Էլիս Ուոքեր․ Աֆրիկացի միանձնուհու օրագիրը

1

Մեր միսիոներական դպրոցը գտնվում է Ուգանդայի գեղեցիկ լեռների ստորոտում եւ ծառայում է որպես հանգստավայր ճանապարհորդների համար։ Դասասենյակներ՝ ցերեկը, հյուրանոց՝ մայրամուտից հետո։

Բոլոր այցելուների աչքերում մի հարց է՝ ինչո՞ւ ես դու - այդքան երիտասարդ, այդքան գեղեցիկ (հավանաբար) - միանձնուհի։ Ամերիկացիները չեն հասկանում իմ խոնարհությունը։ Ես նրանց համար մաքուր սավաններ ու սրբիչներ եմ բերում եւ փոխհատուցում եմ նրանց ծախսած մեծ գումարներն ու անկեղծ ժպիտները։ Գերմանացիները շատ տարբեր են։ Նրանք ոչ թե գումար են առաջարկում, այլ՝ գովեստի խոսքեր։

Սեւամորթ միանձնուհու տեսքից նրանց գերզգայունությունը ցնցվում է, եւ քանի որ ես անկոտրում կերպով արմատացած եմ իմ հայրենի հողում, նրանք նայում են ինձ որպես պարզունակ արվեստի գործի՝ պարփակված կախարդական գույնի մեջ․ քաղաքակրթության մարմնավորում, հակահեթանոսություն եւ հաղթական գաղափարի պտուղ։

Նրանք սառնասրտորեն կրքոտ են ու անամոթաբար ժպտում են ինձ սպեկուլյատիվ բյուրեղյա աչքերի՝ դարերից եկած վառ կապույտ լազուրով։ Ֆրանսիացիներն ինձ համարում են charmant(1) եւ նկարելու ցանկություն են ունենում։ Իտալացիներին, իրենց սովորության համաձայն, հետաքրքրում են միայն զուգարանների հսկայական ուտիճները, եւ նրանք գրեթե չեն նայում ինձ․ միայն՝ ուտիճների համար նախատինք տալու։

2

Ես, ամենայն հավանականությամբ, այնպիսին եմ, ինչպիսին պետք է լինեմ։ Gloria Deum։(2) Gloria in excelsis Deo։(3)

Ես Քրիստոսի կինն եմ, կաթոլիկ եկեղեցու կինը։ Կուսակրոն նահատակի ու սրբի կինը։ Ես ծնվել եմ այս ավանում՝ գյուղ, որ «լուսավորվել» է ամերիկացի միսիոներների կողմից։ Ամբողջ կյանքում ես ապրել եմ այստեղ՝ Ռուվենզորի լեռների շրջակայքում՝ լեռներ, որոնք տեսանելի են դառնում միայն մեկ անգամ՝ գարնան բոցավառվող տապի ներքո։

Երբ փոքր էի՝ վառ կապույտ դպրոցական համազգեստով ու ոտաբոբիկ, ամեն օր գալիս էի միսիոներական դպրոց։ «Բարի լույս»,- կրկնում էի ինձ հանդիպող մարդկանց։ Հատկապես դպրոցում ինձ դասավանդող միանձնուհիներին ու քահանաներին։ Այն ժամանակ ես չգիտեի, որ նրանք չեն կարող երեխաներ ունենալ։ Նրանք այնքան պտղաբեր, եռանդուն ու արքայական կյանքով լի էին թվում։ Ես ուզում էի նրանց նման լինել եւ հիմա այդպիսին եմ։ Պարուրված ճերմակի մեջ, ինչպես լեռները, որ երեւում են իմ պատուհանից։

Քսան տարեկանում ես վաստակեցի իրավունք՝ հագնել այս զգեստը, որպեսզի այլեւս երբեք չհանեմ այն, լողանամ սառը ջրով նույնիսկ ձմռանը, խնամքով ծածկեմ իմ առաքելությամբ պայմանավորված կարճ մազերը, իսկ եղունգներս պահեմ մաքուր ու կարճ կտրված։ Տղաները, որոնց ճանաչում էի երեխա ժամանակ, այժմ բարի ու մեղմ են իմ նկատմամբ։ Ես տեսնում եմ նրանց ամուսնացած, իրենց երեխաներին համբուրելիս՝ նրանցից յուրաքանչյուրն այնքան հաճո մեր Տիրոջը - չէ՞ որ նա ասել է՝ «Թո՛յլ տուէք մանուկներուն, ու մի՛ արգիլէք զանոնք՝ որ գան ինծի․․․» - բայց մենք դեռ գլուխ չենք բերել դա եւ երբեք չենք բերի։

3

Երեկոյան նստում եմ իմ սենյակում, այնուհետեւ հնազանդորեն գնում եմ քնելու։ Պատուհանից լսում եմ թմբուկների ձայները, առնում եմ տապակվող այծի մսի հոտը, զգում տոնական երգերի ռիթմը։ Ու ես, ի պատասխան, երգում եմ իմ սեփական սաղմոսները․ «Pater noster, qui es in caelis, sanctificetur nomen tuum, adveniat regnum tuum, fiat voluntas tua, sicut in caelo et in terra…»(4)։ Իմ երգն ավելի հին չէ, քան նրանցը։ Նրանք դա չգիտեն, նրանց համար մեկ է։

Իսկ ի՞նձ համար։ Մի՞թե դեռ պետք է հարցնեմ ինքս ինձ՝ արդյո՞ք իմ ամուսինն էր, որ անմարմին իջավ երկնքից՝ հպարտ հոր որդին, միս ու արյուն ստացավ երկրի վրա, նա, ով առաջին անգամ տիրացավ ինձ ու հաստատեց իմ մարմնի անմեղությունը։ Թե՞ թմբուկի հարվածներն էին՝ երկրային կյանքի ու անմահության սուրբ պարի սուրհանդակները։ Դեռ երկա՞ր պետք է երազեմ լինել կարմիր, բոցկլտացող կրակի շուրջ գծված սեւ շրջանագծի ներսում, զգալ սիրո տաք շունչն այտերիս վրա, սիրո թունդ հոտը՝ սպասող ազդրերիս։ Արդյո՞ք դեռ պետք է դողամ՝ մտածելով այն կրքերի մասին, որ խեղդվում են ձյան այս վիթխարի սոսափյունի տակ։

Որքա՞ն պետք է նստեմ պատուհանիս մոտ, մինչեւ քեզ ցած գրավեմ երկնքից։ Գունատ սիրեցյալ, որ չգիտի՝ պարն ինչ է ու չի կարող պարել։

Ես կրում եմ քո գույները, ես քո սպասազգեստն եմ, ես պատկանում եմ քեզ։ Կիջնե՞ս ցած ու կտիրանա՞ս ինձ։ Թե՞ դու կրքոտությամբ զիջում ես նույնիսկ քո հորը, որ տիրացավ, բայց չկարողացավ ցույց տալ իր դեմքը։

4

Մինչ պարը շարունակվում է՝ լռություն - հիմա կբերեն գինին, ջլուտ շերտերի կբաժանեն այծի միսը։ Ատամները կճանկեն, կճզմեն այն։ Դաժան, ագահ, յուղոտ շրթունքները կգալարվեն այնպիսի զմայլանքով, որ երբեք չի դադարել այնտեղ, որտեղ եղել են այծեր ու մարդիկ։ Գինին կտաքանա կրակից, այն կշամփրի այդ լեզուների վրայի անպարկեշտ խառնաշփոթն ու կուղղի դրանք այծի մսից դեպի այն ուրիշը։

Կեսգիշերին ամբոխին կմիանա մի երիտասարդ աղջիկ։ Թաքնված սեւ հագուստի մեջ՝ նա չի խոսի ոչ ոքի հետ։ Նա նրանց բոլորին բարի լույս է մաղթել, շատ «բարի լույսեր», եւ որոշել է լինել նրանց նման։ Նա կսկսի պարել․ բոլոր աչքերը կհետեւեն նրա՝ յուղով օծված ողորկ մարմնի կապույտ կայծերին, բոլոր սրտերը կբաբախեն նրա փոշոտ ոտքերի կտրուկ հարվածներին համահունչ։ Նա կպարի իր սիրեցյալի համար՝ ձեռքերը պարզած դեպի երկինք, բայց աչքերն ուղղված կլինեն իր սիրեցյալին՝ ամբոխից մեկին։ Սիրեցյալը կպարի նրա հետ, տեմպը կավելանա։

Ամբոխը տեսնում է՝ ինչպես են թուլանում նրա ծնկները, իր սեփական կոնքերի մեջ է զգում՝ ինչպես են նվաղում նրա շարժվող ազդրերը։ Նրա սիրեցյալը սպասեցնում է նրան այնքան ժամանակ, մինչեւ նա կատաղության մեջ է ընկնում, պատռում է իր հագուստն ու ճանկռում սիրեցյալի նեղ հագուստը։

Ամբոխի աչքերը մոռացվում են։ Մինչ նրանք պտտվում են ամենահին պարի մեջ, վերջնական զավթումն անտանելի է։ Կարմիր բոցերը մռնչում են, եւ շառագունած մարմինները փշրվում ու անշարժանում են։ Եվ սկսվում է նորից պարը, եւ ողջ գիշերը կյանքի ու արարչության համառ կրակի կրկնությունն է։ Վերջապես լույսը բացվում է՝ ազդարարելով մանուկների լացի ճիչերը։

5

«Հայր մեր որ յերկինս ես, սուրբ եղիցի անուն Քո։ Եկեսցէ արքայութիւն Քո։ Եղիցին կամք Քո որպէս յերկինս եւ յերկրի․․․»։ Իսկ երկնքում կլինի՞ զմայլանքը նույնքան կատաղի ու քաղցր։

«Քա՞ղցր, քո՛ւյր իմ,- կասեն նրանք։- Մի՞թե դեռ դարձի չենք բերել քեզ։ Շարունակելո՞ւ ես մարդակեր լինել ու ուտել այն կյանքը, որ Քրիստոսն է, որովհետեւ դա հաճելի է քիմքիդ»։

Ի՞նչ պատասխան պիտի տամ ամուսնուս։ Ասել ճշմարտությունը՝ կնշանակի մոռացության մատնվել, մոռացված լինել եւս հազար տարի։ Բայցեւայնպես, հավանաբար այսպես պիտի պատասխանեմ նրան, ով տիրացել է ինձ․

«Իմ սիրելի, թույլ տուր պատմեմ քեզ լեռների ու գարնան մասին։ Լեռները, որ տեսնում ենք մեր շուրջը, սեւ են, ձյունն է նրանց տալիս այդ սառցե ճերմակությունը։ Գարնանը տաք հողը հալեցնում է լեռների սառցաձյունը, եւ ջուրը հոսում է ժայռերի տաք առուներով ու մաքրում է մերկ մարմինները, որ գալիս են լողանալու այնտեղ։ Ձյան հալոցքից հետո է, որ մարդիկ ցանում են իրենց բերքը․ լեռների հողը հարուստ է, իսկ բերքը՝ առատ ու առողջ»։

«Ի՞նչ կապ ունենք ես կամ իմ լեռները անզավակ ամուսնության հետ կամ այն աչքերի, որ միայն ձյուն են տեսնում, կամ ձեր եւ ձեր ընկերների, որ չեն հավատում, որ դուք իսկապես մահացած եք - բարեպաշտ հավատացյալներ, որ դեռ չեն գիտակցում, որ ամլությունը մահ է»։

Կամ գուցե ասեմ․ «Հանգի՛ստ թողեք ինձ, ես կանեմ ձեր աշխատանքը»։ Կամ, որ ավելի հավանական է, ոչինչ չեմ ասի իմ գարնանային մելանխոլիայի մասին՝ ուղղված ձեր անհավատությանը․․․ Որովհետեւ ի՞նչ է իմ հավատը գարնան ու ձյան հավերժական հալոցքների նկատմամբ (կհարցնեք դուք), եթե ոչ ձեր հավատն առ Հարություն։ Կարո՞ղ եմ այդպիսի իմաստուն մեկին համոզել, որ իմ հավատքն ավելի պտղաբեր է։

Ինչպե՞ս սովորեցնել ամուլ աշխարհին պարել։ Դա մի հակասություն է, որ բաժանում է աշխարհը երկու մասի։

Ուրեմն, իմ շուրթերը պետք է լռեն, թեեւ սիրտս ցնծում է թմբուկների հնչյուններից՝ ինչպես մեռնող աշխարհում կյանքի վերջին հզոր զարկի ներքո։

Քանզի թմբուկները մի օր՝ շուտով, լռելու են։ Ես կօգնեմ խլացնել դրանք ընդմիշտ։ Այս աշխարհում իմ ժողովրդի կյանքն ապահովելու համար ես պետք է լինեմ ստախոսների շարքերում եւ սովորեցնեմ նրանց՝ ինչպես մահանալ։ Ես կվերածեմ նրանց պարերը աղոթքների՝ ուղղված դեպի երկնքի ունայնություն, նրանց սիրեցյալներին՝ մեռյալների, իսկ նրանց մանուկներին՝ չհնչած սաղմոսների, որ խեղդում են նրանց կոկորդներն ամեն գարուն։

6

Այսպիսով, ընդօրինակող ժողովրդի մեջ շա՞ղ կտա արդյոք լուսավոր կրոնի վայելքները արեւմտյան անսեր, անպտուղ, անհույս միության կինը։

Ծանոթագրություններ

1.      Charment - ֆրանսերեն՝ հմայիչ
2.      Gloria Deum - լատիներեն՝ փառք Տիրոջը
3.      Gloria in excelsis Deo - լատիներեն՝ փառք Բարձրյալին
4.      “Pater noster, qui es in caelis, sanctificetur nomen tuum, adveniat regnum tuum, fiat voluntas tua, sicut in caelo et in terra…” - լատիներեն՝ «Հայր մեր որ յերկինս ես, սուրբ եղիցի անուն Քո։ Եկեսցէ արքայութիւն Քո։ Եղիցի կամք Քո որպէս յերկինս եւ յերկրի․․․»

Թարգմանությունը՝ Լիլիթ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻ

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ