Ինչպե՞ս ազդեցին ռուս ռելոկանտները ՀՀ անշարժ գույքի շուկայի վրա

Ինչպե՞ս ազդեցին ռուս ռելոկանտները ՀՀ անշարժ գույքի շուկայի վրա

Ռուս-ուկրաինական պատերազմը սկսվեց 2022 թվականի փետրվարի 24-ին։ Պատերազմին զուգահեռ, արեւմտյան երկրների կողմից Ռուսաստանի դեմ ծանրագույն պատժամիջոցներ սահմանվեցին, ինչից հետո մեծ թվով ռուսաստանաբնակներ հեռացան Ռուսաստանից: Նրանց թվում շատ էին այլ երկրների հետ աշխատանքային հարաբերություններ ունեցողները, գաղափարապես պատերազմին դեմ արտահայտվողները: Հենց այդ ժամանակ էլ դեպի Հայաստան հսկայական միգրացիա սկսվեց։ 

ՌԴ-ից Հայաստան եկածների թիվը միայն 2022 թ. հունվարից մինչեւ օգոստոս ընկած ամիսներին դարձավ ռեկորդային՝ 654 հազար 648 ՌԴ քաղաքացի։ Բնականաբար, ռուս ռելոկանտների ժամանումը Հայաստան հսկայական ազդեցություն ունեցավ մեր տնտեսության վրա: Անմիջապես աճեցին գներն անշարժ գույքի շուկայում, հատկապես՝ վարձով տների։ Ապրանքների ու ծառայությունների գնաճ եւս գրանցվեց: Հայաստանի անշարժ գույքի գործակալությունների խորհրդի անդամ Անդրանիկ Հարությունովը մեզ հետ զրույցում նկատեց, որ մինչ ռուս-ուկրաինական պատերազմը` դեռեւս 2017, 2018 թվականներից, թե՛ երկրորդային շուկան էր զարգանում՝ գործարքներով ու տեմպերով, թե՛ առաջնային շուկան, քանի որ սուբսիդավորվող վարկեր էին տրամադրվում հատկապես Երեւան քաղաքում։ Մինչ ՌԴ քաղաքացիների ներհոսքը Հայաստան, վարձակալության շուկան բնականոն էր աշխատում եւ հիմնականում ակտիվ էր տուրիզմի ակտիվ ամիսներին, այսինքն` ամռանը, իսկ ակտիվության երկրորդ փուլն աշնանն էր, երբ ուսանողները Երեւան էին տեղափոխվում՝ սովորելու։ Գները, սակայն, երբեք շեշտակի չէին բարձրանում՝ շեշտում է Հարությունովը։ 

«Այդ երկու սեզոններին գները մոտ 5-10 տոկոսով ավելանում էին, իսկ այդ աճը կարող ենք բացատրել նույն փողի ինֆլյացիայով, այսինքն՝ փողն էր արժեզրկվում, տարադրամի փոխարժեքն էլ էր շատ ազդեցություն թողնում»,- ասաց նա։ Մինչ ռուս-ուկրաինական պատերազմը շուկան բնականոն աշխատում էր, եւ գների շեշտակի աճ չէր դիտարկվում՝ շեշտում է մեր զրուցակիցը։ Միգրացիայի առաջին հոսքի ժամանակ Հայաստան ժամանեցին լոգիստիկ ընկերությունների աշխատակիցներն ու IT ոլորտի ներկայացուցիչները, որոնց համար հարմարավետ էր ներքին անձնագրերով ճամփորդելը, Հայաստանում բանկերում գումարներ ստանալու եւ փոխանցելու համար հաշիվներ բացելը։ Քանի որ վերջիններս բարձր վարձատրվող աշխատանք ունեին եւ արագ տեղավորվելու խնդիր, նրանց համար խնդիր չէր բարձր գնով բնակարան վարձակալելը։ 

«Առաջին հոսքը մեր պետականության 30 տարվա համար աննախադեպ էր, մենք այդքան մարդկային հոսք չենք ունեցել մեկ տարվա կամ մեկ ամսվա մեջ։ Այդ մարդկանց մեծամասնությունը սկսեց Երեւանում տներ վարձել, շատերը՝ կենտրոնում, հիմնականում լյուքս բնակարաններ էին վարձակալում, եւ նման կարգի բնակարանների գները կրկնակի, եռակի բարձրացան։ Օրինակ, այն բնակարանը, որը կենտրոնում կարող էին մինչ այդ հազար դոլարով վարձով տալ, մինչեւ 2500 ԱՄՆ դոլարով էին սկսել վարձով տալ։ Այնինչ հիմա կարելի է վարձով տալ 1000-1500 ԱՄՆ դոլարով»,- ասաց Հարությունովը։ 

Կադաստրի կոմիտեի 2021 թ. անշարժ գույքի շուկայի տարեկան վերլուծությունում նշվում է, որ այդ թվականին հանրապետության տարածքում գրանցված իրավական գործարքների ընդհանուր թիվը կազմում է 201 հազար 563, որոնցից միայն 4 հազար 621-ն է օտարերկրացիների կողմից կատարվել, որը կազմում է ընդհանուր գործարքների 8.2 տոկոսը միայն։ Նույն թվականին գրանցված վարձակալության գործարքների թիվը, ընդհանուր առմամբ, կազմում է 11 հազար 432 գործարք, որը վարձակալության ընդհանուր գործարքների 5.7 տոկոսն է։ Իսկ 2022 թ. Կադաստրի կոմիտեի անշարժ գույքի շուկայի տարեկան վերլուծությունում տեսնում ենք, որ առքուվաճառքի կնքված գործարքների թիվը կազմել է ընդամենը 204 հազար 910, որոնցից օտարերկրացիների կողմից գրանցվել է միայն 4 հազար 936 գործարք, ընդ որում՝ միայն 1763-ն է գնորդ հանդիսացել։ 2022-ի վարձակալության գործարքների թիվը 10 հազար 638 է, որը կազմում է ընդհանուր քանակի 5.2 տոկոսը։ 2023 թվականին անշարժ գույքի շուկայում կնքված առքուվաճառքի գործարքների կտրուկ նվազում է նկատվում, որը կազմում է 116 հազար 138, որոնցից օտարերկրացիների կողմից իրականացված առքուվաճառքի պայմանագրերի քանակը 2 հազար 256 է, որից միայն 747-ն է գնորդ հանդիսացել։ Անկում է նկատվել նաեւ վարձակալության գործարքների վիճակագրությունում՝ ի տարբերություն 2022 թվականի, 2023-ին կնքվել է ընդամենը 5 հազար 753 վարձակալության գործարք, որն ընդհանուր քանակի 5.0 տոկոսն է։ Կադաստրի կոմիտեի վերլուծությունում ներկայացված թվերը ցույց են տալիս, որ չնայած ռուս-ուկրաինական պատերազմով պայմանավորված ՌԴ քաղաքացիների հսկայական ներհոսքին ու գների շոկային աճին, ներհոսքի հիմնական մասը Հայաստանը չի դիտարկել որպես երկարաժամկետ կացության վայր, ինչի հետեւանքով էլ առքուվաճառքի գործարքների թիվն էական տարբերություն չի տվել, սակայն փոխարենը անշարժ գույքի շուկայում ունեցել ենք գնային անվերահսկելի աճ։ 

Ֆինանսների նախկին նախարար, հանրային ֆինանսների կառավարման միջազգային խորհրդատու Վարդան Արամյանը, անդրադառնալով ռելոկանտների ներհոսքի արդյունքում ստեղծված իրավիճակին, ասաց, որ դա հանգեցրել է պահանջարկի ծավալների մեծացման։ Արամյանը շեշտեց, սակայն, որ կառուցապատման բումն ի սկզբանե պայմանավորված է եղել եկամտահարկի վերադարձի գործիքի ներդրմամբ, սակայն ռելոկանտների կողմից ձեւավորված պահանջարկն այդ բումին հավելյալ ծավալ է հաղորդել։ Արդյունքում թե՛ առքուվաճառքի, թե՛ վարձակալության շուկաներում ականատես ենք եղել գների աճի։ Ֆինանսների նախկին նախարարը հիշեցնում է, որ ռելոկանտների` Հայաստանում գտնվելը ժամանակավոր է, ինչը տնտեսության համար հավելյալ վտանգներ է ստեղծում։ Շոկային աճը, ռելոկանտների՝ Հայաստանից հեռանալուն զուգահեռ, հանգեցնելու է նաեւ պահանջարկի անկման ու գների իջեցման։ Անշարժ գույքի շուկայում դրական շոկի պարագայում միանգամից ականատես ենք լինում գների աճի, օրինակ՝ կայքերում գների աճը միանգամից ֆիքսվում է, սակայն բացասական շոկի պարագայում գնիջեցումը միանգամից չի երեւում՝ այն շատ դանդաղ ու դժվար է արտահայտվում։ Սակայն փոխարենը կարելի է դիտարկել առաջարկվող բնակարանների քանակը՝ առաջարկը սովորաբար քանակի մեջ կրկնապատկվում է, մինչդեռ գինը շարունակում է նույնը մնալ։ Ռելոկանտների կողմից ստեղծված պահանջարկի մյուս բացասական կողմն էլ այն է, որ բազմաթիվ կառուցապատողներ կարող են հայտնվել սնանկացման վտանգի առաջ՝ նկատում է Արամյանը։