Կորուստներ ունենք եւ կունենանք, եթե համաճարակը մինչեւ ամառ շարունակվի

 Հարցազրույց ԳԱԱ նախագահ Ռադիկ Մարտիրոսյանի հետ
 
-Պարոն Մարտիրոսյան, այս օրերին, կորոնավիրուսը մեծ վնասներ է հասցրել բոլոր ոլորտներին` տնտեսությունից սկսած մինչեւ գիտություն: Ի՞նչ եք կարծում, գիտությանը հասցված վնասների տակից կկարողանա՞նք դուրս գալ եւ ի՞նչ ճանապարհներով է հնարավոր դա անել: Առհասարակ, այս ընթացքում ի՞նչ խնդիրների է բախվել գիտական համակարգը:

-Եթե մենք չենք կարողանում լիարժեք աշխատել լաբորատորիաներում, դա նշանակում է, որ ինչ որ կորուստներ անպայման ունենք, բայց գիտության տեսական մասում` հիմնարար հետազոտությունների, ֆիզիկայի եւ բնական գիտությունների այլ բնագավառներում` ոչ այնքան, որովհետեւ հիմնարար հետազոտությունները հեռավար մեթոդներով հնարավոր է շարունակել եւ աշխատել: Օրինակ մեր հումանիտար թեւը այնպես չէ, որ ամեն օր աշխատանքի վայրում է եղել, նրանք միշտ էլ հեռավար սկզբունքով` տանը կամ գրադարաններում նստած խնդիրներ են լուծել եւ այնուհետեւ ներկայացրել: Ինչ վերաբերում է գիտատեխնիկական հետազոտություններին, որոնք կապված են հետազոտական լաբորատորիաների` քիմիայի, ֆիզիկայի, կենսաբանության հետ, այդտեղ մենք կորուստներ ունենք, որովհետեւ այդ հետազոտությունները չեն կարող շարունակվել, քանի որ հեռավար սկզբունքով չես կարող լաբորատորիաների բարդ սարքավորումները շահագործել եւ մարդու անմիջական մասնակցություն է պահանջում:   

-Այդ կորուստները ֆինանսական մասով հաշվելի՞ են: 

-Շատ դժվար է դա ասել, բայց այն միջոցները, որ պետական բյուջեով նախատեսված էր, առայժմ շարունակվում է եւ կարծում եմ` ինտենսիվ աշխատանքի միջոցով բաց թողածը կկարողանանք վերականգնել, եթե սա չշարունակվի ու եթե խնդիրը սահմանափակվի 3-4 ամիսների շրջանակում, նաեւ կորուստներն այդքան շատ չեն լինի, բայց եթե այս համաճարակը շարունակվի նաեւ ամառվա բոլոր ամիսներին, իհարկե աշնանն արդեն կունենանք դժվարություններ:

-Վարչապետն ասում է, որ մինչեւ հաջորդ տարի պետք է սովորենք ապրել այս վիրուսի հետ, իսկ որոշ գիտնականների կանխատեսմամբ էլ դեռ մեկ- մեկ ու կես տարի այս վիճակն է տիրելու աշխարհում, հատկապես որ վիճակագրությունն աճում է:

-Մեր կյանքի տարբեր ժամանակահատվածներում եղել են նման դժվարություններ, բայց ամեն դեպքում հնարավոր է եղել հաղթահարել, հատկապես այն սերունդը, որ անցել է դրա միջով, գիտի նաեւ ինչպես կորցրածը մինիմալ չափով վերականգնել, իհարկե 100 տոկոսով դժվար կլինի ամբողջը վերականգնել, բայց հիմնական գաղափարները, որ պետք է ուսումնասիրվեին, ես հույս ունեմ, որ կկարողանանք շարունակել եւ իրականացնել:

-Պետությունն այս օրերին իր հակաճգնաժամային ծրագրերի շրջանակներում տարբեր ոլորտների աջակցություն է ցուցաբերում, գիտությունը կարծես դուրս է այդ շրջանակից, ինչու՞:

-Դե, կարծում եմ` հիմնականում սոցիալական բնույթի խնդիրներ են այսօր լուծվում, որը ճիշտ է, որովհետեւ մարդիկ աշխատանք են կորցրել, աշխատավարձ չեն ստանում, համենայնդեպս մենք պետական բյուջեով նախատեսված համեստ միջոցները ստանում ենք պարբերաբար եւ եթե այսպես շարունակվի նաեւ մինչեւ ճգնաժամի վերջը, կոնկրետ գիտության ասպարեզում կորուստներ շատ չենք ունենա:

-Դա չի՞ խոսում գիտության հանդեպ պետության վերաբերմունքի մասին: 

-Ոչ, չեմ կարծում, որովհետեւ առաջին հերթին պետք է այն կառույցները աջակցություն ստանան, որոնց համար հիմա ավելի դժվար է եւ ունեն ամենօրյա կարեւոր նշանակություն:

- Այս դեպքում, հնարավո՞ր է պետության կողմից գիտությանը տրվող գումարներն առաջիկայում կրճատվեն:

- Չեմ կարծում, որովհետեւ այն միջոցները, որ մենք ստանում ենք դրանք շատ չեն, գիտությունը պետական բյուջեի 1 տոկոսն է կազմում, իսկ ՀՆԱ-ի էլ` 0.25 տոկոսը, ինչը շատ փոքր գումար է: Բայց եթե հասնենք այն վիճակին, որ նույնիսկ այդ մակարդակի փոքր միջոցներն էլ պետք է ուղղվեն այլ կարիքների, ուրեմն պետք է բոլորս պատրաստ լինենք տարբեր սցենարների, որն այս պահին դժվար է գնահատել եւ կանխատեսել: 

-Նմանօրինակ իրավիճակներում` աղետներ, համաճարակներ... գիտության դերն ու կարեւորությունը մեծանում է, ի՞նչ եք կարծում մեր գիտությունը որքանով է մրցունակ եւ ունակ լուծումներ առաջարկելու նման հարցերում:

-Հիմա, եթե նայեք, թե ինչ իրավիճակ է տիրում աշխարհում, կտեսնեք, որ երկրները կարեւոր դեր են տալիս գիտությանը, գիտական մշակումներին եւ մեծ միջոցներ են տրամադրում սարքավորումներ ձեռք բերելու համար: Մեզ մոտ էլ մի քանի թեմաներ արդեն ֆինասնավորվել են ուղղված այս վիրուսի հետ կատարվելիք հետազոտություններին: Իսկ ընդհանրապես վիրուսների հետ կապված ողջ հետազոտական բնագավառը պահանջում է մեծ կոլեկտիվների եւ մեծ փորձ ունեցող գիտական կառույցների աշխատանք: Մեր կենսաբանական բնագավառի հետազոտությունները ինչ որ չափով կարող են նպաստել այս կամ այն կոնկրետ խնդրի լուծմանը, բայց ոչ` ամբողջի: Այդ հակավիրուսային նյութերի հայտնաբերումը, ստեղծումը կոմպլեքս հետազոտությունների արդյունք են: Անգամ ամենաուժեղ կենտրոններում` Ռուսաստանում, Չինաստանում, ԱՄՆ-ում առայժմ նախատեսում են մեկ- մեկ ու կես տարի հետո ստանալ այն սպասելիք արդյունքները, որի վրա այսօր աշխատում են: 

-Թեպետ Չինաստանից սկսվեց այս համաճարակը, բայց հենց նրանք առաջինը կարողացան «ապաքինված» դուրս գալ այս վիճակից, դա չի՞ խոսում նաեւ նրանց գիտական ներուժի մասին: 

-Չեմ կարծում, որ միայն ուժեղ գիտության շնորհիվ նրանք կարողացան դուրս գալ այս իրավիճակից, հատկապես որ առայժմ չունեն այնպիսի մի հակավիրուս, որը նպաստի վիրուսի կանխարգելմանն ու չտարածմանը, ուղղակի նրանք կարողացան շատ արագ եւ շատ կազմակերպված գործել, մեկուսացնել հիվանդներին ու դա արեցին երկրի բոլոր շրջաններում, ես կընդգծեի խնդրի այդ կողմը:   

-ԳԱԱ-ն, նրա ենթակայությամբ գործող ինստիտուտները իրենց բնականոն ռիթմին ե՞րբ են վերադառնալու:

-Գիտական կառույցներին` բնական գիտությունների գծով, արդեն թույլատրված է աշխատել, բայց խնդիրներ կան տրանսպորտի հետ կապված, որովհետեւ հասարակական տրանսպորտը քանի դեռ չի աշխատում, ինստիտուտները աշխատանքը կատարում են հեռավար ճանապարհով, բայց նախագահությունը, ինստիտուտների ղեկավար կազմը ամենօրյա աշխատանքի մեջ է: