Ռուզվելտի մեկօրյա այցն ամերիկացիների համար ավելի կարեւոր է, քան Արամ Մանուկյանի ողջ կյանքը հայերի համար

Ամերիկյան հերթական ֆիլմն եմ նայում «Նեթֆլիքսով»: Խաղաղ բան եմ ընտրել, որ հայաստանյան թոհուբոհից հանգստանամ` չեմ սիրում մարտաֆիլմերն ու սուր, լարված սյուժեով ֆիլմերը` մեր կյանքում եղած սրությունն ու կրակոց-բախումները քիչ չեն, երեկոյան թեթեւ բան է սիրտդ ուզում, որ թոթափես օրվա հոգսը: «Սիրո գույները», թե «Գունավոր սեր»` ֆիլմի անունն էլ չեմ հիշում: Թեթեւ մելոդրամա էր, բայց ընթացքում կամաց-կամաց սյուժեն դարձավ ուշագրավ ու մեր իրականության հետ զուգահեռների տեղիք տվեց:

Մոնտանա նահանգի մի շատ փոքրիկ քաղաքում են տեղի ունենում իրադարձությունները, որտեղ մարդիկ բոլորը բոլորին ճանաչում են, բոլորը բոլորի հետ շփվում են եւ ապրում են գրեթե մի մեծ ընտանիքի նման` ամեն ինչ բոլորի աչքի առաջ ու անթաքույց: Քաղաքից տարիներ առաջ հեռացած եւ ամերիկյան մեծ իրականության մեջ բավականին գումար աշխատած երիտասարդը գնել է իր հայրենի քաղաքի հյուրանոցը եւ որոշել է բիզնես գործունեություն ծավալել հարազատ քաղաքում` հյուրանոցը նորոգել, նոր շունչ հաղորդել, այն դարձնել ժամանակակից հանգստյան տուն, որը նաեւ տուրիստներ կբերի փոքրիկ քաղաք` եկամտի եւ հավելյալ վաստակի հնարավորություն տալով քաղաքի բնակիչներին ու իրեն:

Ապա սկսվում է ուշագրավը եւ մեզ համար նախանձելին: Քաղաքը սկսում է քննարկումներ կազմակերպել, հայկական տերմինով ասած` լսումներ, բնակիչները պետք է իրենց համաձայնությունը տան այդ նոր նախագծին եւ պետք է հասկանան` դա հին ու արժեքավոր կառույցը քանդելո՞ւն է ուղղված, թե՞ իսկապես օգտակար եւ քաղաքին անհրաժեշտ նախագիծ է: Եվ ինչպես աշխարհի շատ երկրներում, Մոնտանայում էլ մարդիկ պահպանողական են, իրենց հուշերից կառչած, եւ հին ու մաշված շենքն իրենց հոգեհարազատ է` չեն ուզում այն վերածվի անդեմ ու ժամանակակից մեգապոլիսներին բնորոշ մի կառույցի: Սկսվում է դաժան պայքար` հնի պահպանման կողմնակիցների եւ հյուրանոցը գնած առաջավոր ու համակրելի երիտասարդի միջեւ:

Չէ, իհարկե, դաժան փոխաբերական առումով, քանի որ բանավեճն անչափ կիրթ ու քաղաքավարի է ընթանում, կողմերը լսում են միմյանց փաստարկները, եւ երկու կողմն էլ իր ճշմարտությունն ունի: Քննարկումները վարող անձը, որը գուցե քաղաքի ադմինիստրացիայի ներկայացուցիչն էր, առաջին քննարկման ավարտին հայտարարում է, որ հյուրանոցը պատմամշակութային հուշարձան չէ եւ որպես հուշարձան պահպանման ենթակա չէ: Այ, եթե քաղաքի բնակիչները հաջորդ հանդիպմանը ներկայացնեն գոնե մեկ փաստ, որ այդ շենքում ինչ-որ պատմական իրադարձություն է տեղի ունեցել, ապա իրենք կդիմեն համապատասխան պետական կառույցին, կստանան այդ կարգավիճակը, եւ վերակառուցումը կարգելվի:

Քաղաքը սկսում է պրպտել, եւ ֆիլմի գլխավոր հերոսուհին քաղաքի գրադարանում գտնում է մի խունացած լուսանկար, որն ասում է այն մասին, որ մի 40 տարի առաջ այդ հյուրանոցում է կանգ առել ԱՄՆ նախագահ Ռուզվելտը: Այդ կողմերով անցնելիս է եղել, սաստիկ ձյուն է եկել, ստիպված են եղել հյուրանոցում հանգրվանել ու սպասել ճանապարհի բացմանը: Վերջ: Քաղաքը ցնծում է, լուսանկարը գտած աղջիկը դառնում է հերոսուհի: Հյուրանոցի տերն անգամ չի դիմադրում` համաձայնում է, որ դա խոշոր պատմական փաստ է, եւ դադարեցվում է քաղաքին եկամուտ բերող ծրագրի իրականացումը: Վերջում, իհարկե, հեփի-էնդ` արխիվը փորփրած աղջկա ու հյուրանոցի ձախողված տիրոջ սիրո տեսարան` քաղաքի ամանորյա տոնական պարահանդեսում:
Նայում էի ֆիլմն ու նախանձից պայթում` ինչ պետություն են ստեղծել մարդիկ, ինչպես են հասել այդ արժեքներին ու նման ճշգրիտ կառավարման: Ինչպես են միմյանց հետ համատեղվում պահպանողականությունը, մշակութային արժեքների հանդեպ հարգանքն ու ժամանակակից աշխարհը` իր բիզնես մտածողությամբ:

Իսկ ինչ ենք անում մենք` ավերում ենք անգամ Արամ Մանուկյանի տունը, ոչնչացնում պատմական բոլոր արժեքները: Համարակալելով հին երեւանյան, պատմական շենքերը` խաբում ենք քաղաքացիներին, ապա այդ քարերը ջարդում, փոշիացնում կամ փակցնելով նոր ու այլանդակ շենքերի վրա՝ արժեզրկում դրանք: Մարդիկ պահպանում են անգամ իրենց նախագահի մեկ անգամ այցելած շենքը, իսկ մենք ոչնչացնում ենք պատմության հսկայական շերտեր` առանց ափսոսանքի ու խղճի խայթի: Անգամ հետսովետական տարածքի շատ քաղաքներում` Թբիլիսիում, Սանկտ Պետերբուրգում, Կիեւում, մարդիկ կարողացան պահպանել իրենց ունեցածը, մենք Երեւանը դարձրինք այլանդակ, խառնիճաղանճ մի քաղաք, որը ո՛չ պատմություն ունի, ո՛չ դիմագիծ, ո՛չ ճարտարապետ: Եվ կառուցվել է տարբեր անճաշակ օլիգարխների ու իր պետությունն ատող մարդկանց համատեղ ջանքերով: