Քավորը

Մինչեւ իմ ծնունդն էլի ծնունդներ են եղել, իսկ ծնունդից առաջ՝ հարսանիք: Մի տարիք է գալիս, երբ ավելի շատ ետ ես նայում, քան առաջ: Ես էդ տարիքին եմ: Դեռ լավ է, որ միշտ երիտասարդությունն է հաղթում: Քանզի նա է առաջ գնում: Առանց նրանց թավշյա հեղափոխություն չէր լինի՝ թավիշը փուշ կդառնար, ջուրը՝ արյուն, քան կյանքը կհեղափոխվեր: Հաղթողներին չեն դատում: Դրա համար էլ հիմա պաշտոնները դիլիմ-դիլիմ մեջ-մեջ են անում: Նրանցից մեկն էլ Մանե Թանդիլյանն է: Իմ ընկեր Վանուշը որ չլիներ, նրա անունն ո՞վ էր Մանե դնելու… Կարեւորը միայն անունը չէ, այլ անուն արարողը: Ես էլ պակաս արարիչ չեմ: Հրաչիկ Սարուխանն իմ մասին ասում էր՝ Լեւոն Վկայող: Սրան-նրան ես էլ եմ անուն դնում՝ տառ առ տառ, տող առ տող՝ վկայաբանելով մերօրյա պատմությունը: Ինչ խոսք, լավն է Մանե անունը: Էդ մի լավն էլ թող ընկերս լինի արած:



Մանեն նախարարի պաշտոնից հրաժարվելու դիմում ներկայացրեց սոսկ իր սկզբունքներին չդավաճանելու համար: Քաղաքական նոր մշակույթ է ձեւավորվում: Պարզվում է՝ Հայաստանում մինիստրի պաշտոնից վեր բաներ էլ կան: Ամեն դեպքում, պաշտոնաթողությունը սխրանք չէ: Ճիշտը ճիշտ աշխատելն է՝ հանուն հանրապետության… Սակայն խոսքս ամենեւին էլ Մանեի մասին չէ: Ավելի ճիշտ, նրա հոր՝ Վանուշ Թանդիլյանի մասին, ով, փաստորեն, քավորի դերակատարում ունեցավ իմ հարսանիքում: Կնոջս հարազատներն ինձանով հետաքրքրվելու համար փոխանակ չեզոք մարդու դիմեին, դիմել էին Վանուշին:



Ախր, իրենք էլ էին հաղպատեցի՝ Վանուշն էլ: Նրանք կարծել էին, թե հաղպատեցին հաղպատեցուն չէր խաբի: Դե, աղջիկ էին մարդու տալիս, հո մի խուրջին գարի չէին մրթացնում, որ չիմանային, թե ում են տալիս: Վանուշ ջան, Վանուշ՝ մի ոտքն առաջ էր դրել, մյուսը՝ ետ ու Աշուղ Դոստու պես իմ մասին էնպիսի մի գովք կապել, էնպիսի մի գովք, որ ինձանից թեկուզ էրկուսն էլ լիներ, մի օրում կնաղդեր: Հարսանիքին էլ հո քեֆ չէր անում՝ իշաոտնուկին նստած՝ ուրախ-զվարթ ճոճվում էր… Ճոճվում էր, ճոճվում ու հարցնում.



Լեւոն,- խնդում էր,- բա էն մարդը խի՞ չի նստում…



«Էն մարդը» մեր հարեւան Գոհարի մարդն էր, մեր դպրոցի Լարիսայի հայրը, ով երկու մետրից ավել բոյ ուներ ու նստած տեղն էլ Վանուշից բոյով էր: Վանուշը դա լավ գիտեր, դրա համար էլ հարցնում էր.



Լեւոն,- խնդում-խնդմնդում էր ընկերս, ու նրա ծիծաղախիտ դեմքին լույսի հետ էլի լույս էր ավելանում,- էն մարդը խի՞ չի նստում…



…Ափսոս, հազար ափսոս… Երանի էն օրերին… Ուրախությունը գնաց Վանուշն էլ՝ հետը… Գնալուց առաջ Վանուշը եկել էր Վերնիսաժ: Տրամադրություն չուներ: Ասի.



Ի՞նչ է պատահել, Վանուշ…



Ասաց.



Սիրտս լավ չի, Լեւոն ջան…



Ասի.



Բա բժիշկներն ի՞նչ են ասում…



Ասաց.



Ասում էն՝ պիտի անհապաղ վիրահատել:



Ասի.



Բա խի՞ չես վիրահատվում…



Վիզը ծռեց, ժպտաց ծիծաղախիտ ժպիտով, որը միայն իրեն էր հատուկ…



Փող չունեմ, ա՛յ Լեւոն,- ասաց,- փող չունեմ…



Բա էթենց ո՞նց կըլի,- ասի անկարող, քանզի ես էլ ձեռք չունեի, որ ձեռք բռնեմ…



Պիտի մեռնեմ, էլի…,- ու էլի ժպտում էր նույն թանձր՝ ծիծաղախիտ ժպիտով…,-պիտի մեռնեմ, Լեւոն ջան…



Լույս դառնաս, Վանուշ… որ հիմա կանգնած չես, նստած էլ չես իմ հարսանիքում, այլ հանգիստ պառկած ննջում ես Հաղպատի գերեզմանատանը… Բայց, միեւնույն է՝ վեր ես, վեր, էն մարդու բոյից էլ վեր, բարձր ու երկնագնա…



Այս պատմությունը մի փոքր խորհուրդ ունի. քանի վարչապետը չի ընդունել Մանե Թանդիլյանի հրաժարականը, այժմ էլ նա սոցապահովության նախարար է: Իր հայրը մահացավ անապահովությունից: Եվ այս ամենում զարմանալի՝ ինձ այս հարցն է խիստ տանջալի. ի՞նչ կարող է անել նա, որ ուրիշը չմահանա անճարակությունից…



Տխրում եմ ամեն անգամ ետ նայելիս, բայց, այնուամենայնիվ, ավելի ու ավելի եմ մխրճվում անցյալում… Երբ թախիծդ ապրում ես գորովով, տխրությունդ կամաց-կամաց փոխվում է վայելքի. կյանքը դանդաղում է, արգելակվում են մահվան ճամփեքը, ու էլի կյանք ես գտնում: Գնում եմ ակունքը: Ճիշտ է, ծնողներիս հարսանիքը չեմ հիշում, բայց մեր Թոփուշ շանը լավ եմ հիշում, ով նստած էր մանկությանս շեմին: Ես ո՛չ մի բուռ ջրից եմ եղել, ո՛չ էլ մի կում սուրբ հոգուց: Ինձ իմ մերն է բերել՝ կեսօրեին, երբ արեգակը զինիթից կրակ էր թափում: Հորս բաժին կրակն ու ճրագն էլ ես էի, որ բոցկլտացի հունիսի 19-ին, ժամը 3-ին… Քանի որ ես ծնվել էի 1950 թվականի հունիսին, պատմվածքներիցս մեկում հոխորտացել էի, որ դարը կիսել եմ ու մտել դարի մեջ… Էսօր խոնարհաբար ներողություն եմ խնդրում. ես ընդամենը մեր տուն էի մտել… Ինչ խոսք, էդ ամենը չեմ հիշում… Երեւի Թոփուշ շանն էլ չհիշեի, քանզի նա իմ ծնունդից առաջ է եղել: Իսկ ես նրան հիշում էի, հատկապես երբ նա կար, ու ես էլ կայի: Գալիս կանգնում էր կիսաբաց դռան առաջ ու խելոք, թախծոտ հայացքով մեզ քրքրում: Չոբանի գամփռ շուն էր՝ ականջները կտրած, սեւ մռութով ու բաց շագանակագույն մորթով: Համբերատար սպասում էր ճաշի ավարտին: Սովորաբար մի կտոր հաց կամ, լավագույն դեպքում՝ մսոտ ոսկոր էինք շպրտում նրա կողմը: Զարմանալի ճարպկությամբ օդում հափռում էր, խուլ չլմփոցով կուլ տալիս կամ դնում թաթի տակ, որ սուր ատամների տակ ղրղճալեն ծամի: Գիտեի, որ Թոփուշը մորս բաժինքի հետ է եկել, բայց թե ինչի, լավ չգիտեի…



Մամ,- ասի մի օր,- Թոփուշին դո՞ւ ես բերել…



Տղա ջան,- ասաց մերս,- ես քեզ եմ բերել… Թոփուշն ինքն ա էկել… Դու հո դա լավ գիտես...



Իմանալը՝ պիտի իմանայի, սակայն չգիտեի: Բայց որ հիշողությունդ լարում ես, չիմացածդ էլ ես իմանում: Եվ ուղեղիս զոռ տվի: Էնպես զոռ տվի, որ անգամ ծնողներիս հարսանիքը միտս ընկավ… Ուրեմն, հերս զուռնա-դհոլով եկել էր մորս տանելու: Երբ հարսանիքը պապոնցս տնից դուրս եկավ, ձախ կողմից հերս էր՝ մորս թեւանցուկ արած գնում, աջ կողմից՝ մորական պապիս չոբանի շունը… Հարսը սպիտակ-սպիտակ քողով էր ու ճերմակ շրջազգեստով, արեւածաղկի պես սիրուն-սիրուն, աչքամիջին՝ կապույտ առէջներով… Թոփուշը՝ վիզը ձգած, թախծոտ, արցունքակալած աչքերով, սեւ մռութը նորահարսին մեկնած… Ճիշտ է, հորս նման մորս թեւանցուկ չէր արել, բայց սիրով, գորովով ու հավատարմությամբ գերազանցում էր բոլորին: Հեթհեթալով, կափկափելով, ցինգիր-ցինգիր թեթեւ վազքով, սեւ մռութով հարսնացուի սպիտակ քղանցքները փաղաքշելով, հավատարիմ քավորի պես նորապսակներից անբաժան՝ գալիս էր… Մինչեւ հասան Ջվախանց տուն: Հարսանիքից հետո հարսանքավորն իր օջախը վերադարձավ, բայց ո՛չ Թոփուշը: Էդ օրվանից նա մեր տնից չհեռացավ…



**Լեւոն ՋԱՎԱԽՅԱՆ**