Հրաչ Բեգլարյան․ Կաթնծիրից անդին

«Անտարես» հրատարակչությունը շուտով լույս կընծայի Հրաչ Բեգլարյանի «Կաթնծիրից անդին» պատմավեպը: Ներկայացնում ենք մի հատված վեպից:

Ժայռի ցցունքին նստած մարդուն թվում էր, թե ծովը ոտքերի տակ է: Ոտքերի տակ՝ իրենից ընդամենը մի պահ այն կողմ, բայց նաեւ իր մեջ՝ ալեկոծվում ու փրփրում է ծովը: Ալիքներն իրար գրկում, իրար օգնում, իրար խանգարելով՝ ուզում են քամու առաջն առնել ու չեն կարողանում: Քամին վազում է լճի վրայով, իբրեւ թե սիրելով՝ մեղքի ու մեղսակցության է հակում եւ ջրի անդորրը խռովելով, հեւասպառ փարվում է ափամերձ ժայռին: Ալիքները… Սպիտակ, մատաղացու գառների նման անգիտակ են իրենց գլխի գալիքին. վազում են քամու ետեւից, փարվում նրան, նրա ձեռքերն են լիզում խոնարհաբար եւ գլխի չեն, որ քամին մի պահ անց դանակ է դնելու կոկորդներին՝ զոհելու է նրանց՝ անունը «մատաղ» դնելով, ինքն իրեն հավատացնելով, թե գառների արյունը հեղելով՝ Աստծուց մեղքերի թողություն պիտի ստանա:

Քամին օտար տեղից չէր. Գեղարքունյաց ծովին սովոր, նրան ընտել, Հայոց աշխարհի ծնունդ քամի էր եւ ամեն ինչ անում էր հայավարի՝ հախուռն, անկանգ, առանց երկար մտածելու, սխալվելով եւ սխալների համար եռանդագին մեղա գալով: Նույն արտորանքով նա արդեն քանի ժամ՝ լճի վրա «մատղում» էր ալիքներին եւ հայի նման հավատում էր, թե Աստված իր մեղքերը ներելու է այդ մատաղի համար: Չէր հասկանում, որ մատաղն ու զոհը տարբեր բաներ են, չէր պատկերացնում, որ ինքը մատաղի տեղակ զոհ է մատուցում, իսկ հետո ոչ թե խնդրում, այլ Աստծուց պահանջում է ներել իրեն: Խնդրում է պահանջելով, ոչ թե հուսացողի, այլ պահանջատիրոջ նման: Իրեն թվում է՝ Աստծո հետ է, բայց սատանայի հետ, սատանայի պես, սատանայաբար խաբում է աշխարհին եւ ամենից առաջ՝ ինքն իրեն:

Նայում էր երկնքին, որ կապույտ ու անսահման էր՝ տեղ-տեղ ամպերով պատած: Ասես մետաքսե կապույտ գործվածք էր՝ ամպերը վրան զարդեր ու տարաշխարհիկ ծաղիկներ: Փռված էր սարերի վրա, ծովի վրա, կղզու եւ Առաքելոց եկեղեցու գմբեթի վրա:

- Երկինքը մարդու հոգու նման է, - ինքն իրեն ասաց մարդը, - երկինքը մարդու հոգու նման է՝  նուրբ, անբռնելի եւ անըմբռնելի, ինչպես Աստված:

Ուշօրեք գլխի ընկավ, որ սեփական ձայնն իր ականջին չհասավ: Քամին առավ, տարավ, խփեց սարերին կամ էլ կորեկի հատիկի նման ցանեց ծովի ջրերի վրա: Քամին չհասկացավ, որ կորեկը հողի մեջ են ցանում եւ ոչ՝ ջրի: Ախր ջրի շատությունից սերմը նեխում է, ինչպես որ հոգին է ձանձրանում, երբ անընդհատ հարկադրում ես նրան: Թեկուզ այդ հարկադրանքը նրան դեպի Աստված հակելու համար լինի՝ ձանձրացնում է, մանավանդ, եթե հոգին անընտել է Լույսին:

Տարիների փորձով գիտեր, որ քամին շուտով ավելի է սաստկանալու, կոհակներն ալիքների են փոխվելու, եւ Գեղարքունյաց մի աչքաչափ լիճը ծովի մռնչյուն է հանելու: Գիտեր նաեւ, որ անձրեւ է գալու, երկարատեւ, հանապազ մաղող անձրեւ, եւ երկնքի ու եղանակի այդ փոփոխությունները վարուվեր են անելու գլխի մեջ: Եղանակի փոփոխություններին ամենահեշտը գլուխն է արձագանքում. սեւանում են աչքերը, կոպերը՝ ծանրանում ու ծնկները դառնում են բամբակ: Մտածել էր, չէր գտել, այդպիսի ժամանակ ի՞նքն է ճնշում մթնոլորտի վրա, թե՞ հակառակը: Գիտեր, որ աչքերը դուրս են գալիս, իսկ ծնկները՝ մի տեսակ փափկում ու թուլանում: Ապրելը տանջանք է դառնում, եւ այդպիսի պահերին սկսում է ատել առավոտները: Սկսում է գիշերը սիրել, քանի որ այդ ժամանակ քնելուց բացի իրենից ուրիշ ոչինչ չի պահանջվում, եւ մութի քողի տակ ծածկված՝ կա՛մ քնի գրկում ես, կա՛մ՝ ինքդ քեզ հետ: Պատահում է այդպիսի ժամանակ, որ աղոթքը ծորում է ինքն իրեն, մեղրահացից քամվող մեղրի նման: Իսկ առավոտյան մարմինդ ծանր է եւ ինքն իրեն գերազանցող: Ասես մի անտես ձեռք քեզ արագորեն դուրս է քաշում քո միջից, եւ մարմնիդ քաշը բազմապատկվում է: Ինքը չգիտի այս գերբեռնվածքի պատճառը: Այսինքն գիտի. գուցե ինչ-որ ցավ է դրա պատճառը, բայց ինքն իրեն հանձնել է Աստծուն ու չի ցանկանում այլ բան մտածել:

Աչքը գցեց բոբիկ ոտքերին. արդեն քանի տարի՝ վրան սքեմ առնելուց ի վեր, նա ոտնաման կամ մաշիկ չէր հագնում: Տարվա մեծ մասը՝ գարուն, ամառ, աշուն, միաշոր ու բոկոտն ապրում էր Աստծո աչքի առաջ, իսկ հիմա ոտքերը մրսում են: Լինում է այնպես, որ ձմռան ցրտին մերկ մարմնի վրա հագած այծի մազից գործած քուրձն էլ չի տաքացնում: Հասկանում էր՝ մեղավորը տարիներն են, բայց ախր իր տարիքը մի քիչ է անցել հիսունից: Ի՞նչ իմանաս դրա պատճառն ինչն է: Գուցե մարմնի մեջ հոգին սպասվածից ավելի արա՞գ է հասունանում, կամ գուցե մեղքե՞րն են բազմապատկվում, ու մարմինը չի դիմանում կրքերի ու մեղքերի հախուռն ու գաղտնի հորձանքին:

- Ինչքա՞ն եղավ, -  հարցրեց ինքն իրեն, հետո մատների վրա փորձեց համրել, - մեկ, երկու… երեք տարի է, - ասաց սեփական անձը ձաղկելու պես,- երեք տարի է, որ նվնվան ես դարձել եւ խղճում ես սեփական անձիդ:

Երեք տարի է, որ ձմռանը տրեխ է հագնում: Ոտքերը մրսում են ձյուների մեջ, եւ մարմինը տկարացել է: «Հոգիս հոժար է, մարմինս՝ տկար», - ասաց մտովի ու վեր կացավ նստած տեղից: Այսօր ամբողջ օրը փնտրում, բայց չէր գտնում աղոթքի կտրված ու կորցրած թելը: Արդեն քանի օր՝ թողել, Սեւանա վանքից եկել էր իր հյուղը, ուր դեպքից դեպք առանձնանում էր, երբ տագնապած էր լինում հոգին եւ Աստծո հետ մենակ ու անշպար լինել էր ցանկանում:

Գալիս ամփոփվում էր խցում կամ երկինքն ու ծովը հսկա տաճար դարձրած՝ աղոթում էր ժայռի այս ցցունքին ծնկած: Հազար անգամ համոզվել էր. այստեղ երկինքը բացվում էր իր առաջ, եւ ինքն իրեն զգում էր Աստծո հսկա ու անպարփակ աշխարհի մի մասնիկը: Ինքը, քամին, մրջյունը, ծովը, ծովի ձուկը, երկնքի թռչունը, թփի վրա հասած, կարմրած մասուրը, զուլալ ջրի միջից կարմրին տվող մարջանն… անսահման ու անպարփակ աշխարհի կամ, ավելի ճիշտ՝ այդ աշխարհն Արարող Տիրոջ մի մասնիկն էին, իրար հետ, միասին, իրար մեջ: Եղել են պահեր, երբ աղոթքը հոգուց ծորացել է քաղցր, ինքն իրեն, ասես առանց ջանքի, եղել են օրեր, երբ այնքան լցված է եղել աղոթքով ու սիրով, որ հաց ուտելը մոռացել է մեկ օր, երկու, երեք… Ի՞նչ իմանա՝ նման պահերին ժամ ու ժամանակ խառնված են լինում, եւ օրն ու շաբաթն անցնում են ակնթարթի պես:

Մի անգամ… Դա այն ժամանակ էր, երբ նոր էր Արտավազդի անապատից եկել Սեւան: Կղզու գագաթին կառուցած Սուրբ Հովհաննես մատուռում աղոթքի չոքեց: Այն ժամանակ դեռեւս չկար սուրբ Առաքելոցը, ոչ էլ սուրբ Աստվածածինը կար կղզու ոտքերի մոտ՝ տափարակում: Օրն էլի այսպես՝ աշնանային էր, բայց բիլ էր երկինքը, եւ արեւը՝ տաք ու գուրգուրող: Ուրեմն իրիկնամուտին աղոթքի չոքեց Սուրբ Հովհաննես մատուռում եւ… հիմա նույնիսկ ամաչում է այդ պահի համար: Սրտի մեջ վախ ու կասկածանք էր հայտնվել. ինքը՝ աշխարհը մոռացած, իրեն նվիրել է Աստծուն, իսկ Աստված ընդունո՞ւմ է իր զոհաբերությունը, լսո՞ւմ է իրեն, թե՞ իր աղոթքն ընկալում է որպես մանկան անխելք թոթովանք կամ խենթի բարբաջանք: Աստված գիտե՞ իրեն, տեսնո՞ւմ է իր ճգնությունը, թե՞… Մնացածը վախենում էր մտածել: Նույնիսկ մտքի մեջ չէր ասում: Հիմա գիտե, որ չարից էր դա, հասկանում է հիմա՝ անփորձությունից էր, թեպետ դեպի Աստծո լույսն էր քայլում մանկությունից: Այն ժամանակ մեջը հպարտություն կար, եւ վստահությունն էր շատ: Կարծում էր՝ չի սխալվի, կարծում էր՝ չի գայթի, կարծում էր՝ ճշմարիտ շավղից չի սայթաքի երբեք: Եվ քանի որ այդպես էր, ուրեմն Աստված իրեն զորություն է տալու, աշխարհում չտեսնված ու չլսված, զարմանալի գործեր կատարելու կարողություն: Պարտավոր է, անպայման պիտի տա… Ինչո՞ւ: Նրա համար, որ այդ գործերով աշխարհի առաջ Աստծո անունը փառավորվի: Իրականում՝ իր անունը: «Տեսեք՝ Մաշտոց աբեղան որքան հեզ ու խոնարհ է, ի՜նչ սրբության է հասել, որ Աստված նրա ձեռքով, նրա միջոցով այսպիսի գործեր է կատարում», - պիտի ասեին մարդիկ:

Խենթ ու ջահել աբեղա էր այն ժամանակ եւ, ուրեմն, աղոթքի չոքեց ու ձեռքերը տարածելով՝ ասաց.

- Տեր, եթե Դու կաս եւ ինձ լսում ես, ցույց տուր Քո զորությունն ինձ, գոնե ինչ-որ չափով… Թող զգամ այդ, որ հավատիս մեջ ամրանամ:

Հիմա հաստատ նման բան չէր խնդրի, իսկ այն ժամանակ աղջամուղջի մեջ, մարմրող մոմի լույսին դեմ-հանդիման, աչքը Տիրամոր տխուր աչքերով, մի քիչ մրոտված սրբապատկերին հառած՝ սպասեց: Եվ հիմա հիշելիս նորից սարսռում է. մարմինը բռնվեց դողով: Տաք ու մանր դողն սկսվեց սրտից եւ տարածվեց ամբողջ մարմնով: Այդպես լինում է, երբ քար ես նետում խաղաղ ջրի մեջ: Դողը վերերկրային էր, մարմնի անդամները ցնցող եւ ավելի շատ՝ ներսն իրար խառնող: Թվաց՝ եթե մի քիչ ավելի երկար շարունակվի, սիրտը մարմնից դուրս կթռչի, ձեռքերն ու ոտքերը կպոկվեն… Շունչը կտրվում էր, եւ հաճելի էր այնպես, բայց այնքան զորավոր ու աներկրային հաճույք էր դա, որ թվում էր՝ կմեռնի: Հետո սրտի մեջ լսեց: Լսեց հաստատ ու որոշակի.

- Դու լույս վայելելուն անընտել ես դեռեւս: Չես կարող տանել: Մարդ-արարածը ցավն ու դժբախտությունն ավելի հեշտ է տանում, քան ուրախությունը եւ, մանավանդ, երկնային ուրախությունը:

Ձայնը չէր լսվում, ձայնը չկար, բայց խոսքերը շոշափելի էին, զգացողությունը՝ որոշակի ու հաստատ:

- Մի կասկածիր, - ասաց, - կասկածանքը վատ ուղեկից է քո ճանապարհին, - մի կասկածիր…

Զգաց, որ այլեւս չի դիմանում այդ հաճելի դողին, եւ խնդրեց.

- Բավական է, էլ չեմ դիմանում, եթե մի քիչ էլ շարունակվի, կմեռնեմ:

Երկինքն էլի շատ անգամներ է բացվել իր աղոթքի առաջ, բացվել է ոչ թե այն պատճառով, որ իր աղոթքն է զորավոր եղել, այլ՝ որովհետեւ ողորմած է եղել Աստված: Իսկ հիմա… այս էլ քանի օր՝ խնդրում է Աստծուն եւ զգում է, որ իր աղոթքն անպատասխան է մնում: Երկինքը բարակ ու նուրբ՝ երկինքը մարդկային հոգու նման անշոշափելի՝ փակ է ու վահան՝ իր աղոթքի դիմաց: Չի թողնում, որ իր սրտի ձայնը հասնի Աստծո ունկերին: Ախր որքան էլ որ ուրիշներն իրեն սուրբ համարեն՝ ինքը գիտի, որ անարժան է Հայոց հայրապետի գահին:

Լուսանկարը՝ Գրանիշի

«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ