Ինչ օրենք ուզում ես ընդունիր՝ մերօրյա մտավորականի վիճակը տեսնողը կձգտի՞ սովորել 

Հարցազրույց արձակագիր Սուսաննա Հարությունյանի հետ 

- Տիկին Հարությունյան, նոր կառավարության մշակութային քաղաքականությունը վերջին շրջանում շատ է քննադատվում։ Ձեր կարծիքով՝ ինչքանո՞վ է արդարացված, ինչքանով՝ ոչ։

- Նոր կառավարության մշակութային քաղաքականությունն առայժմ այդ  քաղաքականության բացակայությունն է։ Արդեն հստակ է, որ նոր քաղաքական թիմի համար մշակույթն առաջնային չէ։ Համենայնդեպս, բարձր ամբիոններից մշակույթի զարգացման, քարոզչության, մշակույթի գործչի սոցիալական վիճակի բարելավման եւ այլնի մասին, ցավոք սրտի, ելույթներ չեմ լսել։ Ոչ ոք չի հստակեցրել՝ որպես պետություն, ի՞նչ է ակնկալում մշակույթից, մտավորականության ուժերն ինչպե՞ս է օգտագործելու պետականաշինության մեջ։

- ԿԳՄՍ նախարար Արայիկ Հարությունյանի հայտարարությունը, թե ցենզուրա չի լինելու արվեստում, մեծ ոգեւորությամբ չընդունվեց, ավելին՝ հակազդեցության տեղիք տվեց ու նախեւառաջ՝ արվեստագետների շրջանում։ Ինչո՞ւ։

- Երկու պատճառով՝ նախ, որ մեր հասարակության մեջ առաջադեմ խավը, ինչպես ամենուր, փոքրամասնություն է, եւ երկրորդ՝ քաղաքական դրդապատճառներով։ Պիտի խոստովանենք, որ այդ ցենզուրան անկախությունից ի վեր չի էլ եղել։ Նախկինում էլ մշակույթի գործիչն ինչ ուզում, անում էր, նաեւ այդ անվան տակ ոմանք ինչ ուզում, անում էին։ Ո՞վ էր ասում՝ սա կարելի է, սա՝ չէ։ 

- Արդեն մի քանի շաբաթ է՝ ՀՅԴ երիտասարդները եւ ուսանողությունը նախարարության շենքի դիմաց պահանջում են Արայիկ Հարությունյանի հրաժարականը։ Ի՞նչ եք կարծում, նախարարին փոխելով՝ կրթական համակարգի խնդիրները կլուծվե՞ն։

- Երբեք չեմ աշխատել այդ համակարգում եւ ծանոթ չեմ կրթական համակարգի խնդիրներին, բայց համոզված եմ, որ ՀՅԴ-ի ակցիաները քաղաքական նպատակներ ունեն, որի մեջ ներքաշված են երիտասարդները։ Եվ առհասարակ, ոչ միայն այս դեպքում, այլեւ ընդհանրապես՝ բոլոր ցույցերը, միտինգները, ստորագրահավաքները, հայրենասիրական ճառերը, գոչերն ու կոչերը մեկ պատճառ ունեն՝ քաղաքականությունը, հների ու նորերի պայքարը։

- Ուսանողությունից բացի, հասարակության որոշակի շերտ ընդդիմացավ նախարար Հարությունյանին ու նրա վարած քաղաքականությանը, որովհետեւ «Բարձրագույն կրթության եւ գիտության մասին» նոր օրինագծով նախատեսվում է հայագիտական առարկաները բուհերում դարձնել ոչ պարտադիր։ Դուք տեսնո՞ւմ եք իրական սպառնալիք, որը կարող է վտանգել հայոց լեզվի եւ հայագիտության ապագան։

- Արայիկ Հարությունյանն ինչ-որ նոր բան չի հնարել․ մարդը պարզապես արձանագրել է իրավիճակը՝ բուհերում եւ դպրոցներում հայերեն չեն սովորում։ Ո՞ւմ համար է սա նորություն։ Հիմա դեռ պարտադիր է, չէ՞, դեռ այդ օրենքն ուժի մեջ չի մտել, բայց եթե համալսարանում պաշտպանած մեկը գրախոսություն է գրում իմ գործի մասին, եւ նրա ողջ ասելիքը իմ գործի բովանդակությունն ինձ նորից վերապատմելն է, երբ ես՝ որպես խմբագիր, բանասիրական ավարտած հեղինակի գործում սկզբում տառասխալներն եմ ուղղում, հետո՝ մնացածը։ Արդեն կարեւոր էլ չէ՝ հայերենն այդ հաստատությունում պարտադի՞ր է, թե՞ ոչ։

Հետո՝ մենք ցարական Ռուսաստանում չենք ապրում, ոչ էլ պարսիկների տիրապետության տակ։ Ծիծաղելի է վտանգված համարել մի լեզու, որը պետական լեզու է․ եթե ուրիշ բան էլ չլինի՝ փաստաթղթային ողջ գրագրությունը, կառավարության նիստերը, դպրոցների ուսուցման եւ մարդկանց հաղորդակցման լեզուն բացառապես հայերենն է։ Բայց մի քիչ շուտ է այս ծրագրի համար, մենք նախ պիտի վերացնենք նախորդ տարիների բացթողումները։ Ես դրան կողմ եմ, եթե, իհարկե, օրենքում լրացումներ արվեն, ասենք, ինչպես մի շարք երկրներում, ցանկացած բուհ ընդունվող առաջին քննությունը հանձնի պետական լեզվից եւ 18 միավորից ցածր ստանալու դեպքում իրավունք չունենա շարունակելու։ Բուհերից կարող են  հանվել այդ առարկաները, բայց եթե Գիտությունների ակադեմիան ոչ թե լուծարեն, այլ՝ թարմացնեն եւ ավելի մեծ գումար հատկացնեն հայագիտական որոնումներին։ Երբ գրքերի տիրաժը գոնե համապատասխանի գրադարանների թվին, երբ մշակույթի նախարարությունը «գրքերի գնումներ» ծրագրով չգնի միայն մեռած գրողների գրքերը, երբ բուհերի գրադարանները լինեն ոչ թե պարապ կնիկների հավաքատեղ, այլ կրթամշակութային օջախ եւ այլն։ Միթե հիմա հայերենը վտանգված չէ, հենց այդ նախագի՞ծն է վտանգում։ Ինչ օրենք ուզում ես ընդունիր՝ մերօրյա մտավորականի վիճակը տեսնողը կձգտի՞ սովորել։ Սովորեն, որ ի՞նչ անեն, որ համալրեն արհամարհվածների բանա՞կը՝ այնքան էլ տրամաբանական չէ։

- Ընդհանրապես, վերջին մեկուկես տարում բանավոր եւ գրավոր խոսքի մշակույթում որակական փոփոխություններ տեղի ունեցան։ Համացանցը լի է հայհոյանքներով, ատելության եւ ծաղրի խոսքերով։ Ինչո՞վ է դա պայմանավորված։ Մարդկանց սպասելիքների շե՞մն էր մեծ, թե՞ իսկապես ոչ մի դրական փոփոխություն տեղի չի ունեցել։

- Հիմնականում պայմանավորված է նախորդ իշխանությունների հիստերիկ ջղաձգումներով․ քաղաքական հաշիվներ են պարզում, եւ, ինչպես փողոցներն ու դատարանի դռները, Ֆեյսբուքն էլ իրենց համար մարտի դաշտ է, որտեղ նախկինները պայքարում են ինքնամոռաց մոլուցքով։ Թե չէ՝ իմ գրող ընկերները հոյակապ լեզվով հոյակապ բանաստեղծություններ են հրապարակում, դասականների մահվան եւ ծննդյան օրերին նրանց գործերից են դնում, կարդում, թարմացնում եմ հիշողությունս, հետաքրքիր պատմական փաստեր ու թվեր են վերհանում, լավ մշակութային կայքեր կան։ Մարդկանց մասին, որոնց հնարավոր չէ տեսնել, լուրեր եմ ստանում նրանց հրապարակումներից, ինֆորմացիա եմ տարածում մեր հանդեսի, ակումբի գործունեության մասին․ այնպես չէ, որ բոլորը գազազած հայհոյում են մեկմեկու։ Եթե քաղաքական թիմերի ջղաձգումները հանենք, լավ էլ միջավայր է։

- Փոխնախարար Արա Խզմալյանի կարծիքով՝ մինչեւ հստակ չձեւակերպվեն խնդիրները, անիմաստ է բարեփոխումների, ոլորտը կարգավորելու մասին խոսելը։ Ձեր կարծիքով՝ մշակույթի ոլորտում խնդիրները ձեւակերպված չե՞ն։ Դրանք ո՞ւմ կողմից պետք է ձեւակերպվեն՝ նախարարությա՞ն, թե՞ արվեստագետների։  

- Անկեղծորեն ցանկանում եմ Փաշինյանի եւ իր թիմի վերջնական հաղթանակը, դրա համար իմ բողոքով չեմ ուզում ջուր լցնել նախկինների ջրաղացին։ Բայց Խզմալյանի հետ առանձնապես համաձայն չեմ, որովհետեւ միայն նախարար կամ փոխնախարար փոխելով՝ ոլորտը չի մաքրվում։ Եթե նախարարության սենյակներում նստած են նույն մարդիկ, ինչ տասը տարի առաջ, գործում են նույն սկզբունքներով ու նույն հանձնաժողովները, ինչ տասը տարի առաջ, ինչի՞ մասին է խոսքը։ Վերջին հաշվով, մեզ հո Սերժի ա՞նձը չէր խանգարում։ Եթե նրա մեխանիզմները գուրգուրելով պահում ենք, գուցե մեզ թվո՞ւմ է, թե հեղափոխություն ենք արել, գուցե Սերժին առանձնապես չե՞նք մերժել։

- Գիտեմ, որ վիպակ եք գրում՝ հեղափոխության օրերի մասին։ Մի փոքր կմանրամասնե՞ք։

- Դե, այնքան էլ հեղափոխության օրերի մասին չէ, պարզապես այդ օրերը միջոց են իմ հերոսի կերպարը զարգացնելու համար, եւ կան հերոսի խոհերն այդ մասին։ Դժվար թե ես հեղափոխության մասին լուրջ բան կարողանամ գրել, որովհետեւ ոչ մի օր չեմ քայլել, չեմ եղել գործողությունների կիզակետում, սուրճն ու գաթան դեմս դրած՝ «Ազատությունով» հետեւել եմ…։