Բարոնուհի Բրենդա Դին. Ինձ միշտ գրավել են փոփոխությունները (հարցազրույց)

Բարոնուհի Բրենդա Դինին լորդի (պերի) տիտղոս է շնորհվել 1993թ.: Բարոնուհին  Լորդերի պալատ է եկել SOGAT-ի Գլխավոր քարտուղարի պաշտոնից: (ամենամեծ արհեստակցական միությունն է Մեծ Բրիտանիայի հրատարակչական ինդուստրիայում) ՄԹ պատմության մեջ առաջին կինն է, որ թրեդ-յունիոնի գլխավոր քարտուղարի պաշտոն է զբաղեցրել:  Իր ղեկավարման տարիներին SOGAT-ը պայքարել է Ռոպեր Մարդոքի դեմ (ՄԹ հզորագույն մեդիա-բարոնն է` հարյուրավոր թերթերի ու հեռուստաալիքների սեփականատեր) եւ Մարգարետ Թետչերի կառավարության դեմ:



Տիկին Թետչերը հեռացել է Համայնքների պալատից համարյա նույն ժամանակ, երբ բարոնուհի Դինը եկել է Լորդերի պալատ: Բարոնուհին նույնիսկ կատակում է, թե Թետչերը վարչապետի պաշտոնը զբաղեցրած միակ կինն է, որովհետեւ նրանից հետո այլեւս ոչ ոք չի ցանկանում կին տեսնել այդ պաշտոնում:



- Սիրելի բարոնուհի, շնորհակալություն այս հարցազրույցի հնարավորության եւ Ձեզ հանդիպելու համար: Ես  կարո՞ղ եմ խոսակցությունը սկսել Լորդերի պալատի մասին մի հարցից: Դուք ասել եք, որ մինչ Լորդերի պալատ գալը համոզված էիք, թե այս պալատն էլ պետք է ընտրվի: Հետո հանգել եք կարծիքի, որ գուցե ճիշտ է ներկա` պերերի նշանակման դրվածքը: Ես ճի՞շտ եմ:



- Այո, ես դա ասել եմ: Մինչեւ խորհրդարան գալս ես բավականին համոզված էի, որ Լորդերի պալատն էլ պետք է ընտրվող մարմին լինի, ինչպես Համայնքների պալատը: Ինչո՞ւ: Միգուցե որովհետեւ դա Արեւմուտքում լայնորեն տարածված համոզմունք է, որ ընտրություններն առանցքային մեխանիզմ են հասարակության կամքն արտահայտելու եւ ժողովրդավարություն կառուցելու գործում: Ես ինքս ընտրվել էի բոլոր այն պաշտոններում, որ զբաղեցրել էի մինչեւ խորհրդարան գալս, արհմիություններում (Trade Unions)` ներառյալ SOGAT-ի գլխավոր քարտուղարի պաշտոնը: Հետեւաբար ընտրությունն ինձ թվում էր ամենից ճիշտ ու բնական ճանապարհը ղեկավարներ ընտրելու,  մինչդեռ նշանակումները եւ պերի տիտղոսի շնորհումն ամեն դեպքում հովանավորչություն էր:



Հետո, երբ եկա Լորդերի պալատ, հայացքներս սկսեցին փոխվել: Օրինակ, Լորդերի պալատում կանայք եւ ազգային փոքրամասնությունները շատ ավելի լայնորեն են ներկայացված, քան Համայնքների պալատում: Կամ օրենքների նախագծերն այստեղ շատ ավելի մանրամասն եւ խորը քննության են ենթարկվում, քան Համայնքների պալատում: Եթե օրինագիծը հրատապ է, կառավարությունը, ունենալով մեծամասնություն Համայնքների պալատում եւ հանձնաժողովներում, դյուրությամբ մի քանի օրում հասնում է Համայնքների պալատում այդ փաստաթղթի քննարկման, նույնիսկ եթե դա հարյուրավոր էջերի ծավալ ունի: Մինչդեռ կառավարությունը երբեք չունի ազդեցության նույնպիսի լծակներ Լորդերի պալատում: Հետզհետե ես համոզվեցի, որ նշանակումների մեխանիզմը հակակշռում է ընտրական ներկայացուցչության եւ կառավարման թերությունները:



Հիմա մենք շարժվում ենք դեպի հետագա փոփոխությունները Լորդերի պալատում եւ ապագայում հնարավոր է այն դառնա ընտրվող մարմին: Սակայն միշտ հարկավոր է այդ հարցը տալ` մենք ի՞նչ ենք անում եւ ինչո՞ւ: Ժողովրդավարություն կառուցում ենք մարդկա՞նց ծառայելու համար, թե՞ ինքն իր սիրույն: Եթե մարդկանց ծառայելն է նպատակը, ապա երեւում է՝ դրան հասնելու  մեկից ավելի ուղիներ գոյություն ունեն:



- Երբ Դուք երիտասարդ էիք, մտածո՞ւմ էիք, որ մի օր բարոնուհի կդառնաք եւ Լորդերի պալատի անդամ:



- Ոչ, ամենեւին: Ես նույնիսկ շատ բան չգիտեի այս պալատի էության եւ գործունեության մասին: Ինձ թվում էր, թե այստեղ նստում են շատ ծեր, արդեն կյանքի ութերորդ-իններորդ տասնամյակը բոլորող տղամարդիկ: Պալատ գալուց հետո բացահայտեցի, որ այդպես չէ: Իհարկե, այստեղ կային ծեր ջենթլմեններ, բայց կային նաեւ երիտասարդ պերեր, կանայք: Իմիջիայլոց, ես անչափ ուրախ եմ, որ կանանց թիվը Լորդերի պալատում հաստատուն աճում է: Երբ ես եկա այստեղ, կանայք պալատի անդամների մոտ տասը տոկոսն էին կազմում, հիմա մենք արդեն քսան տոկոս ենք, եւ Լորդերի պալատի խոսնակը կին է:



Գալով իմ ակնկալություններին, իհարկե, ինձ համար մեծագույն պատիվ էր պերի տիտղոսի արժանանալը, բայց շատ չէի սպասում, թե դա կարող է պատահել: Սըր Ջոն Սմիթը, որ այն ժամանակ Լեյբորիստական կուսակցության ղեկավարն էր եւ ցավոք` կյանքից հեռացավ շատ երիտասարդ հասակում, առաջադրեց եւ պաշտպանեց իմ թեկնածությունը: Դա այնքան էլ սպասելի ու սովորական քայլ չէր. միայն երեք հոգու էր Լեյբորիստական կուսակցությունից լորդի տիտղոս շնորհվելու, եւ քաղաքական գործիչների երկար շարք կար, ովքեր սպասում էին իրենց հերթին: Հետեւաբար շատ ավելի սպասելի էր, որ մի նախկին քաղաքական գործիչ պերի տիտղոսի համար ներկայացվի, ոչ թե ես: Բայց պատահեց այնպես, որ, ի զարմանս եւ ի երջանկություն ինձ, պերի տիտղոսը հենց ինձ շնորհվեց: Հնարավոր է իմ կարիերան, հավատը, նվիրվածությունն ու պայքարը հանուն փոփոխությունների այդտեղ դեր կատարեցին: Երբեմն երբ մտածում եմ իմ ապրած կյանքի մասին, ինձ թվում է, որ ողջ իմ կարիերայի ընթացքում միշտ լայնամասշտաբ, խորը փոփոխությունները գրավել են ինձ:



- Դուք ե՞րբ զգացիք, որ իսկապես սիրում եք, բավականություն եք ստանում աշխատանքից Լորդերի պալատում:



- Այդպիսի զգացում գուցե շատ անգամներ եմ ունեցել, բայց հատկապես կցանկանայի նշել Զինված ուժերի վճարումների վերահսկման մարմնում աշխատանքիս երկրորդ շրջանը: Հանձնաժողովում այդ ժամանակ քննարկվում էր զինված ուժերում աշխատավարձերի հարցը, եւ ես հատկապես հետաքրքրված էի զոհված զինվորականների կանանց ու երեխաներին տրվող վճարումներով: Այդ ժամանակ մենք Լեյբորիստական կառավարություն ունեինք, եւ նրանք ներկայացրել էին գործող օրենսդրության լրացումներ, բայց հանձնաժողովը համարեց, որ դրանք բավարար չեն: Մենք այդ մասին ասացինք կառավարությանը եւ պնդեցինք, որ ներկայացված օրինագծում ավելի խորը բարեփոխումներ նախատեսվեն: Վեճը կառավարության հետ երկար տեւեց, բայց իրենք ի վերջո համաձայնեցին, եւ ես գոհ էի աշխատանքից, որ կարողացանք անել:



Գուցե սա Լորդերի պալատի ամենամեծ ծառայությունն է ժողովրդի առաջ, որ օրենսդրությունն այստեղ շատ խորը փորձաքննության է ենթարկվում: Կառավարությունից կախման մեջ չլինելը հաճախ թույլ է տալիս սեփական համոզմունքներդ եւ արժեքներդ ավելի մեծ հաջողությամբ պաշտպանել: Օրինակ շուտով մեր պաշտպանության նախարարի լսումներն են լինելու: Սովորաբար պաշտպանության նախարարները գալիս են ձեռք բերված տեխնոլոգիաների, գնված զենքերի, սարքերի մասին զեկույցներով: Եվ ես միշտ մի խորքային հարց ունեմ նրանց` դա հրաշալի է, որ դուք նոր, անհավատալի զենքեր, սարքավորումներ եք ձեռք բերել` ուղղակի փայլուն է, բայց ո՞վ է բոլոր այդ մեխանիկան աշխատեցնում: Դա անձնակազմն է, խնդրեմ մեզ պատմեք նրանց դրության մասին: Ես  շատ ավելի հետաքրքրված եմ անձնակազմի համար արվող բարելավումներով:



- Լորդերի պալատում Ձեր հետաքրքրությունների եւ գործունեության մեկ այլ ոլորտ էլ զանգվածային լրատվությունն է: Ուզում եմ հարցնել լրագրողների հանդեպ Ձեր վերաբերմունքի մասին: Դուք նրանց սիրո՞ւմ եք, չե՞ք սիրում:



- Իմ վերաբերմունքը լրագրողների հանդեպ շատ դրական է եւ բարեկամական: Ամուսինս ինքը լրագրող է: Ինչ վերաբերում է զանգվածային լրատվությանը, բրիտանական լրատվադաշտը ավանդաբար հզոր է, բայց հիմա տպագիր միջոցներն են անհանգստության մեջ, տեղական լրագրերն են փակվում: Ակներեւաբար թերթերի բովանդակությունը անվճար ինտերնետում տեղադրելը շատ է դժվարացրել թղթային տարբերակի վաճառքը: Արդեն մի որոշ ժամանակ է՝ լրագրերը մտածում են ինտերնետային կայքերը վճարովի դարձնել: Հիմա պրն Մարդոքը մի փորձարկում է կատարում` գումար գանձել The Times-ի կայքում լիակատար մուտքի համար: Եթե իրեն դա հաջողվի, մյուսները կհետեւեն օրինակին:



Սակայն ինչ ավարտ էլ ունենա փորձարկումը, կայքերը դառնան վճարովի թե մնան անվճար, ես ինքս ցանկանում եմ թերթ ընթերցել` թուղթը ձեռքիս մեջ պահած: Եվ կարծում եմ, որ թղթի վրա տեքստ ընթերցելը շատ մարդկանց նախընտրությունն է,  նույնիսկ` երեխաների: Փոքրիկ երեխաները ժամերով հերթ են կանգնում «Հարրի Փոթեր» գիրք գնելու համար: Այդ երեւույթն արդեն խոսում է իր մասին: Դա նշանակում է, որ, չնայած էլեկտրոնային միջոցների ծավալմանը, թղթից կարդալը, իբրեւ մարդկային սովորություն եւ հաճույք, չի մահանում:



- Ինձ թվում է, թե դա երբեք էլ չի լինի: Մամուլի մահվան մասին խոսակցությունները սկսվել են այն ժամանակ, երբ ռադիոն է հայտնագործվել, հետո՝ երբ հեռուստացույցը հայտնվեց, հիմա՝ երբ ինտերնետն է մուտք գործել մեր կյանք, բայց միեւնույն է, դա չի պատահում, որովհետեւ սարքը, գործիքը կարող են փոխել աշխարհը մարդու շուրջ, բայց ոչ մարդու էությունը:



- Այո, լիովին համաձայն եմ:



- Բարոնուհի, կարո՞ղ եմ Ձեր հետաքրքրությունների ոլորտներից անցնել հետաքրքրության երկրներին` ԱՄՆ, Հարավային Աֆրիկա եւ Ավստրալիա, այո՞:



- ԱՄՆ-ն իմ հետաքրքրությունների շրջանակում է, որովհետեւ ես էլ, ամուսինս էլ այնտեղ շատ ընկերներ ունենք, հաճախ ենք այնտեղ մեկնում, եւ մեր դուստրն է այնտեղ ապրում: Հարավային Աֆրիկայի կապակցությամբ` ես այդ երկրում հետեւել եմ քաղաքական զարգացումներին  եւ փոփոխություններին երկար-երկար տարիներ: Ավստրալիայում դարձյալ շատ ընկերներ ունենք:





- Թուրքիայում որտե՞ղ եք եղել:



- Եղել եմ միայն Ստամբուլում: Դա շատ տարիներ առաջ էր: Այն ժամանակ ես արհեստակցական միություններում էի եւ Թուրքիա էի այցելել՝ կոնֆերանսի մասնակցելու: Այնտեղ նույնիսկ խնդիրներ ունեցա՝ որոշ նյութերի տպագրության հետ կապված: Դա տարօրինակ էր: Ես կարծում եմ, որ արտահայտվելու ազատության սահմանափակումն անհարիր է ժողովրդավարությանը: Ժողովրդավարությունը միայն իրավունքներ ունենալն ու դրանք պաշտպանելը չէ: Այն նշանակում է կանոններ, նաեւ անհրաժեշտություն՝ համակերպվելու նրա հետ, ինչը քեզ ընդունելի չէ կամ չես սիրում:



- Որքանով գիտեմ՝ Թուրքիան մի քանի հարյուրամյակի պատմություն ունի, բայց միայն վերջին հինգ-վեց տարում է այնտեղ տեսանելի շարժում նկատվում դեպի ժողովրդավարություն, այն էլ՝ ԵՄ-ի անդամակցության պահանջներից ելնելով:



- Այո, մեծ հաշվով իրոք այդպես է: Երբ Թուրքիայում ներկայիս կառավարող կուսակցությունը եկավ իշխանության, Բրիտանիայում քննարկումներ սկսվեցին՝ պե՞տք է արդյոք աջակցել նրանց քաղաքականությանը, թե՞ ոչ: Այն ժամանակ վարչապետ Թոնի Բլեերն ասաց, եւ մեծամասնությունը համաձայնեց նրա հետ, որ ճիշտ է դեպի Եվրոպա Թուրքիայի շարժմանն ու ձգտումներին սատարելը: Վերջին հաշվով՝ ոչ ոք վստահ չէ, թե ինչով է ավարտվելու այդ շարժումը կամ երբ է այն ընդհանրապես ավարտվելու, սակայն բացված դուռը դեպի Եվրոպա եւ մի օր այդ դռնով մտնելու հույսը վստահաբար նպաստում են, որ Թուրքիան ճիշտ ուղղությամբ շարժվի: Ներկա վարչապետն էլ նույն քաղաքականությունն է վարում:



Բայց ես կարող եմ ավելի հետաքրքիր մի թեմայից խոսել՝ Հայաստանի հետ իմ առնչությունից:



- Իսկապե՞ս: Դա հաճելի անակնկալ է, բարոնուհի: Դուք եղել եք Հայաստանո՞ւմ:



- Ոչ, Հայաստանում չեմ եղել: Ինչ-որ առումով Հայաստանին անմիջականորեն  առնչվել եմ՝ ահավոր երկրաշարժից հետո հայաստանցիներին հանդիպելով: Այն ժամանակ ես թրեդ-յունիոնում էի, եւ մենք որոշ համագործակցություն ունեինք խորհրդային համանման կառույցների հետ, որ կոչվում էին արհկոմներ: Երկրաշարժից հետո մենք ցնցված էինք մահացածների բարձր թվից, ավերածությունների ծավալից եւ ջանում էինք հասկանալ, թե ինչ օգնություն կարող ենք ցուցաբերել: Մեր խորհրդային գործընկերները խորհուրդ տվեցին որոշակի գումար նվիրաբերել: Դա կարող էր օգտակար տարբերակ լինել, բայց ես շատ վստահ չէի, թե գումարը կհասնի կարիքի մեջ գտնվողներին: Մենք ձեռնպահ մնացինք գումար ուղարկելուց, փոխարենը առաջարկեցինք աղետի գոտուց երեխաների հյուրընկալել՝ հոգեբանական վերականգնման ծրագրով:



Բարեբախտաբար, առաջարկը խորհրդային իշխանությունների հավանությանն արժանացավ (իմիջիայլոց, խորհրդային արհկոմների կենտրոնական մարմնում մի հայազգի կին կար, մեր շփումներն իր հետ էին, եւ կարծում եմ՝ համաձայնության հարցում ինքը դեր էր կատարել), այդպիսով մենք բավականություն ունեցանք Միացյալ Թագավորությունում մոտ հիսուն երեխաների հյուրընկալել երկու շաբաթով: Խմբում կային նաեւ մեծահասակներ, հիշում եմ մի հոր եւ դստեր, որ կորցրել էին ընտանիքի մյուս անդամներին: Մյուս երեխաներից շատերն էլ կորցրել էին ծնողներին, ընտանիքի անդամներին, սակայն, բացի կորուստների համար ցավն ու վիշտը, երեխաներն իրենք դեռ աղետի մթնոլորտում էին: Նրանց մի մասին հյուրընկալեցինք Էդինբուրգում՝ Շոտլանդիայում, մյուս մասը մեկնեց երկրի հարավ՝ Բրիստոլ:



Երեխաներին ընդունելու առաջին օրը երեկոյան մեր աշխատակիցը գնացել էր սենյակները՝ ստուգելու, թե արդյո՞ք ամեն ինչ կարգին է, երեխաներն ինչ-որ բանի կարիք չունե՞ն: Նա թակում է մի դուռ՝ չկա պատասխան, թակում է երկրորդ դուռը՝ դարձյալ չկա արձագանք, երրորդ դուռը՝ նույն պատմությունն է: Ի վերջո մեր աշխատակիցը գտնում է երեխաներին՝ հավաքված մի սենյակում: Նրանք ջանում են չմատնել, թե վախենում են, բայց հարցնում են. «Դուք համոզվա՞ծ եք, որ այս շենքը չի ցնցվում»: Չնայած անցած ժամանակին՝ այդ փոքրիկ երեխաները չէին կարողանում ետեւում թողնել ցնցվող շենքերի պատկերները, որոնք հետո քանդվում են: Դա շատ հուզիչ էր:



Անցնող օրերի ընթացքում հետզհետե մենք ավելի քիչ վախ տեսանք երեխաների աչքերում: Հրաժեշտի միջոցառմանը, վերջին օրը երեխաներին հարցրինք, թե ամենից շատ ինչը դուր եկավ Միացյալ Թագավորությունում: Ոմանք պատասխանեցին, թե մարդիկ, ուրիշները` թե վայրերը, որտեղ մնացինք, շրջագայեցինք, երրորդներն ասացին՝ ստացած նվերները, այդուհանդերձ շատ երեխաներ գտնվեցին, որոնք ասում էին, թե ամենից շատ ուրախ էին, որ շենքերն այստեղ չէին ցնցվում: Դա հուզիչ էր նույնքան, որքան առաջին օրվա հարցը:



Այդ երեխաների շնորհիվ ես եւս մի տպավորություն ստացա Հայաստանից: Մարդիկ, տեղական համայնքները թե Բրիստոլում, թե Էդինբուրգում շատ ակտիվ էին երեխաներին աջակցելու հարցում՝ նրանց համար գումարներ հանգանակեցին, տարբեր նվերներ էին բերում:  Mark & Spenser-ից երեխաներին հրավիրեցին առավոտյան, մինչեւ բացվելը, գալ իրենց սուպերմարկետ եւ բոլորին գեղեցիկ հագուստներ նվիրեցին, ինչից երեխաներն անչափ ուրախացել էին: Բայց ամենից տպավորիչ մանրամասնությունը, որ հիշում եմ, երեխաները ստացած գումարներով ոչ թե իրենց համար էին ինչ-որ բան գնել, այլ՝ ընտանիքի անդամների, հարազատների, ընկերների, որոնք մնացել էին Հայաստանում: Դրանից բոլորս շատ էինք զգացված:



- Հայերին, անկախ տարիքից, հատկանշական է, որ նախ սիրելի մարդկանց համար հոգան, հետո՝ իրենց: Շնորհակալություն շատ հաճելի զրույցի համար, բայց մինչ ավարտելը ցանկանում եմ հարցնել՝ Ձեր մտքում ի՞նչ պատկեր է հառնում «Հայաստան» անունը լսելիս:



- Առաջինը ցանկանում եմ նշել, որ Ձեր երկիրն իսկապես մեծ եւ հարուստ պատմություն ունի: Գալով ներկային՝ լավ, երբ ես լսում եմ Հայաստանի մասին, նախ պատկերացնում եմ շատ կանաչ ու գեղեցիկ լանդշաֆտներ: Չեմ կարող ասել, թե Հայաստանը տեսնում եմ որպես միջազգային տնտեսության կամ առեւտրի նշանակալի խաղացող, բայց կարծում եմ, եթե դուք ավելի ժողովրդավար ղեկավարություն ունենաք, ապա ավելի դյուրությամբ կլուծեք ներքին խնդիրները, նաեւ հարեւանների հետ վեճերը եւ մեծ հաջողությամբ կշարժվեք առաջ:



Baroness Dean, “The Changes Always Attracted Me”







Baroness Brenda Dean was raised to peerage in 1993 and came to the House of Lords from the post of Secretary General of SOGAT that was the largest Trade Union in the UK printing industry. She was the first woman ever to hold the post of Secretary General of a British Trade Union. Under her presidency the SOGAT was struggling with Mr. Rupert Murdoch (the most distinguished media baron of UK at nowadays - owning hundreds of newspapers and TV channels) and the government leaded by PM Margaret Thatcher. Ms Thatcher leaved the House of Commons nearly at the same times when Baroness Dean came to the House of Lords. She even jests that Baroness Thatcher is the only woman who held the UK PM office because after her experience no one wants to see a woman in PM office.







- Dear Baroness, thank you very much for the opportunity of this interview and the pleasure to meet you. May I start with a question about the  House of Lords? You’ve told that before coming to the House of Lords you’re quite sure it has to be elected. Then you came to the idea that perhaps it’s better when the peers are nominated. Am I correct?



- Yes, I told it. Before coming to this Chamber of UK Parliament I was quite sure that the House of Lords must be elected as the House of Commons. Why? Perhaps because it’s a widely shared belief in the West that elections are the core element for expressing the will of the people and building democracy. I myself was elected to all the offices that I took in Trade Unions including the post of SOGAT Secretary General before I came to Parliament. So the election seemed to me the most natural way of choosing the governors, while the assignment and raising to the peerage was a kind of patronage.



Then when I came to House of Lords my views slightly changed. For instance in House of Lords the women and the ethnic minorities are represented much wider than in House of Commons.  Or the bill drafts undergo to much detailed and profound examination here than in House of Commons. If the bill is urgent the government - holding the majority in House of Commons and in Committees - easily may achieve its discussion in House of Commons within couple of days - even when the bill has hundreds of pages. But the government can’t influence in same way the House of Lords. So step by step I inclined to the thought that the system of appointments balances the shortcomings of electoral representation and governance.



Now we are moving towards further changes in House of Lords and perhaps in future it may become an electoral body. Still it’s necessary always to ask what are we doing and why. Are we building a democracy to serve the people or we build it on its own sake?  If the service to the people



- When you were young did you think of yourself once to be a Baroness and a member of the House of Lords?



- No, absolutely. I didn’t even know much about the nature and activity of this House. It seemed to me that some old fellows in their late 90-ies reside there. I discovered that it wasn’t the case after I came to the House. Of course here were some old gentlemen but there were also young peers, and also women. By the way I’m very much pleased that the number of women is constantly rising in House of Lords. When I came to the House the women here were some 10%, now we make for about 20%, and the speaker of the House is a Lady.



Regarding to my expectations, surely I felt very much privileged to be raised to peerage, but I didn’t expect it much. Sir John Smith – then the leader of Labor Party that unfortunately passed away in very young age - supported my candidacy. It was far not an ordinary move - only three people had to be raised to peerage from the Labor Party and there was long line of politicians waiting for their turn. So one could rather expect the former politicians would be introduced into Lords than me. But however to my surprise and pleasure the nomination was awarded to me. Perhaps my career and my belief, determination and struggle for the changes played a role there. Sometimes when I think about my life it seems that throughout my entire career the large-scale changes attracted me.



- When did you feel that you really enjoy and like the work in House of Lords?



- Perhaps for many times but I’d like to mention my second period in Armed Forces Pay Review Body. The issue of salaries to armed personnel was under discussion at that body and I was especially interested in salaries paid to widows and children of perished soldiers. We had a Labor Government at that time and they proposed some amendments to the acting legislation, but the Review Body considered it not to be sufficient. We told it to the government and insisted for further improvements in proposed bill. The disputes lasted quite a long but the government lastly agreed and I was pleased with the job that was done.



Perhaps this is the greatest service of the House of Lords before the nation that the proposed legislation here undergoes to a very detailed securitization. Being politically independent from the government sometimes allows to protect your beliefs and values with greater success. For example soon we’ll have a hearing with our Secretary of Defense. Usually the Defense Secretaries come with the report about the acquired new technologies, purchased weapons, equipment, etc. And I always have a fundamental question for them – that’s fine that you’ve obtained new incredible weapons, devices, it’s brilliant – but who makes all the that machinery to work? That’s the personnel, please; tell us about their situation. I’m more interested in improvements for the personnel.



- Another sphere of your interests and activities in House of Lords is the mass media. I want to ask about your attitude towards journalists? Do you like them or dislike them?



- My attitude is very positive and friendly one. My husband is a journalist himself.



Regarding to mass media - the British media is traditionally strong. But now the print media faces some uncertainty and the regional papers are closing down. Evidently putting the newspaper content on website for free made it difficult to sell the paper for money. Since a while the press thinks about making the websites payable, and Mr. Murdoch now runs an experiment – charging for full accession to “The Times” website. If he’ll succeed others may follow his sample.



Still whatsoever the outcome will be – whether the websites will become payable or remain free, I myself want to read a newspaper holding a piece of paper, document in my hand. I think reading a printed piece is the natural preference of many people, even the children - the small children are standing in queue for hours to get a copy of “Harry Potter” books. That phenomenon speaks for itself. It shows that despite of electronic media expansion reading of printed material doesn’t go away as a human habit or entertainment.



- I don’t believe it will go away ever. The talks about the death of press emerged when the radio was invented, then when the TV appeared, now when the internet came to our life, but nothing like it happens –devices may change the world around the man, but hardly the human nature.



-Yes, I agree.



- Baroness, may I turn from the spheres to the countries of your interest – they are the USA, South Africa and Australia, yes?



- The USA is in scope of my interest because both me and my husband have many friends there and travel there often and our daughter lives there. Regarding the South Africa I followed the political changes and developments in that country for many-many years. And in Australia again we have many friends.



-What about the Mediterranean countries, especially the East Mediterranean where Armenia was for millenniums?



- In the East Mediterranean region I’ve been in Israel, in Egypt and in Turkey.



- Where did you visit in Turkey?



- I have been only in Istanbul. It was many-many years ago. I was still in Trade Unions at that time and visited the country for a conference. I had even problems there with publishing some materials. It was strange. I think that forbidding the freedom of expression is unacceptable in democracy. The democracy is not only about your rights and their defense but it’s also about the rules and the need to submit the things that you don’t accept or you dislike.



- As much as I know the history of Turkey counts some five-six centuries, but it must be only for last five-six years they noticeably move towards democracy - mainly due to EU bid requirements. Frankly, I don’t believe that Turkey may join the EU ever, but that objective obviously enhances democracy there.



-  Yes, it’s largely like that. When the present ruling party in Turkey came to power, here in Britain the discussions intensified - shall we support their policies or not. Then our Prime Minister Tony Blair told and most of us agreed that it’s a right thing to support the Turkey’s aspirations and move towards Europe. At the end of day no one is sure what will be the result of that move or when the move may achieve completion, but an open door in Europe and the hope once to enter it definitely encourages Turkey to advance in proper direction. Our present Prime Minister also pursues that policy.



But I may tell you something more interesting – about my engagement with Armenia.



- Really? That’s a lovely surprise, Baroness. Have you been in Armenia?



- No, I haven’t traveled to Armenia. I was engaged with Armenia in some sense meeting the Armenian people after 1988 terrible earthquake. At that time I was in Trade Union and we had some cooperation with the analogue structures in Soviet Union – called Professional Unions. After the earthquake we were shocked with the number of deaths and the scale of devastation and surely looked what kind of aid we could provide. Our Soviet colleagues recommended donating the money. That could be a helpful option but I wasn’t much confident the money would reach the people in need. We refrained from sending money and suggested to host children from the earthquake zone for a psychological recovery program.



The suggestion happily received the approval of the Soviet authorities (by the way there was an Armenian woman in the central governing body of USSR Professional Unions, we were in contact with her and I suppose she played role there), so we enjoyed the opportunity to host some fifty children here in UK for a fortnight period. There were also some adults in the group – I remember a father and the daughter that had lost the other members of their family. Many other children had also lost their parents, family members, but besides this pain and grief for losses they themselves were still in atmosphere of that disaster. Part of the children was sent to a camp near Edinburgh, Scotland and the other group was settled in South of UK, in Bristol. On the very first day after the children were received and accommodated our officer went to tell good night to children and to check is everything okay with them or do they need anything.



So he knocked in one door – there wasn’t an answer, then knocked the second door - again no one was replying, then the third one – the same story. Lastly our employee found several children gathered in one room, trying not to look afraid but asking, “Are you sure that this building will not shake?” Despite the time that had passed these small children weren’t able to leave behind the memory of shaking buildings – going into ruins. It was so touching.



By the time we saw less and less fear in their eyes. However at the farewell party on the last day we asked the children what did they enjoy most in UK. Some of them told they liked the people, the others said the place and the sights they went to see, others mentioned the presents they had received – but still there were many children who told that mostly they were happy that the buildings weren’t shaking here. It was equally touching like on the first day.



And I got one more impression about the Armenians due to that children. The local communities both in Edinburgh and in Bristol were very active to support the children - they collected money for them, brought various presents to them. The “Marks & Spenser” company invited the children to their supermarket before its opening and gave a complete package of nice clothing to every child that made the children really happy. But the most important detail that I remember – for the money that the children had received they bought not something for themselves but for their family members, relatives, friends who were in Armenia. It was so touching.



- It’s very characteristic for Armenians despite of age – they always care first about the loved ones then about themselves. And before concluding this very pleasant talk with you I want to ask what do you imagine when you hear the name of Armenia? Usual people recall its history for millenniums or being the first Christian country, but however I’d ask your thoughts about the present day Armenia to be shared.



- First of all let me mention that your country has really great history. Coming to the present day, okay, when I think about Armenia first of all I imagine there very green and beautiful landscapes. I can’t say that I see Armenia as a great player in world economy and trade, but I think if you’ll get more democratic leadership then it would be easier to solve the internal problems and to settle the disputes with your neighbors to move forward with a greater success.



- Thank you very much for the interview.