Զրույցներ Երեւանից

Հարցրեցի` պատմեց. Կրիվոյից մինչեւ Դավայաթաղ ու Պլանի գլուխ, հետո` հակառակը: Հինգ թե վեց հոգի էին` թաղի ամենազիլ տղերքը, ամեն օր նույն ուղղությամբ քայլում էին. հաճելի էր տեսնել ամառվա արեւի տակ աշխատող ջահելներին: Էն ժամանակ լսել էին, բայց չէին հասկացել, թե ինչու են բոլորը նրանց «ֆաշիստ» անվանում, հետո հասկացան` ռազմագերիներ են: Պատերազմ էր` 1944 թիվը, ու Երեւանի տարբեր մասերում փոշու ու կեղտի մեջ կորած աշխատում էին «ֆաշիստները»` սոված ու հյուծված: Թե հասցնեին, նայում էին անցնող-դարձողի ձեռքին` հույսով, որ մի բան կտան, չեն տա` գոնե հեռվից կնետեն: Իրենք էլ մեծ աշխարհի փոքրիկ անկյունում իրենց պատերազմն էին խաղում: Փայտե թրեր էին ու անփույթ տաշած պարսատիկներ, որով երբեմն հեռվից քարեր էին նետում դեպի աշխատող ռազմագերիները: Ի՞նչ իմանար, որ տարիներ անց ձեռքի անփույթ տաշած պարսատիկն իր հետ մեծանալու է, կորանա, ջարդվի ու դառնա ձեռնափայտ` ծռմռված ու անփույթ:



Ի՞նչ իմանար, որ Կրիվոյից մինչեւ Դավայաթաղ ու Պլանի գլուխ տանող ճանապարհը նեղանալու է ու սահմանափակվի Աբովյան փողոցով, որտեղ ամեն օր հյուծված ու կորացած կանգնելու է` ձեռքն առաջ մեկնած, հայացքը՝ մոտեցողի ձեռքին: Չգիտեր: Տեսավ սովետի օրոք ծաղկող Երեւանը, ընդարձակվող փողոցներն ու բարձրացող շենքերը: Տեսավ, բայց չհասցրեց վայելել: Անկախության մասին ժպիտով էր պատմում, բայց չարացած էր: Նորից հետ գնաց ու ասեց, որ հայրը չեկավ կռվից, որ հոր աչքերը չի հիշում, իսկ ռազմագերիներից մեկի աչքերը` հենց էսօրվա պես: Հասկացա, որ սիրտը ցավում էր ոչ թե հոր համար, ոչ թե անցած օրերի ու թաղի տղերքի համար, այլ այն ավստրիացի տղայի, ով ելել էր աշխարհը նվաճելու, սակայն հայտնվել էր Զանգվի ձորում ու կամուրջ էր կառուցում: Հասկացա, որ Երեւանի ետնաբակերից դուրս եկած տղան, ով աշխարհն էր նվաճելու, հայտնվել էր Աբովյան փողոցի վրա` սոված, անտուն ու անընտանիք: Նմանեցնում էր իրեն, ու ցավում էր սիրտը:



Շարունակում էր պատմել, բայց էլ չէի ուզում լսել, որովհետեւ ծանր էր, որովհետեւ փողոցի անկյունում կանգնած ծերունին ինձ համար այդ ժամանակ նույնն էր, ինչ տարիներ առաջ պարսատիկով խաղացող երեխայի համար փոշու ու ցեխի մեջ թաթախված ավստրիացի «ֆաշիստը»:



**Արամ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ**