Քաղաքագրություն. Կոնյակը՝ բրենդիից առաջ

Քաղաքագրություն. Կոնյակը՝ բրենդիից առաջ
Երեւանում խոշոր արդյունաբերության համար առկա էին համապատասխան հումքեր՝ բամբակ, շինանյութեր, կաշի ու խաղող, սեփականազրկված բանվորական ուժեր եւ բավականին մեծ գումարների հասնող կապիտալներ, որոնք կենտրոնացել էին հարուստ վաճառականների ձեռքին: Կապիտալիստական խոշոր արդյունաբերության ծագման ու զարգացման համար կարեւոր նշանակություն են ունեցել նաեւ երկաթուղու կառուցումը, ռուսական կապիտալի ներհոսքը եւ էներգիայի աղբյուրի՝ արագահոս Հրազդանի առկայությունը: Սակայն ցարական Ռուսաստանի մյուս ծայրամասային-կիսագաղութային շրջանների քաղաքների նման՝ Երեւանում եւս խոշոր կապիտալիստական արդյունաբերություն է առաջանում միայն այն հումքի հիման վրա, որն անհնար էր երկար տարածությունների վրա տեղափոխելը եւ ենթակա էր արագ փչացման: Այդպիսի հումք Երեւանում եւ Երեւանի նահանգում խաղողն էր՝ մի քանի տասնյակի հասնող իր ընտիր տեսակներով: 80-ական թվականների վերջերից Երեւանի նահանգի խաղողի տարեկան բերքի ընդհանուր քանակն անցնում էր երկու միլիոն փթից:



Մինչեւ համեմատաբար խոշոր եւ կատարելագործված գործարանների երեւան գալը Երեւանում կային գինու եւ օղու մի քանի տասնյակ մանր տնայնագործական տիպի ձեռնարկություններ, որոնք նույնպես կոչվում էին գործարաններ: Գինու, օղու եւ սպիրտի կատարելագործված առաջին գործարանը Երեւանում հիմնվում է Ն. Լ. Թայիրյանի կողմից՝ 1885 թվականին: Դրանից հետո, երեք տարի անց՝ 1887 թվականին, գործարանին կից կառուցվում է կոնյակի թորման երկու սարքավորում, եւ դրանով Երեւանում առաջին անգամ սկսվում է կոնյակի արտադրությունը: 1893 թվականին քաղաքում շարք է մտնում կոնյակի եւս երկու գործարան՝ Կ. Աֆրիկյանի եւ Գ. Գյոզալյանի գործարանները, իսկ 1894 թվականին՝ Դ. Սարաջեւի գործարանը: 20-րդ դարի սկզբներին Երեւանի կոնյակի-օղու-սպիրտի-գինու գործարանների թիվն արդեն հասնում էր 5-ի, որովհետեւ նշված գործարանների վրա գումարվում է եւս մեկը՝ Համբարձում Սողոմոնյանի գործարանը: Դրանցում գործադրվում էին զանազան սարքավորումներ՝ մեխանիկական թորիչ ապարատներ, պոմպեր, խցանակալ մեքենաներ, մամլակներ: Սպիրտի թորումը կատարվում էր կրակով, իսկ երբեմն իբրեւ էներգիա օգտագործվում էին շոգին եւ էլեկտրականությունը: Գործարանների հիմնական արտադրանքները կազմում էին կոնյակը, գինիները, սպիրտը, օղին: Դրանցից առանձնահատուկ նշանակություն ունեին մանավանդ կոնյակն ու սպիրտը:



Երեւանում խոշոր, գործարանային տիպի գինու-կոնյակի-օղու արտադրությունը մեծապես կապված է ռուս խոշոր կապիտալիստ Շուստովի անվան հետ: Նա ռուսական կայսրության տարբեր քաղաքներում՝ Վարշավայում, Սամարղանդում, Քիշինյովում եւ այլ քաղաքներում ուներ գինու եւ սպիրտի մի շարք խոշոր գործարաններ: Շուստովը մեծ փորձ ու հմտություն ունեցող կապիտալիստ էր: Երեւանում գինու, կոնյակի եւ սպիրտի կապիտալիստական արտադրություն կազմակերպելը նա համարում էր ամենաշահավետ ձեռնարկումներից մեկը: Բարձր շաքարայնություն ունեցող մեծ քանակի խաղողի եւ էժան ու հմուտ բանվորական ուժի առկայությունը, երկաթուղու կառուցումը եւ մի շարք այլ հանգամանքներ նկատի ունենալով՝ Շուստովը 1899 թվականին գնում է Ն. Թայիրյանի գինու-կոնյակի գործարանը եւ կարճ ժամանակամիջոցում այն ընդարձակում է մի քանի անգամ: Չբավարարվելով դրանով՝ 1907 թվականին կառուցում է կոնյակի մի նոր՝ ավելի խոշոր ու մեքենայացված գործարան, մեկ օղեզտիչ գործարան եւ Հրազդան գետի վրա՝ մի փոքրիկ հիդրոէլեկտրոկայան, որն էլեկտրական էներգիա էր մատակարարում նրա գործարաններին: Նա իր գործարաններին կից ստեղծում է օժանդակ բոլոր հարմարությունները՝ նկուղներ, պահեստներ, տակառի գործարան, սպասարկման կետեր, բնակելի շենքեր եւ այլն, որոնք ամբողջացնում էին կոնյակի եւ մյուս խմիչքների արտադրության պրոցեսները: Ժամանակի ընթացքում Երեւանի կոնյակի եւ սպիրտի արտադրության մի մասը կենտրոնանում է Շուստովի ձեռքում:



Երեւանի կոնյակը մեծ համբավ ուներ ռուսական եւ արտասահմանյան շուկաներում: Նրա հաճելի համը, հայացք շոյող գույնը, բարձր սպիրտայնությունը, այդ բոլորը հուսալի ռեկլամներ էին հայկական կոնյակի համար:



**Թ. Խ. Հակոբյան. Ա. Պ. Սիմոնյան՝ «Երեւան 2750»**



 



Պատրաստեց՝

**Արամ ՊԱՉՅԱՆԸ**