։

- Շատ ավելի շատ բաներ չկան։ Դուք գիտե՞ք՝ Ֆոլկներ կա՞, թե՞ չկա, Սերվանտես կա՞, թե՞ չկա։ Ռաբլե, ասացիք, որ կա։ Վրիպելու շատ բաներ կան, բայց դա առաջին փուլն է։ Ու շատ բաներ շտկվեցին, չէ՞, երբ լիքը խորհուրդներ եղան։ Խորենացի, Նարեկացի չկար, որքան հիշում եմ, դրանք ավելացվեցին։ Այսինքն՝ շատ նորմալ է, որ առաջին աշխատանքային այդ բանում՝ ռուսերենով «բալվանկա» է, որի վրա հղկում ես։ Չէ՞ որ այն կավը մինչև ձև ստանալն ուղղակի կավի կտոր է։ Բայց մնացածը պետք է ծեփես, որ ստացվի։ Չլինի այդ կավի գունդը, դու ի՞նչ ծեփես։ Պետք է ծեփես, որ ստացվի։ Շատ նորմալ է, որ այդ չափորոշիչներով ստեղծել են այդ կավի գունդը, և մենք հիմա մեր քննադատություն-խորհրդատվություններով պետք է օգնենք, որ բարելավվեն։ Պետք է լինի հզոր իտալական, ֆրանսիական, անգլալեզու գրականություն, Շեքսպիր… ո՞նց կարող ես չուսումնասիրել, և, այո, ռուս գրականություն։
 Եվ պետք են, այո, Չեխով, Դոստոևսկի, Տոլստոյ՝ ուշ շրջանի։ Եվ սա ծեփելու գործընթացն է, որ պետք է լինի փուլ առ փուլ։ 
 Բայց, մյուս կողմից, պարզ է, որ եթե ամեն ինչ լինի, ստացվում է, որ երեխան պետք է 400 տարի գրականություն սովորի, ու խմբագիրը պետք է ինչ-որ բան իր սրտից պոկելով՝ թողնի։ Օրինակ՝ Վիսոցկի, որը, ի դեպ, չկա ռուսաստանյան դասագրքերում։ Վիսոցկին 20-րդ դարի ամենամեծ պոետն է։ Եվտուշենկոյին կինն էր ասել, որ քանի դեռ Ռոժդեստվենսկին ու Եվտուշենկոն պայքարում էին, թե ով է 20-րդ դարի 2-րդ կեսի լավագույն պոետը, Վիսոցկին դարձավ։